Nếu con cư xử chưa đúng mực để thể hiện sự phản kháng, hoặc nếu con thường xuyên cư xử chưa đúng mực, ta cần chấp nhận trách nhiệm của ta trong việc này. Trẻ phản kháng vì con biết mình vẫn không bị sao. Đúng vậy, một số trẻ sinh ra đã có tính ương ngạnh, nhưng chính mối quan hệ giữa chúng ta và con đã khiến sự ngang bướng đó trở thành thách thức. Nếu không nhận ra điều đó, ta sẽ bắt đầu tin rằng con “hư”.
Khi đứa trẻ 5 tuổi giơ nắm đấm, ta cần ngăn chặn hành vi của con và dạy con xử lý cảm xúc bằng cách khác. Nếu con lè lưỡi lêu lêu bạn khi con mới 6 tuổi, ta không được phớt lờ mà phải nghiêm khắc nhìn con và nói rõ với con rằng mẹ không chấp nhận hành vi đó. Khi lên 7 tuổi, nếu con thử thách ta bằng cách đòi ăn kẹo hoặc đòi tăng thời lượng xem tivi, ta cần chấm dứt hành vi đòi hỏi của con và thiết lập ranh giới rõ ràng. Lên 8 tuổi, nếu con đóng sầm cửa trước mặt cha mẹ, ta hãy bình tĩnh bước vào phòng con và dứt khoát yêu cầu con không được có thái độ bất kính như vậy. Lên 9 tuổi, nếu con không tập trung khi làm bài tập về nhà, ta hãy ngồi học cùng con cách ngày cho đến khi con học được cách tập trung – và ta không được làm bài tập cho con, chỉ giúp con khi con thực sự không thể tự làm. Lên 10 tuổi, nếu con giả vờ không nghe tiếng ta hoặc cãi lại, ta cần dạy con biết rằng hành vi này là không chấp nhận được. Lên 11 tuổi, nếu con nói dối hoặc ăn trộm, ta cần phải cương quyết hơn và cho con thấy rõ hậu quả. Nói cách khác, ta cần nghiêm túc với hành vi của con.
Tôi sẽ đưa ra một số tình huống thực tế. Tôi sẽ bắt đầu với một người mẹ yêu cầu con gái cất giầy vào tủ giầy. Cô bé coi như không nghe tiếng. Người mẹ gọi con lần nữa. Vẫn không có phản hồi. Người mẹ không gọi nữa mà lúc sau tự đi cất đôi giầy của con vào tủ.
Trong trường hợp này sự việc nên xảy ra thế nào? Người mẹ cho con gái cơ hội được tự sửa sai. Nếu con gái không nghe lời, người mẹ quay lại yêu cầu con mà không nghĩ đến yếu tố cảm xúc có thể gắn liền với hành vi của con. Quan trọng là người mẹ không được từ bỏ nếu nhiệm vụ không được hoàn thành. Nếu người mẹ thể hiện sự có mặt đầy đủ của mình, con gái sẽ có phản ứng bởi sự hiện diện nguyên bản chính là thỏi nam châm có sức hút đầy uy lực. Khi con làm theo lời mẹ, người mẹ nên khen con vì con biết tôn trọng sự cần thiết phải gìn giữ nhà cửa gọn gàng để mọi người không giẫm lên giày dép của nhau.
Bây giờ, chúng ta hãy cùng tìm hiểu tình huống người bố yêu cầu con tắt tivi và làm bài tập, nhưng con trai không để ý đến yêu cầu của bố. Bố quát mắng. Việc này có vẻ không hiệu quả vì cậu bé vẫn ngồi yên. Ngay cả khi bố gọi hẳn tên cậu, cậu vẫn coi như điếc. Cuối cùng, ông bố thôi không nói nữa, trong lòng tức phát điên.
Ta hãy cùng viết lại câu chuyện trên nhé. Khi con trai không chú ý đến bố, ông bố cần nói rõ với con rằng, lần sau, mỗi khi được yêu cầu, con cần phải tắt tivi. Khi cậu bé vẫn không chú ý, ông bố bước ra cạnh con, lấy điều khiển và bình tĩnh – thay vì tức giận – tắt tivi. Sau đó, ông bố vẫn cầm điều khiển và giải thích với con rằng bố sẽ tin tưởng con nếu con biết làm theo hướng dẫn. Và buổi tối hôm đó, không cho phép con xem tivi bất kể con nài nỉ, mè nheo đến đâu. Tối hôm sau, khi con trai xin được xem tivi, người bố đưa điều khiển cho con sau khi nói rõ cho biết mong muốn của mình. Bố khen con đã biết thay đổi hành vi vì tối hôm đó không còn tranh cãi về việc bật, tắt tivi nữa.
Hai đứa trẻ đang ngồi vẽ tranh. Mẹ yêu cầu các con dọn bàn sạch sẽ sau khi vẽ xong, nhưng hai đứa nhỏ cứ thế ra khỏi phòng. Chúng không nghe theo hướng dẫn của mẹ, nhưng mẹ cũng mặc kệ như vậy. Thay vào đó, người giúp việc dọn dẹp phòng thay hai đứa nhỏ. Tuy nhiên, lẽ ra người mẹ cần yêu cầu con dọn phòng, sau đó khen ngợi con.
Cô bé 6 tuổi vẽ một bức tranh đẹp và khoe với mẹ. Mẹ mải nói chuyện điện thoại nên không để ý đến bức tranh của con. Cô bé vẽ một bức tranh khác to hơn, đẹp hơn. Người mẹ vẫn hẩy con ra. Cô bé đánh em và mẹ quát ngay lập tức, “Con hư quá!”
Lúc này, thay vì quát mắng và đổ lỗi, người mẹ nên gọi con gái đến gần và giải thích cho con biết em trai đau thế nào khi bị đánh như vậy. Thay vì đổ lỗi cho hành vi của con gái, người mẹ chỉ cần đề nghị con làm hòa với em.
Lý tưởng nhất là người mẹ nên quay lại thời điểm mà cô bé con đã thất bại trong việc thu hút sự quan tâm của mẹ. Sẽ tốt biết bao nếu khi cô bé đến bên mẹ, người mẹ dành một giây để khen ngợi con vẽ đẹp, biết tự chơi trong khi mẹ bận điện thoại. Lúc đó, chắc chắn cô bé sẽ cảm thấy rất vui.
Một cậu bé 8 tuổi ở nhà một mình mỗi ngày sau giờ tan trường. Khi bố mẹ đi làm về, họ bận bịu với việc cơ quan, việc nhà. Dần dần, cậu bé rất cô độc. Không ai nhận thấy khi cậu bé bắt đầu chơi diêm. Cậu bé tự hỏi liệu bố mẹ có còn quan tâm đến mình không. Ngay cả khi cậu bé đốt vài mẩu vụn rác trong phòng cũng không ai đến. Cậu bé bị đình chỉ học sau khi đốt giấy ở trường. Phản ứng của cha mẹ cậu bé ra sao? Họ phạt con ba tháng.
Khi con bị đình chỉ học vì nghịch lửa ở trường, cha mẹ nên coi đó là dấu hiệu nguy hiểm. Họ nên tìm đến chuyên gia tư vấn để hiểu rằng con trai đang khao khát sự quan tâm của họ. Sau đó, họ nên xin lỗi con vì đã thờ ơ và sẽ tìm cách thay đổi giờ làm việc, hoặc sắp xếp để có người lớn ở nhà cùng con mỗi khi con tan trường. Họ cũng cần dành thời gian chất lượng bên con mỗi ngày.
Trẻ không thể nào biết nghe theo mọi mệnh lệnh và chắc chắn trẻ sẽ không làm vậy. Nhưng trẻ cần biết ranh giới hành vi của mình, để hiểu rõ bố mẹ trông đợi mình nên và không nên làm những gì. Ta chỉ có thể dạy con điều này khi từ sâu thẳm lòng mình ta cảm thấy mình có quyền dạy con điều đó – và ta có quyền nhận được sự tôn trọng. Ta không hề đòi hỏi sự tôn trọng do cái tôi của bản thân, thay vào đó, ta cần sự tôn trọng vì ta luôn hiện hữu bên con.
Khi ta ý thức rõ sự cân bằng giữa sự linh hoạt và cấu trúc, ta có thể cho phép con tự do chơi đùa và tự do thể hiện bản thân trong ranh giới cho phép. Nếu bước qua ranh giới, con cần được biết rõ cấu trúc. Đó là vũ điệu liên tục giữa việc cho phép và can thiệp, để cha mẹ có cơ hội dạy con trở thành người kiềm chế hành vi của chính bản thân mình.
Trước hết, ta cần nói rõ ranh giới của bản thân ta. Rất nhiều người trong số chúng ta sợ bước vào không gian của con và từ tốn nhưng quả quyết cầm tay con, đưa đường chỉ lối cho con đến nơi con cần đến. Bởi ta sợ sự đối đầu và luôn nghĩ về quyền lực của bản thân, nên ta mặc con hành động theo ý mình, thích nổi cáu với con hơn là có hành động quả quyết để điều chỉnh hành vi của con.
Một ví dụ điển hình là Robin với cô con gái 4 tuổi Jolyn không bao giờ chịu đi ngủ ban ngày và đến đêm lại quấy khóc. Cô bé rất khó ngủ vì luôn trong trạng thái dễ bị kích động. Giờ đi ngủ mỗi tối luôn rất căng thẳng vì cô bé không ngừng khóc lóc và la hét. Robin thường ngủ trước Jolyn vì cứ một hoặc hai giờ sáng là cô bé tỉnh dậy. Thiếu ngủ đã khiến cả hai mẹ con mệt mỏi suốt cả ngày.
“Con bé không chịu ngủ,” Robin nói, “làm sao tôi bắt con bé ngủ đây?” Theo Robin, cô bé không thích bị mẹ bắt đi ngủ ban ngày hoặc đi ngủ vào giờ nhất định mỗi tối. Nhưng chị lại không nhận ra rằng thiết lập thói quen rất có lợi cho sức khỏe của con.
Robin cần cầm tay Jolyn, đặt con lên giường và đảm bảo chị nằm trên giường cùng con. Nếu Jolyn trườn ra khỏi giường, Robin cần nhẹ nhàng đưa con quay lại và tiếp tục đặt con lên giường. Nếu Jolyn vẫn ra khỏi giường, Robin cần đưa cô bé vào phòng ngủ nhưng lần này không nằm cùng con nữa. Sự tái diễn này đương nhiên sẽ xảy ra. Nếu mẹ phải đưa Jolyn quay trở lại giường tới 10 lần thì đó chính là việc phải làm – và Robin không nên tức giận hay nổi cáu. Yếu tố quan trọng chính là sự hiện diện, chứ không phản phản ứng. Viễn cảnh này có thể lặp lại vài tối trước khi Jolyn thay đổi thói quen cũ để thiết lập thói quen mới có lợi nhất cho cô bé.
Nếu không tạo lập được thói quen ngủ tốt, Jolyn sẽ luôn bị trống trải về tinh thần và đó là nguồn cơn của những mệt mỏi. Đối với trẻ nhỏ, quy định về thời gian ngủ cần rõ ràng và không thể thương lượng. Nếu cha mẹ cương quyết, trẻ sẽ nhanh chóng nhận ra rằng không được tranh luận về vấn đề này.