SỰ KHAI SÁNG
Trường hợp 1: Cô được cách ly vào lúc 5 giờ chiều ngày 07 tháng 5, sau khi sinh bằng phương pháp tự nhiên trong sáu tiếng đồng hồ. 12 giờ tối, ngày 9 (31 giờ sau khi bị cách ly), cô được đưa đi trong tình trạng rét run, trước đó sức khỏe của cô vẫn hoàn toàn bình thường. Cô đã qua đời vào ngày mùng 10.
Đây là một trường hợp điển hình của sốt hậu sản, dịch bệnh đã càn quét qua châu Âu và Mỹ vào cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX. Mặc dù tử vong do biến chứng trong khi sinh là khá phổ biến trong thời kỳ đó, nhưng đôi khi con số lên tới 6% đến 12% trong sinh sản thì đây là điều tồi tệ hơn nhiều. Ở đỉnh cao của dịch bệnh, sốt hậu sản gây tử vong từ 70% đến 80% phụ nữ sinh con tại một số bệnh viện. Các triệu chứng bao gồm sốt và đau bụng có thể tấn công chỉ vài ngày sau khi người mẹ vừa sinh. Và cái chết thường xảy ra ngay sau đó. Những ảnh hưởng của căn bệnh đã gây ra tổn hại nghiêm trọng, đó được gọi là cái chết đen trên giường sản phụ.
Thực tế, cường độ và sự lan rộng của sốt hậu sản đã gửi làn sóng xung kích đến cộng đồng y tế và gây ra nỗi lo lắng trong các bác sĩ ngày đó. Họ đã cố gắng thuyết phục mọi người rằng sự chăm sóc của bệnh viện tốt hơn nhiều so với việc chăm sóc ở gia đình. Nhưng may mắn là thời kỳ Khai sáng ở châu Âu và Mỹ đã đến, thời kỳ sự nổi lên của một tầng lớp trí tuệ xác định cải cách xã hội bằng cách thay thế truyền thống và đức tin bằng khoa học và phân tích hợp lý.
Các bác sĩ được “khai sáng” thời kỳ này đưa ra các lý thuyết phức tạp dựa trên kinh nghiệm và nghiên cứu của chính họ để giải thích các dịch sốt hậu sản và đôi khi đưa ra các ý tưởng phức tạp không kém về cách để ngăn chặn sự lây lan của căn bệnh. Nhưng bất chấp tất cả những ý định tốt của họ, tất cả khoa học và dữ liệu của họ, tất cả mô hình phức tạp mà họ phát triển, các bác sĩ đã thất bại khi không xem xét một yếu tố quan trọng trong sự lây lan của sốt hậu sản chính là bản thân họ.
Trong nỗ lực nâng cao tư duy và tìm ra giải pháp, các bác sĩ phẫu thuật thường thực hiện khám nghiệm tử thi vào buổi sáng, nghiên cứu các nạn nhân để tìm ra đầu mối, sau đó chăm sóc bệnh nhân vào buổi chiều. Tuy nhiên, khái niệm vi khuẩn vẫn chưa được hiểu rõ và các bác sĩ phẫu thuật thường xuyên rửa tay hoặc sát trùng dụng cụ của họ không đúng cách. Mãi cho đến năm 1843, một bác sĩ người Mỹ ở Boston, bác sĩ Oliver Wendell Holmes, đã có một bài viết trên tờ New England Quarterly Journal of Medicine and Surgery rằng chính các bác sĩ là nguyên nhân gây ra sự lây lan của dịch bệnh. Ông nhấn mạnh rằng các bác sĩ có nghĩa vụ đạo đức để làm sạch dụng cụ và đốt quần áo họ đã mặc sau khi sử dụng để chăm sóc cho phụ nữ bị nhiễm bệnh.
Mặc dù ban đầu bài viết của bác sĩ Holmes bị đi vào quên lãng, nhưng bài luận của ông đã làm khuấy động cuộc tranh cãi giữa một số đồng nghiệp của ông. Ông đã bị chỉ trích vì buộc tội các bác sĩ đã vô tình gây hại cho bệnh nhân. “Các bác sĩ không phải là nguyên nhân”, một nhà phê bình nói. “Họ là những con người lịch sự!” Tuy nhiên, các bằng chứng bác sĩ Holmes đã thu thập được rất khó để chống lại. Càng nhiều bác sĩ thực hiện khám nghiệm tử thi trên phụ nữ đã chết do căn bệnh chết người, thì càng có thêm nhiều phụ nữ khác bị nhiễm bệnh. Một số bác sĩ thực hiện khám nghiệm tử thi thậm chí còn tự gây bệnh cho chính họ.
Tuy nhiên, phải đến 12 năm sau, khi bài viết nguyên bản của ông được xuất bản, thì cộng đồng y tế mới nhận trách nhiệm và bắt đầu thực hiện khử trùng đầy đủ. Chỉ sau khi mọi người chấp nhận sự thật rằng cách mà họ thực hiện công việc là một phần của vấn đề gây ra dịch sốt hậu sản, thì tất cả dịch bệnh mới biến mất.
Hệ quả từ sự lây lan của bệnh sốt hậu sản và các bệnh nguy hiểm làm tổn hại đến văn hóa kinh doanh của chúng ta ngày nay là rất đáng lo ngại. Chúng ta sống trong một thời đại Khai sáng mới. Bây giờ, những con người khoa học của chúng ta là những người kinh doanh và kinh tế dựa vào các số liệu, định hướng cho hiệu suất, Lean và Sáu Sigma, các phép tính lợi nhuận trên đầu tư và dữ liệu thực nghiệm như là phương tiện ưa thích để hướng dẫn các quyết định. Với tất cả con số và hệ thống, chúng ta đòi hỏi sự tin cậy hơn ở các nhà quản lý để quản lý chúng. Và cũng giống như việc phải biết rõ từng nhành cây ngọn cỏ trong một khu rừng, đôi khi chúng ta không thể nhìn thấy toàn bộ hệ thống hoặc nguồn lực được quản lý, bao gồm tất cả những con người đang làm tất cả công việc. Quy mô càng lớn, mọi thứ càng trở nên trừu tượng. Và càng có nhiều thứ được trừu tượng hóa, thì chúng ta càng dựa vào con số nhiều hơn để theo dõi tất cả. Điều đó tạo ra cảm giác hoàn hảo. Thực tế là những tình trạng tồn tại trước mỗi sự sụp đổ thị trường chứng khoán này (ngoại trừ các cuộc khủng hoảng dầu mỏ vào những năm 1970) gần như giống hệt nhau, điều này không thể chỉ là trùng hợp ngẫu nhiên. Giống như bác sĩ Holmes nói, chúng ta cần phải nhìn vào bản thân mình để tìm ra câu trả lời.
Tất cả nhà quản lý của các số liệu có cơ hội để trở thành nhà lãnh đạo của mọi người.
Nhà lãnh đạo phải chịu trách nhiệm về cuộc sống chứ không phải các con số. Người quản lý thường quan tâm đến các con số và kết quả của chúng ta, còn các nhà lãnh đạo quan tâm đến chúng ta. Tuy nhiên, tất cả nhà quản lý của các số liệu có cơ hội trở thành nhà lãnh đạo của con người. Cũng như tất cả bác sĩ ở Mỹ đã học được tầm quan trọng của việc khử trùng dụng cụ, tất cả nhà lãnh đạo của các tổ chức chỉ cần làm những điều nhỏ bé để bảo vệ nhân viên của họ. Nhưng trước tiên, họ phải thừa nhận họ chính là gốc rễ của vấn đề.
SỰ NGHIỆN NGẬP HIỆN ĐẠI
Một cảm giác khó tin nhất. Giống như một điều kỳ diệu. Mọi cảm giác tuyệt vọng, khó chịu, bất an, hay bất kỳ một sự sợ hãi hay lo lắng nào, thậm chí là cảm giác bị đe dọa bởi bất cứ một cá nhân nào hay một tình huống nào đều biến mất. Ông cảm thấy giống như mình đang ở trong trạng thái mà ông gọi là “trạng thái được biến đổi”. Ông cảm thấy dường như mình có thể làm bất cứ điều gì. Ông cảm thấy đó chính là người mà ông muốn trở thành. Đó là những gì Jon cảm nhận được khi ông say rượu.
Một số người gọi đó là “Tính anh hùng sau khi uống rượu”. Đó là sự tự tin mà chúng ta có được từ một vài chén rượu. Nếu một chàng trai đang ở trong quán bar với một vài người bạn và anh đưa mắt với một ai đó mà anh thấy hấp dẫn ở bên kia bàn, tất cả những gì anh cần làm lúc này chỉ là bước tới và giới thiệu về mình. Thế nhưng đối với nhiều người đàn ông, cách này thực sự rất khó. Một hoặc hai ly rượu có thể giúp họ lấy lại bình tĩnh và có can đảm bước qua bên kia.
Ngày nay, sự lo lắng và can đảm cần phải đối mặt trên thế giới đang gia tăng theo cấp số nhân và chúng ta bắt đầu có thể hiểu sức mạnh và tầm quan trọng của rượu trong cuộc sống những người nghiện rượu. Nhờ những chất dopamine được sản sinh do rượu, cảm giác của chiến đấu, đe dọa, sợ hãi, lo âu và hoang tưởng sẽ biến mất khi họ uống rượu. Đó là một trong những lý do mà việc kiểm soát những người nghiện rượu rất khó khăn. Tất cả những vấn đề người nghiện rượu có thể phải đối mặt – căng thẳng trong công việc, trong các mối quan hệ, về tài chính hay bất kỳ một cảm giác thiếu thốn nào – đều trở nên tồi tệ hơn và rất khó đương đầu khi họ tỉnh táo trở lại. “Một số người uống rượu và có thể đi về nhà”, một người nghiện rượu giải thích, “Còn tôi khi uống rượu quên cả đường về nhà”.
Có rất nhiều người bị ảnh hưởng bởi tật nghiện rượu, họ bắt đầu uống từ khi còn là thanh thiếu niên. Đó là thời điểm trong cuộc đời mà hầu hết chúng ta phải đối mặt với cảm giác bất an và mất cân bằng. Đó là lúc chúng ta chuyển từ cần sự đồng ý của cha mẹ sang cần sự chấp thuận của những người ngang hàng với chúng ta – một nhu cầu kéo dài suốt cả cuộc đời.
Nhận thức xã hội và mong muốn của chúng ta được “thuộc về” hoặc “phù hợp” là một phần trong sự phát triển nhân chủng học. Tất cả chúng ta đều muốn cảm thấy mình được chào đón và là một phần giá trị của tổ chức. Quan tâm đến người khác nghĩ gì về chúng ta là một điều tự nhiên và nó cần thiết cho sự sinh tồn của loài sống bầy đàn như chúng ta (thậm chí điều này cũng xảy ra đối với cha mẹ chúng ta trong những năm tháng thanh thiếu niên của họ). Với nhiều thanh thiếu niên, cùng với sự phát triển về bản năng giới tính và sự thay đổi trong cơ thể, sự lo sợ xã hội, cảm giác bối rối và tự nghi ngờ trong thời điểm này có thể sẽ lấn át mọi cảm xúc.
Đây là lý do cần phải có sự hỗ trợ, giúp đỡ của cha mẹ, thầy cô, bạn bè và cộng đồng. Đây là giá trị của bữa ăn tối với gia đình, môn thể thao đồng đội, những người cùng sở thích và các hoạt động ngoại khóa. Đây là những liên kết hỗ trợ mạnh mẽ chúng ta xây dựng trong giai đoạn dễ bị tổn thương, giai đoạn dạy chúng ta biết rằng chúng ta cần người khác giúp mình đương đầu và tồn tại. Nhưng một số thanh thiếu niên đã vô tình khám phá ra sức mạnh ma thuật của rượu một cách nhanh chóng để có được sức mạnh và sự tự tin. Nếu không kiểm soát được, rượu có thể trở thành chất thay thế cho việc dựa vào người khác để có được sự hỗ trợ trong giai đoạn thiếu tự tin. Điều này rất quan trọng bởi cách chúng ta học được để đương đầu với những thách thức và lo lắng lúc còn thanh thiếu niên sẽ trở thành cách chúng ta đương đầu với những thách thức trong suốt quãng đời còn lại.
Sử dụng chất có cồn, hút thuốc lá hay ăn uống vô độ để “tâm trí nghỉ ngơi” có ảnh hưởng rất lớn. Các hoạt động này đều có thể được thực hiện một mình mà không cần sự giúp đỡ của bất kỳ ai xung quanh. Chúng hoạt động ngay lập tức hoặc gần như thế. Nói cách khác, không phải làm quá nhiều để có thể tìm thấy sự bình tĩnh và khuây khỏa khi uống rượu hay hút thuốc – nó sẽ xảy ra ngay khi ta uống rượu hoặc hút thuốc.
Những niềm vui có được từ rượu, chất kích thích hay thức ăn đều xuất phát từ dopamine. Dopamine là chất được sản sinh khi chúng ta hoàn thành một việc gì đó hay tìm thấy thứ gì đó mà mình đang tìm kiếm. Đó là một trong những động lực bên trong chúng ta được tạo ra để thúc đẩy việc tìm kiếm thực phẩm, xây dựng nơi ở hay tạo ra sự tiến bộ. Dopamine được tạo ra để giúp chúng ta đưa ra các hành vi cần thiết cho sự tồn tại và phát triển.
Mẹ Thiên nhiên có lẽ đã không hình dung hay chuẩn bị cho chúng ta trong thời kỳ khi các chất như chất gây nghiện hay rượu có sẵn làm rút ngắn hệ thống tự thưởng trong cơ thể. Dopamine được tạo ra trong lúc nguồn thức ăn không có sẵn. Cơ thể chúng ta không được tạo ra ở một thế giới mà nguồn thức ăn sẽ có bất cứ khi nào chúng ta muốn. Những cuộc nhậu nhẹt, cờ bạc, rượu chè, thuốc lá, về mặt hình thức chính là sự nghiện ngập dopamine. Đây là những cách dễ dàng để có thể nhận được lượng dopamine mà chúng ta yêu thích hoặc khao khát. Và khi chúng ta không thể duy trì sự khao khát cho việc bùng nổ dopamine trong phạm vi kiểm soát của bản thân, những thứ trên sẽ trở thành chất gây nghiện. Chúng ta sẽ đạt đến điểm mà các chất được tạo ra để giúp chúng ta tồn tại, tán thưởng cho chúng ta khi thực hiện hành vi, trở thành chất có thể làm hại đến chính bản thân chúng ta. Đây chính xác là những gì đang xảy ra trong nền văn hóa doanh nghiệp, nơi những chương trình được thúc đẩy để tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự hình thành thói nghiện phụ thuộc vào dopamine mới. Chúng ta bị nghiện hiệu quả.
THÓI NGHIỆN DOPAMINE. BẠN ĐÃ GIÀNH ĐƯỢC NÓ RỒI!
Trong Thời kỳ Đồ đá, tổ tiên chúng ta chuẩn bị cho việc săn bắn và háo hức về những gì thu hoạch được mỗi ngày. Khả năng tưởng tượng mục tiêu sẽ như thế nào và những phần thưởng sẽ nhận được mang lại cho họ một chút dopamine. Khi một trong các thợ săn có thể tìm thấy manh mối cho thấy một con linh dương đã đi qua một khu vực – một chút dopamine nữa được sản sinh sẽ giúp họ tiếp tục cuộc hành trình. Khi nhìn thấy con linh dương, một lượng dopamine lớn hơn sẽ được sản sinh giúp họ tiếp tục đuổi theo con mồi trong vài giờ tiếp theo. Và cuối cùng, họ nhận được sự bùng nổ của hoóc môn adrenaline và sự phấn khích khi hạ gục được con mồi, sự dâng trào dopamine chảy trong cơ thể họ, mang lại cho họ ý nghĩa lớn lao của thành công.
Họ chúc mừng nhau và cảm ơn người lãnh đạo đáng tin cậy, bấy giờ chất serotonin chảy trong tĩnh mạch của mỗi người. Họ đập tay và ôm nhau, cảm nhận liên kết mạnh mẽ của tình anh em với những người đã cùng họ vượt qua khó khăn. Chất oxytocin đã tăng cường sự liên kết giữa họ. Những người thợ săn dũng cảm mang thức ăn trở về bộ tộc, ở đó mọi người sẽ khen ngợi và tôn vinh họ, serotonin lại chảy trong cơ thể họ một lần nữa. Những người còn lại của bộ tộc chăm sóc họ và biết ơn vì nguy hiểm mà các người thợ săn đã chịu thay cho họ – mọi người cảm thấy hạnh phúc và cùng nhau tận hưởng bữa ăn.
Giống như tổ tiên chúng ta đi tìm kiếm thức ăn, trong thế giới kinh doanh ngày nay, chúng ta nhận được sự bùng nổ của dopamine với mỗi dấu ấn chúng ta tạo nên trên con đường hướng tới mục tiêu cuối cùng của mình. Nhưng thật không may, không giống như tổ tiên, chúng ta đang làm việc trong môi trường mà hệ thống khen thưởng hoạt động không cân bằng. Sự sản sinh dopamine được thúc đẩy mạnh hơn. Cấu trúc thúc đẩy của chúng ta gần như dựa trên việc đạt được mục tiêu và nhận được một phần thưởng tài chính vì đã làm như vậy. Hơn nữa, dopamine còn thường xuyên hình thành để tán thưởng cho kết quả của cá nhân vì đã đạt được những mục tiêu ngắn hạn – một tháng, một quý hoặc một năm. Thậm chí, chúng còn ăn mòn tinh thần hợp tác với những người khác, vô tình thúc đẩy những hành vi làm suy yếu sự phát triển của cả tổ chức.
Một trong những ví dụ mà tôi thích nhất là từ những ngày náo nhiệt ở công ty American Online. Trong nỗ lực để mọi người đăng ký cho sản phẩm của mình, American Online đã gửi những đĩa CD định kỳ cho mọi người. Một nhóm trong công ty, chịu trách nhiệm tiếp nhận dữ liệu, được trao cho một khoản tài chính khuyến khích khi đạt được số lượng lớn người đăng ký. Và tất cả sách lược được đưa ra nhằm thực hiện một mục tiêu: Mọi người đăng ký. Họ đưa ra dịch vụ 100 giờ miễn phí trong tháng đầu tiên, rồi tăng lên thành 250 giờ miễn phí và thậm chí là 700 giờ miễn phí trong một tháng. Tôi còn nhớ khi họ đưa ra mức 1000 giờ miễn phí trong 45 ngày đầu tiên (nghĩa là chúng ta dành 1,7 tiếng để ngủ mỗi tối nếu muốn tận dụng được lợi thế của chương trình khuyến mãi). Và kế hoạch đã có hiệu quả. Mọi chiến thuật và kế hoạch được đưa ra do những người trong nhóm tiếp nhận dữ liệu phát triển đều vì một điều và một điều duy nhất. Đó chính là tối đa hóa tiền thưởng của họ. Vấn đề là, cũng có một nhóm khác chịu trách nhiệm duy trì; họ phải tìm mọi cách để đưa những người đã hủy đăng ký quay trở lại. Bằng cách tạo ra một hệ thống mà ở đó mỗi nhóm chỉ quan tâm đến con số của mình mà không cần quan tâm đến bất cứ ai hay thậm chí điều gì tốt nhất cho công ty, những người lãnh đạo của công ty Amerian Online đã thúc đẩy hiệu quả cho nhân viên của họ tìm cách kiếm được nhiều tiền hơn cho công ty.
Quan trọng hơn, cơ cấu thúc đẩy mà chúng ta tạo ra trong nội bộ công ty không hướng chúng ta tới sự hợp tác, chia sẻ thông tin hay liên quan chéo với nhau để đưa ra hoặc yêu cầu sự giúp đỡ. Nói cách khác, có rất ít sự tăng cường tích cực cho các hành vi và hành động quan trọng để duy trì Vòng tròn an toàn. Cho dù cố ý hay không, cơ cấu thúc đẩy được tạo ra không chỉ cho phép thói nghiện dopamine xảy ra mà còn bồi dưỡng và khuyến khích dopamine. Và giống như những thói nghiện ngập khác, tất cả đều có hậu quả của nó. Cách nhìn của chúng ta trở nên u ám, chúng ta trở nên ít quan tâm tới bên ngoài và duy trì sự ích kỷ của bản thân. Chúng ta bị ám ảnh bởi việc tìm kiếm những mục tiêu tiếp theo và sẽ không cho phép bất kỳ ai hay bất kỳ điều gì ngăn cản con đường chúng ta đi.