Trong xã hội, với mỗi người, bạn bè có rất nhiều mà kẻ thù cũng không thiếu.
Không nhất thiết phải là hai đội quân đối đầu trên chiến trường, đánh nhau đến người sống kẻ chết mới gọi là kẻ thù. Trên thương trường người hợp tác cũng có khi biến thành kẻ đối đầu, người đồng hành cũng có lúc biến thành kẻ thù địch, tuy là bạn bè nhưng vì quyền lợi cũng có thể trở thành đối thủ. Cho nên mới nói: “Đi chung với nhau ắt ganh tỵ, hiểu biết lẫn nhau hẳn khinh thường”.
Trên chiến trường, “tiêu diệt kẻ thù” không phải là chiến thuật tối ưu, “không đánh mà thu phục được đối phương” mới là thượng sách. Thậm chí, đối với những kẻ thù hung hãn và ngoan cố, chúng ta cũng có thể cảm hóa được họ; chỉ cần tìm cách để họ nhận ra sai lầm, thì không còn thấy cảnh người người phải chôn vùi nơi trận địa nữa.
Thời Xuân Thu, Tề Hoàn Công đối xử với kẻ bắn mình là Quản Trọng như khách quý, còn phong chức Tướng quốc. Quản Trọng cũng vì thế mà tận tâm tận lực, hết lòng phụng sự, nhờ đó mà Tề Hoàn Công chín lần họp chư hầu, xưng bá thiên hạ. Thời Tam Quốc, câu chuyện “Trương Phi phóng thích Nghiêm Nhan” đã trở thành giai thoại “hóa thù thành bạn” nổi tiếng trong lịch sử. Hay như Gia Cát Lượng “thất cầm Mạnh Hoạch”1, bảy lần bắt được Mạnh Hoạch, đều sai người thả ra, cốt cũng chỉ mong được “hóa thù thành bạn”.
1 Thất cầm Mạnh Hoạch hay còn gọi là Gia Cát Nam chinh hay Chiến dịch Nam Trung, là chiến dịch tấn công vào vùng Nam Trung do Gia Cát Lượng chỉ huy vào năm 225 thời Tam Quốc. Chiến dịch này nhằm dập tắt những mầm mống phản loạn, gây hại đến nhà Thục Hán và cũng làm bước chuẩn bị cho các chiến dịch Bắc phạt.
Người tài giỏi không những không tìm cách tiêu diệt kẻ thù, mà ngược lại còn mong muốn họ trở thành đối thủ mạnh mẽ hơn, tài năng hơn để cạnh tranh với bản thân mình. Triết gia người Anh, Francis Bacon từng nói: “Không có người yêu sẽ rất cô đơn, không có kẻ thù cũng rất cô đơn”, câu nói này quả thật không sai.
Có rất nhiều nguyên nhân khiến con người trở thành kẻ thù của nhau, như ân oán gia đình, hận thù đất nước, hoặc vì xung đột lợi ích, tư tưởng bất đồng, căm giận sự bất công, v.v. Thậm chí, bạn bè thân thích chỉ vì hiểu lầm mà quay lưng với nhau, hoặc vì bị xúc phạm đến nhân phẩm, bị ức hiếp, v.v. mà trở thành kẻ thù của nhau cũng không phải không có.
Cơ Đốc giáo có câu: “Hãy yêu kẻ thù của bạn”. Trong lời Phật dạy cũng có ghi: “Hãy xem kẻ oán và người thân bình đẳng như nhau”.
Sự thật thì, kẻ thù lớn nhất của đời người không ai khác chính là bản thân mình. Ốm đau là kẻ thù của mình, khi ốm đau, chúng ta phải tìm cách trị bệnh, thậm chí sống chung với nó suốt đời. Phiền não cũng chính là kẻ thù của mình, chúng ta phải đối diện với nó, chuyển hóa phiền não thành Bồ đề. Chúng ta phải tự nhắc nhở mình cẩn trọng và siêng năng, không được buông lỏng, mất cảnh giác vì kẻ thù luôn luôn bên cạnh.
Thời xưa, có rất nhiều hiệp khách võ công cao cường tiếc nuối vì bản thân không có đối thủ. Trên sân bóng rổ, hai đội thi đấu với nhau cũng phải cảm ơn vì đối thủ đã cùng họ so tài, bằng không thì trận bóng không thể diễn ra được.
Cũng như mỗi khi bắt đầu một cuộc thi đấu quyền Anh thì hai đấu sĩ phải cúi đầu chào nhau và sau khi trận đấu kết thúc, dẫu kết quả có thắng thua như thế nào thì hai bên cũng đều bắt tay làm hòa. Khi kết quả bầu cử tổng thống Hoa Kỳ được công bố, việc làm đầu tiên của tổng thống mới thường là gửi lời cảm ơn tới những người không trúng cử. Thế nên, kẻ thù cũng chỉ là do họ bất đồng ý kiến với ta mà thôi, chúng ta không nên quyết sống chết chỉ vì điều này.
Trong giới ngoại giao có câu nói: “Giữa các quốc gia không có tình bạn vĩnh cửu, cũng không có kẻ địch vĩnh hằng”. Trong mối tương quan giữa người và người, có khi đôi bên đang là bạn thân bỗng hóa thành kẻ thù và cũng không hiếm những trường hợp từ kẻ thù chuyển sang kết bằng hữu. Như vậy, những gì chúng ta cần làm là hãy tự xem xét lại thái độ và cách nhìn nhận của chính mình.
Tất nhiên, tình bạn vĩnh cửu cũng rất nhiều. Chúng ta nên học cách bỏ qua những lỗi lầm của nhau, chứ đừng nên biến mâu thuẫn trong các mối quan hệ thành mối thù nghìn năm. Người có thể “hóa thù thành bạn”, chắc chắn là người có năng lực thực thụ.