Cho đi phải là hành động xuất phát từ tâm

Triết gia đồng thời là nhà vật lý ở thế kỷ 20 Maimonides ví sự đúng đắn như một chiếc thang. Nấc thang thấp nhất là cho đi tiền bạc với lòng oán giận, còn nấc thang cao nhất là giúp đỡ người khác để họ tự lo liệu cho bản thân. Ông viết: “Về vấn đề này, Kinh thánh có nói: ‘Hãy cứu giúp người, mặc dầu là kẻ khách kiều ngụ, hầu cho người cứ ở cùng ngươi.’ (Leviticus, 25:35) Câu này mang nghĩa: Hãy giúp một người trước khi anh ta gục ngã và phải viện đến sự giúp đỡ từ bên ngoài.” Từ đó tôi nghiệm ra rằng, việc giúp mọi người (dù lạ hay quen, dù có đức tin hoặc xuất thân giống hay khác bạn) tự thoát khỏi cảnh nghèo túng chính là một giá trị Do Thái chân chính. Quan niệm “hãy tự cầm đai giầy mà kéo mình lên” không phải là truyền thống của chúng ta.

Những trò giật gân phô diễn như thử thách dội xô nước đá lên đầu mà chúng ta vẫn thấy xuất hiện rầm rộ trên truyền thông không phải là tính cách của người Do Thái. Chúng chỉ là màn trình diễn để bạn có cơ hội phô bày đức hạnh của bản thân chứ chưa chắc đã hỗ trợ cho những người khốn khổ. Trên thực tế, chúng chỉ hỗ trợ cho những người may mắn được nhắc đến trên dòng tin (feed) của bạn hoặc trong một mánh lới quảng cáo nào đó đang được lan truyền với tốc độ chóng mặt. Khi đã đóng góp cho một tổ chức, bạn rất dễ suy nghĩ: “Mình làm thế là đủ rồi.” Các nhà tâm lý học sử dụng thuật ngữ “cấp phép đạo đức” (moral licensing) để mô tả hiện tượng khi ai đó vừa hoàn thành một việc tốt liền tự cho phép bản thân không cần làm thêm những việc tốt khác. Nếu đã tự cho mình là người tốt thì một cách vô thức bạn sẽ cho phép mình làm điều xấu hoặc thoát khỏi nghĩa vụ tiếp tục làm việc tốt. Tôi tự hỏi có bao nhiêu dòng hashtag⁽¹⁾ lan truyền tích cực, bao nhiêu dòng tweeter⁽²⁾ được viết và truyền đi vội vã, và bao nhiêu bài đăng trên mạng xã hội khiến mọi người chỉ truyền đi cơn giận dữ trong tích tắc rồi dừng lại ở đó thay vì hành động có ý nghĩa? Nâng cao nhận thức về một vấn đề là việc làm tốt đẹp, nhưng hãy cẩn trọng đừng để chúng biến thành một thứ cấp phép đạo đức khiến bạn tự cho mình quyền dừng lại. Giả sử chúng ta chỉ có một quỹ thời gian và tiền bạc hữu hạn, hãy luôn đóng góp những hành động thiết thực bên cạnh việc lan truyền cơn giận dữ.