Phù, Văn minh: Đứa trẻ 4 tuổi hạnh phúc và tự tin
“Hành trình là phần thưởng.”
– Lão Tử
Xin chúc mừng! Bạn đã hoàn thành chặng đường khó khăn này. Bạn đã thực sự chứng kiến những gì diễn ra trong hằng triệu năm lịch sử trong quá trình tiến hóa của loài người được hé lộ ngay trước mắt bạn. Và bạn đã dẫn dắt con mình trải qua một trong những mốc phát triển diệu kỳ nhất, nhanh nhất và nhiều thách thức nhất của trẻ trong suốt cuộc đời!
Từ một chú tinh tinh đáng yêu mới tròn 1 tuổi háo hức bước những bước đầu tiên, bi bô nói những lời đầu tiên, trẻ đã trở thành một người Nê-ăng-đéc-tan “chỉ cao đến đầu gối” 18 tháng tuổi ngang tàng trước sự hấp dẫn của tự do và trở thành nạn nhân của những cơn thịnh nộ… rồi trở thành một đứa trẻ thượng cổ thông minh 2 tuổi, bắt đầu học những quy tắc đầu tiên, đơn giản nhất về ngôn ngữ, vệ sinh, về sự hợp tác… và cuối cùng thành “một cư dân làng xã” tháo vát, luôn hứng thú trước con người, trước những trò chơi, nghệ thuật, sự hài hước và tình bạn.
Chà!
Trong suốt ba năm đó, đôi lúc tôi dám cam đoan rằng, một ngày trôi qua chậm chạp như thể cả tháng trời. Chỉ riêng việc tập cho trẻ thói quen sử dụng nhà vệ sinh dường như cũng mất hằng triệu năm! Nhưng giờ đây, khi tất cả những mốc phát triển mang tầm thế kỷ ấy qua đi, bạn có cảm thấy rằng hình như tất cả trôi qua chỉ trong chớp mắt.
Giờ đây, con bạn đã sắp bước sang tuổi thứ tư, đã sẵn sàng rời bỏ thời kỳ chập chững bởi trẻ đã sẵn sàng gõ cánh cửa dẫn tới thời thơ ấu… và đến với thế giới văn minh.
Đương nhiên, vẫn còn rất nhiều điều đang chờ bạn ở phía trước. Có thể trẻ đã sẵn sàng để trở thành một “anh/chị lớn” vào hầu hết thời gian, trừ những lúc trẻ cảm thấy quá mệt, đói bụng, chán chường hay giận dữ. Nhưng trẻ vẫn chưa thực sự bước sang một giai đoạn mới. Trẻ vẫn cần phải vượt qua những thử thách của mười ngàn năm nữa trong sự tiến hóa của loài người trên chặng đường tiến tới thời kỳ của những người hiện đại. Đó sẽ là hành trình trẻ phải trải qua trong suốt những năm tháng ấu thơ còn lại.
Nhưng trẻ cũng không còn là những người hoàn toàn nguyên thủy nữa. Giờ đây, trẻ giống như nữ hoàng trong vương quốc thô mộc của mình. Trẻ 4 tuổi hiểu rất rõ về thế giới của trẻ và luôn sẵn sàng trải nghiệm những nét đẹp văn hóa mới: học chữ viết, những quy tắc đúng sai, sự kiên nhẫn và trách nhiệm. Nếu bạn cảm thấy thời kỳ chập chững thật thú vị, vậy thì bạn hãy cứ đợi tiếp nhé! Trong khoảng một năm tiếp sau thôi, khiếu hài hước của trẻ sẽ thăng hoa (Ố ồ, hàng loạt chuyện cười liên quan đến đánh rắm và đi vệ sinh chuẩn bị đổ bộ đấy!) Sự tò mò về thế giới của trẻ cũng sẽ bùng nổ. (Tại sao? Tại sao? Tại sao?) Trẻ cũng sẽ chẳng bao giờ biết chán gia đình và bè bạn. (“Mẹ ơi, con mở tiệc trà trong ngày sinh nhật nhé? Đi mà mẹ!”)
Khi 4 tuổi, trẻ sẽ:
▪ Bắt đầu giải mã và sử dụng các ký hiệu. 8.000 năm trước, con người đã phát minh ra chữ viết sơ khai, đánh dấu lên giấy và dùng tranh vẽ để mô tả sự vật (chữ viết tượng hình). Khi đến tuổi đi mẫu giáo, trẻ sẽ được học đếm và nhận biết bảng chữ cái, thậm chí học đánh vần và viết tên của mình.
▪ Khéo léo sử dụng cả ngôn ngữ và lôgic. Trẻ 4 tuổi có thể nói khoảng 1.500 từ và hiểu được từ 3.000 đến 4.000 từ khác. Trẻ nói tốt và tư duy rõ ràng, nhờ đó, trẻ có thể hiểu được nhiều điều, thậm chí có thể sáng tác những câu chuyện thú vị và phức tạp. Trên sân chơi, trẻ 4 tuổi thông minh và vui tính thường rất nổi bật.
▪ Trẻ phát triển tính hài hước ở mức độ tinh vi hơn. Trẻ bắt đầu hiểu rằng một từ có thể có hai nghĩa – một trong hai nghĩa đó phá vỡ quy luật lôgic. Đó là khởi đầu của những trò chơi chữ (và những câu chuyện đùa hỏi-trả lời liên tục).
▪ Trẻ phát huy sự tự tin. Hách dịch và thậm chí khoe khoang, trẻ 4 tuổi luôn cố gây ấn tượng với người khác bằng cách sử dụng năng lực ngôn ngữ và những hiểu biết mới mẻ của trẻ về các quy luật, bao gồm cả việc nói dối và gạt mọi người! (Khi bạn đã hiểu được quy tắc của trẻ, bạn có thể khống chế được việc này).
▪ Trẻ rất yêu bạn bè và thích thú với những gì người khác nghĩ về trẻ. Đối với rất nhiều trẻ 4 tuổi, điều khiến trẻ tủi thân nhất không phải câu “Cậu là đồ ngốc!” mà chính là câu “Cậu không phải bạn mình!”. Lần đầu tiên ý kiến của những người khác ngoài bố và mẹ thực sự có ý nghĩa với trẻ – đó là ý kiến của bạn bè trẻ.
▪ Trẻ cố gắng để hiểu tất cả mọi thứ. Tất cả! Trở nên tham lam. Trẻ muốn những thứ trẻ thấy trên ti vi, trong cửa hàng, ở trường mẫu giáo, ở nhà bạn bè. Trẻ muốn tất cả.
Liệu rằng những đứa trẻ “tiền sử” luôn gây kinh ngạc và rất phức tạp này có còn phù hợp với phương pháp nuôi dạy con kiểu tiền sử nữa hay không? Câu trả lời là có và không. Những điểm cơ bản nhất mà tôi đã trình bày với các bạn sẽ hỗ trợ bạn vượt qua thời thơ ấu của trẻ. Đó là nền tảng của Phương pháp nuôi dạy trẻ hiện đại: đặt ra những kỳ vọng thực tế, hiểu tính khí trẻ, tạo ra những trình tự sinh hoạt tràn đầy yêu thương, dạy trẻ cách kiên nhẫn chờ đợi, phản ánh thừa nhận những cảm xúc tiêu cực của trẻ, áp dụng những biện pháp tích cực để uốn nắn hành vi cho trẻ, đặt ra những giới hạn cần thiết, hướng tới những thỏa thuận “cả hai cùng thắng” và rất nhiều điều khác. Những vấn đề cụ thể bạn phải đối mặt sẽ thay đổi, và ngôn ngữ bạn dùng để khắc phục những vấn đề ấy cũng sẽ thay đổi. Nhưng những yếu tố cơ bản này sẽ rất có ích cho bạn.
Nói về ngôn ngữ, đến khi được 4 tuổi, trẻ có thể sẽ không muốn bạn dùng Ngôn ngữ của trẻ chập chững nữa. Trẻ có thể bắt đầu cảm thấy ngượng vì điều đó. Thậm chí trẻ có thể nói rằng điều đó giống như nói với các em bé vậy. “Mẹ đừng nói như thế nữa” – bé Liam 4 tuổi đã nói như vậy với Beth, mẹ bé. Việc này là hoàn toàn bình thường vì trí não của trẻ 4 tuổi đã già dặn hơn rất nhiều. Tuy vậy, bạn cũng không nên hoàn toàn loại bỏ Ngôn ngữ của trẻ chập chững khi con bạn đã thổi nến trong ngày sinh nhật 4 tuổi. Ngôn ngữ của trẻ chập chững vẫn có thể có tác dụng trong một số trường hợp thậm chí trong vài năm sau đó khi trẻ thực sự rơi vào trạng thái buồn bực với cảm xúc tiêu cực. Bạn cần nhớ rằng, mỗi khi chúng ta buồn rầu và giận dữ, chúng ta đều trượt xuống rất nhiều nấc trên bậc thang tiến hóa.
Một trong những khái niệm cơ bản mà trẻ sẽ vẫn luôn cần đến chính là Nguyên tắc Đồ ăn nhanh cổ xưa mà hiệu quả. Tất cả chúng ta – trẻ lớn, thiếu niên và cả người lớn – đều muốn những cảm xúc của mình được phản ánh lại để chúng ta cảm thấy rằng mình được lắng nghe, được thấu hiểu, rằng chúng ta an toàn và được yêu thương.
Khi trẻ lớn hơn, bạn vẫn cần đóng vai trò là một nhà đại sứ. Đây là điểm chung trong tất cả các phương pháp nuôi dạy con. Điểm khác biệt duy nhất là giờ đây bạn sẽ trở thành người đại diện ở một vùng đất không quá xa xôi và ở đó, cư dân nói một thứ ngôn ngữ cũng tương tự như bạn.
Và khi bạn được gặp gỡ vị khách mới nhất đến từ vùng đất đầy thú vị của Những đứa trẻ lớn, tôi hy vọng bạn sẽ có thể nhớ lại với niềm vui sướng về những ngày bạn được ở bên đứa trẻ chập chững hạnh phúc nhất khu phố. Tôi hy vọng những lời khuyên của tôi sẽ giúp những tháng năm diệu kỳ này của bạn bớt khó khăn và mâu thuẫn, thêm nhiều vui vẻ và yêu thương. Và bây giờ sẽ là tin tuyệt vời nhất: Bạn sẽ được nghỉ ngơi một chút cho đến khi trẻ bước vào tuổi vị thành niên. Trong khoảng mười năm tới, bạn sẽ đối mặt với những thách thức khác, nhưng nếu bạn đã có thể cùng trẻ trải qua những tháng ngày chập chững của con với tiếng cười thì tôi tin rằng chắc chắn bạn sẽ luôn biết phải làm gì để con bạn trở thành một đứa trẻ hạnh phúc nhất trên đời!