Mồ côi, sống với bà ngoại lưng còng, số phận chất lên lưng Hoàng biết bao nhọc nhằn. Bà quen gọi Hoàng là cu Tõn. Ba tuổi mất mẹ, bố bỏ đi biệt xứ, hoàn cảnh dạy Tõn khả năng thích ứng tuyệt vời. Ăn uống đơn sơ dưa cà, mái nhà lụp xụp lem luốc nhưng cậu bé nhanh như con sóc. Tõn câu cá giỏi ngay từ năm lên mười và trèo cây như con khỉ. Mười ba tuổi cậu chuyên được thuê trèo cây hái nhãn mỗi mùa. Trong và ngoài thôn ai hái bưởi, hái na, hái cau, hái dừa hay bất cứ việc gì liên quan đến trèo leo mà không với được thì nhờ Tõn. Cậu luôn vui vẻ xắn tay làm. Tiền công được chút ít nhưng cộng thêm những xâu cá kiếm được, với rau cỏ trong góc vườn nhỏ đủ hai bà cháu cải thiện qua ngày.

Có điều tuyệt vời là mỗi ai nhìn thấy Tõn leo cây đều mắt chữ A, mồm chữ O vì cậu đu và chuyền cành còn nhanh hơn sóc, mà có lúc nhìn từ dưới lên cây cao người ta tưởng cậu là… quả chứ không phải người. Nhưng thế vẫn chưa là gì. Dựa vào khả năng nhanh nhạy của mình, và cũng không hiểu lấy dũng khí đâu ra, cậu tập leo ngược, chân bám vào cây trước tay và đẩy phía sau, đầu chúi xuống dưới. Lúc đầu khó lắm nhưng cậu có cảm giác mình sẽ làm được. Thật sự đã làm được và dần dần thấy cơ thể nhẹ bẫng mỗi khi leo lên cây. Cậu giấu tiệt chuyện tập luyện vì sợ bọn trẻ nhìn thấy cho cậu là kẻ kỳ quái. Đến năm mười bốn tuổi Tõn leo ngược thuần thục và dễ dàng hơn người ta leo bình thường. Cậu cũng thích thú với trò này. Một lần, bà Ất cùng xóm nhờ hái hai buồng cau, Tõn chống hai tay xuống đất và hai chân đưa lên, bấm vào thân cau rồi cứ thế đu người lên. Ông, bà Ất há hốc mồm. Một người hàng xóm thấy lạ chạy đến ồ lên, bọn trẻ từ đâu cũng lao ra xem.

Có người hét: “Ô chúng mày ơi, nó leo như con khỉ”. Người khác hô: “Kinh dị quá, nó như người ngoài hành tinh ấy”. Bọn trẻ cũng trố mắt hô: “Đúng, bọn mình nhìn thấy người bay trên ti vi rồi, thằng Tõn là người ngoài hành tinh”. Sau khi hái xong hai buồng cau, Tõn được bà Ất trả công một ngàn đồng. Nó nắm chặt nhét vội vào túi, nhặt chiếc cần câu dựa ở bờ rào rồi chạy về. Bọn trẻ con chạy theo hô: “Thằng quỷ thằng ma, thằng ngoài hành tinh, tại sao nó trèo lên cây như thế. Ô, ô…”

Tõn ân hận vì đã thể hiện khả năng của mình cho mọi người thấy. Bởi từ hôm đó, làng trên xóm dưới đâu đâu cũng bàn tán chuyện một thằng nhóc có khả năng trèo cây kỳ lạ. Khi đi câu cá, hoặc tát giòn bọn trẻ cùng trang lứa cũng tìm cách gây sự, ném đất đá chỗ Tõn đứng. Có lần Tõn ngồi nghỉ tránh nắng, đến hơn chục đứa lâu nhâu đến đá đổ giỏ cá của Tõn. Cậu tức lắm nhưng không làm gì nổi vì chúng quá đông. Chúng còn giẫm lên những con cá nằm tóe tung trên cỏ, cười ha hả rồi đi.

***

Người làng bắt Tõn phải biểu diễn trò leo cây ngược trước sự chứng kiến của già trẻ gái trai, nếu không sẽ đuổi hai bà cháu khỏi làng. Họ lấy quyền gì làm điều đó chứ? Nhưng họ đã làm, họ hét lên, ép buộc. Họ bắt cậu trèo lên cây cau cao nhất làng, thẳng tắp. Một sự đánh đố.

Tõn miễn cưỡng làm, trước mặt họ. Nhanh như một cái chớp mắt, mông cậu đã chạm vào buồng cau. Không một tiếng vỗ tay, không một lời chúc mừng. Người lớn dần bỏ đi, đi hết, chỉ còn bọn trẻ. Chúng chế giễu: “Thằng kỳ dị, thằng ma thằng quỷ. Sao nó làm được trò này, chắc là ma nhập vào rồi”. Một đứa khác to mồm hơn: “Đúng, chỉ ma nhập mới làm được như thế”. Sau sự kiện này, đi đến đâu Tõn cũng bị xua đuổi, chế giễu.

Vào một buổi sáng nọ, nhiều đứa trẻ trong làng cỡ tuổi Tõn, một số lớn, hoặc bé hơn có một cục sưng tướng ở đầu. Có đứa tóe máu. Hóa ra, bọn chúng bí mật… tập leo ngược để được giống thằng Tõn. Chúng làm điều đó một cách bí mật, không đứa nào nói với đứa nào. Kết quả là đứa nào cũng dính đòn do mình tạo ra, có đứa còn bị trật khớp tay do chống xuống đất trồng cây chuối, bị đổ, và chẳng đứa nào leo nổi dù chỉ dài một gang tay. Thằng Phác, con ông Tào Viên, hơn Tõn vài tuổi chuyên cầm đầu bọn trẻ đánh nhau với trẻ xã bên, chuyên bắt nạt Tõn cũng bí mật đến bảo Tõn dạy cho vài chiêu. Tõn bảo Phác: “Anh không leo được đâu”. Phác hỏi: “Tại sao mày leo được? Mày phải dạy tao, nếu không tao bảo bọn trẻ đánh mày hộc cơm”. Tõn tiếp: “Anh có đánh chết em cũng không chỉ cho anh leo được”. Phác bĩu môi: “Thế thì đúng rồi, mày bị ma nhập vào nên nó giúp mày. Chứ nếu không phải, thì mày phải dạy được tao. Mày nói tao nghe tại sao mày lại leo được như thế”.

Tõn không biết giải thích thế nào. Đúng là do cậu luyện tập mà thành. Nhưng cậu không tin người khác sẽ tập thành công. Bình thường cậu leo bằng tay đã vượt trội tất cả rồi. Điều này khiến thằng Phác vô cùng tức giận. Nó thề sẽ xử Tõn.

Người lớn không biết lũ trẻ muốn học leo ngược, bởi họ thấy chúng rất ghét thằng Tõn. Hỏi vì sao sưng đầu, đứa nào cũng trả lời bị va vào chỗ này, chỗ kia. Những ông bố bà mẹ nói chuyện với nhau, biết được không chỉ con mình sưng u đầu, mà nhiều đứa khác cũng bị. Hỏi thì chỉ nhận được những lời chối quanh co. Nhưng một số cụ già tinh ý hiểu chuyện gì đã xảy ra.

Vụ thu hoạch nhãn mới lại đến. Người quen vẫn gọi Tõn đến hái hộ. Tõn leo ngược, họ bảo phải trèo lên cây bình thường như bao người khác. Nhưng Tõn đã không thể leo thuận, không thể nào dùng tay bám trước vào thân cây. Bao giờ cậu cũng phải chống tay xuống đất, dùng chân bấm vào thân, cho đến khi gặp các cành, cậu mới ngồi dậy và dùng tay đu từ cành này sang cành khác. Người dân không cho Tõn làm thế, cố tình sẽ không thuê nữa. Tõn chấp nhận mất việc. Cậu thấy mình không thể leo thuận, dù đã cố. Còn người làng khư khư giữ quan điểm: không thể để cho thằng ma nhập đó hái quả, cấm tiệt. Người làng nói thế, người này nói với người kia. Tõn thất nghiệp. Ai đó rỉ tai đến bà ngoại Tõn. Bà về bảo cháu bà cứ leo như NGƯỜI vẫn leo, chứ leo như thế, người ta sợ ma nó ám vào quả, làm sao ăn. Bà ngoại về nói với cháu. Tõn thưa: “Cháu không leo thuận được nữa, không biết vì sao lại thế bà ạ”. Bà thở dài, ra mái hiên ngồi đếm sao. Gió thổi lồng lộng.

Không được thuê hái quả, Tõn đi câu nhiều hơn. Cá kiếm được bà mang ra chợ cóc ngã tư làng bán kiếm đồng. Bà xót tóc Tõn cháy sém vì nắng. Mùa cây trái lúc lỉu quả, nhiều cây cao của người dân mà thang không với tới, đều bị dân dùng sào dài đập cho quả rụng. Quả thì rụng, nát, quả vừa nát vừa cố đậu trên cành. Tõn đi đường nhìn thấy, tiếc, cậu leo lên mót. Người ta thà bỏ đi cho thối, cho khô quắt chứ không chịu để cho Tõn ăn mót. Họ lấy sào chọc cậu. Tõn đau, nhảy từ cành này sang cành kia, chuồn thẳng.

***

Người ta đánh tiếng tới bà ngoại Tõn. Bà đã già nua tội nghiệp quá, còn nhận được tin sốc tố cáo cháu trai ăn trộm quả, bị người ta đâm cho trầy lưng. Họ dọa nếu không dạy được cháu, chỉ bắt được một lần nữa là làng sẽ đuổi. Bà thấy lưng cháu trầy thật. Tõn nói: “Cháu chỉ mót quả người ta không lấy được thôi, cháu không hái trộm”. Bà phóm phém: “Cháu đừng dính dáng gì đến họ nữa, nếu không thì bà cháu ta chẳng được sống yên đâu”.

Nhìn cháu, bà thương quá, nước mắt trào ra. Nó không mồ côi mồ cút thì đâu đến nỗi. Mà người ta cũng tệ, thằng bé có khả năng gì thì kệ nó, sao phải ghét nó làm chi. Quả trên cành quá cao, không với được thì cho nó mót, vứt bỏ cũng phí, mà người ta cũng xua đuổi. Mà đâu chỉ người ta đuổi, ác độc với thằng bé lúc này. Khi trước Tõn là thằng sáng kiến ra con diều bay cao nhất, vừa to vừa đẹp. Trẻ con trong làng ghen ghét nó, người lớn cũng bắt nó phải dạy cho bọn trẻ con họ làm cho bằng được. Nhưng chẳng đứa nào đủ tài so diều với Tõn. Mấy thằng choai choai cướp diều, nó hì hụi làm được con diều khác, lại bị bọn chúng xông đến phá nát. Rồi Tõn bị cấm, không được thả diều ở bất cứ đâu. Bầu trời xanh chỉ dành cho những đứa trẻ trong làng. Nhưng chúng treo lên đó toàn những chú diều vừa nhỏ, vừa yếu, nhìn mà thấy nực cười.

Có lúc bà ngoại thầm trách, sao mày không ngu đi hả Tõn ơi? Mày cứ làm được những điều bọn trẻ xứ này không làm được, để đến nỗi bị chúng bảo ma nhập. Nhưng rồi bà nghĩ lại, thấy cháu mình dù sao cũng chỉ là một đứa trẻ. Nó cần no đủ những tiếng cười trong các trò chơi bổ ích ở tuổi đó, làm sao bảo nó đừng được?

Một ngày kia, có hai vị khách lạ đến làng. Họ hỏi thằng nhóc leo ngược. Người ta không muốn chỉ, không muốn ai đến tìm thằng Tõn. Phải vất vả lắm hai vị khách mới tìm thấy bà lão và Tõn đang rào lại tường rào cây bị chó phá. Trong hai vị khách, người trẻ hơn là nhà báo. Tõn hỏi: “Sao anh biết em?”. Nhà báo nói: “Một lần đi làm phóng sự, thấy bọn trẻ chăn trâu nói về em”. Vị khách lớn tuổi hơn cũng từng là nhà báo, nay tìm Tõn muốn cậu về thành phố tham gia đoàn xiếc. Khả năng của Tõn sẽ giúp cậu đổi đời. Hai bà cháu không muốn xa nhau. Khách phải thuyết phục mãi mới được. Khách biếu bà ngoại lụa và quần áo, hẹn ngày đến đón Tõn ra phố.

Tin đó lan ra cả làng. Người ta đồn bà ngoại được biếu cục tiền lớn, bằng một gia đình vùng nông thôn nghèo này làm ruộng cả chục năm. Họ đưa con đến xin Tõn dạy con họ leo cây ngược. Những thằng thanh niên choai choai vẫn đe nẹt Tõn cũng đến tỏ vẻ bắt tay thân thiện. Cậu thấy khó hiểu. Chẳng lẽ người ta cũng muốn con họ bị “ma nhập” hay sao?

Đúng ngày hẹn, khách đến đón Tõn ra phố học làm diễn viên xiếc chuyên nghiệp. Bà ngoại vừa mừng vừa lo. Vậy là cháu có tương lai, cháu có thể kiếm ra tiền, nhưng bà sẽ phải chịu cảnh cô quạnh. Tõn đi, bà cũng nhận được tiền “ứng trước” của Tõn, đủ tằn tiện sống trong một năm. Nhưng bà thấy bên hiên gió thổi trống hoác. Láng giềng đến thân thiện, thuyết phục bà bảo nếu Tõn về thăm, bà nói giúp dạy cho con họ vài ngón để được thoát ra khỏi làng. Bà ngoại chỉ cười, làm sao được, biết thằng Tõn có chịu dạy, mà lũ trẻ kia có thể tiếp thu hay không?

***

Đi nửa năm thì Tõn về. Cậu tiến bộ nhiều và học rất nhanh những gì người ngoài phố dạy, kết hợp sự dẻo dai và khả năng bản thân, cậu trở thành diễn viên giỏi. Mái tóc cháy sém đã đen trở lại. Cậu diện quần áo bảnh bao, đi giày thể thao, bà ngoại nhìn còn không nhận ra. Bà mắng yêu Tõn: “Sư bố thằng Tõn, mày lớn quá rồi, chỉ bà là còng thêm thôi”. Tõn ôm bà, lòng rưng rưng khó tả vì thấy chỉ sau nửa năm, mắt bà đờ đẫn hẳn, mái tóc cũng xác xơ và mình mẩy gầy hơn rất nhiều. Cậu thưa: “Bà ơi, cháu đã được các bác các chú ấy đồng ý, sẽ có chỗ để bà cháu mình cùng được ở với nhau. Họ hiểu hoàn cảnh của mình bà ạ, họ tốt lắm. Bà đi với cháu nhé.”

Hai bà cháu còn đang tâm sự, thì chẳng biết cơn gió nào đưa người bố vô trách nhiệm, bỏ rơi Tõn về đây. Gã nựng con, nhưng Tõn dứt khoát không nhận.

- Con khá quá, Tõn ơi, con đổi đời rồi, hơn đứt bố rồi. - Người đàn ông vô trách nhiệm nói xơi xơi, như thể ông ta đã quên chuyện bỏ rơi cậu con trai. - Con đừng quên bố nhé, giờ bố rất khổ.

Tõn cứng đơ miệng. Không hiểu sao cổ họng lại nghẹn đến thế. Từ đầu đến chân, người đàn ông đó tiều tụy, như quả chanh đã bị vắt kiệt nước. Cậu nghĩ, sẽ không bao giờ tha thứ cho ông ta. Nếu không bị bỏ rơi, thì cậu đã chẳng phải trải qua một tuổi thơ đầy nước mắt, bị trẻ con trong làng bỡn cợt bắt nạt.

Không. - Tõn lắc đầu. Những trận đòn mà lũ trẻ chăn trâu dành cho cậu trong những buổi chiều thê lương lại hiện về. Chúng còn dìm cậu xuống vũng nước bẩn. Lúc đó, bố ở đâu? Tõn chỉ muốn bố xuất hiện, giải cứu, và động viên, tắm gội cho cậu sạch bùn lầy lem nhem khắp người. Nhưng ông ta đã ở một phương trời khác, với người đàn bà khác.

Nếu ra Hà Nội, đưa cả bố đi nữa nhé. - Người bố này nỉ. Bà ngoại Tõn chen vào:

Anh không biết xấu hổ sao? Anh có chăm sóc nó được ngày nào đâu? Từ lúc vợ anh đẻ con ra đến khi nó mất, có bao giờ anh ngó ngàng tới mẹ con nó? Lúc này đây, nó mới biết bố bỏ rơi nó từ khi nó chưa sinh ra. Anh còn mặt mũi nào nhận nó?

Nghe bà nói, Tõn hiểu ra. Không ngờ bố lại là con người như thế. Cậu thấy trời đất đang quay cuồng. Sao bố có thể xử tệ với mình như thế.

***

Bị ngã bươu đầu, chảy máu, lũ trẻ vài đứa trong làng vẫn giấu giếm, tự tập leo cây ngược và tiếp tục bị ngã bươu đầu. Chúng mím môi, quyết tâm cao độ nhưng chẳng đứa nào thành công. Có lẽ, chúng không có tố chất ấy, chỉ Tõn là trường hợp đặc biệt. Nhưng lũ trẻ đang cuồn cuộn nỗi ghen tỵ với Tõn vẫn ngấm ngầm những đợt tập luyện. Trước đây, chúng ghen tỵ nhiều, nay cấp độ tăng lên nhiều lần. Trước đây, thằng Tõn có sáng kiến mới thì đều bị phá. Mà không chỉ trẻ con, người lớn cũng phá. Đó là lần Tõn sáng tạo ra “máy bơm” bằng cách ghép các ống nứa với đất sét để dùng trong việc tát giòn, đỡ phải sử dụng sức người. Tõn vẫn nhớ người đó trong buổi đi bắt cá chiều đó. Trong lúc ngồi ô tô khách về quê cậu cũng nhớ hình ảnh người ấy quắc mắt hỏi, ai làm cái thứ này, tại sao nó lại hoạt động được. Sau khi nghe Tõn nói cháu làm, và mô phỏng cách hoạt động của nó thì người đàn ông kia điên tiết, đá sập “máy bơm” đang hoạt động. Ông ta bảo: “Mày không được nặn những thứ này. Ở đây không ai dùng cả, phải dùng xô, chậu mà tát!”. Phá xong ông ta bỏ đi. Thật vô lý. Không biết ông ta là kẻ điên, hay quá sợ sáng tạo của một thằng bé con như Tõn?

Bố Tõn bị bà nói trúng tim đen, bỏ đi. Lát sau, người làng biết cậu về, kéo nhau đến nhờ cậu dạy bọn trẻ con trong làng leo cây. Bọn trẻ muốn có khả năng leo như Tõn, được người ta đưa đi làm diễn viên. Nhà, sân và ngõ chẳng còn chỗ cho dân đứng thuyết phục hai bà cháu. Ông Tào Viên, người ăn nói giỏi nhất trong số những người có mặt, vốn trước đây chẳng ưa gì Tõn, đã khéo nói:

- Thưa bà con, làng xóm chúng ta đã được nở mày nở mặt vì cậu bé này. Trước đây, chúng ta từng không phải, có người nói cậu ấy bị ma nhập vì cậu ấy trèo leo giỏi, ngược hẳn với cách thường chúng ta trèo, cậu ấy lại có rất nhiều phát minh. Trước đây chúng ta chưa hiểu, thì nay hiểu, đúng không ạ?

Tất cả bọn họ hô lên: “Đúng đấy, đúng đấy”.

Ông Tào Viên nói tiếp:

Làng chúng ta nghèo, chẳng có người nào được đi ra ngoài cả. Nay cậu Tõn đi trước, mong rằng cậu ấy sẽ giúp các cô cậu khác của làng, để cùng tiến bộ. Đúng không ạ?

Tất cả lại hô: “Đúng đấy, đúng đấy”.

Nghe xong, Tõn quả quyết:

Các ông bà, các bác ạ, người bình thường leo bằng tay trước, thì không thể tập cho khác đi được. Mọi người cứ leo bình thường thôi ạ, không phải luyện tập mà được đâu, gượng gạo lắm. Và học để làm gì ạ?

Bọn họ nhao nhao:

- Để đi làm diễn viên xiếc.

Không thuyết phục được Tõn, một người hô lên sẽ đuổi cả hai bà cháu ra khỏi làng. Tất cả những người có mặt cũng đồng thanh: “Phải đuổi, phải đuổi”. Ông Tào Viên cũng nói chắc nịch: “Đuổi thôi, đuổi thôi”.

Tõn không hề tỏ ra nao núng. Cậu tuyên bố:

Các ông bà, các bác và các anh đã coi cháu như thằng ma nhập, chê bai đủ điều. Nay mọi người cũng muốn con cháu mình bị ma nhập hay sao? Cháu sẽ đưa bà cháu đi, khỏi cái làng này.

Vừa nói xong câu đó thì có một thằng bé chạy đến, hổn hển thở, nói với ông Tào Viên.

Bác Viên ơi, con trai bác, anh Phác tập leo bằng chân, bị ngã... bị ngã gãy xương cổ ở đằng kia, phải đưa đi bệnh viện thôi.

Ông Viên bỏ lại tất cả, chạy theo thằng bé, nhanh như mũi tên.