Nghệ thuật trì hoãn: Bí quyết hoàn thành công việc hiệu quả

Phần mở đầuNghịch lý của tính trì hoãn

Về bản chất, con người là một loài động vật có lý trí. Khả năng tư duy được xem là điểm khác biệt lớn nhất giữa con người và những loài động vật khác. Vì vậy, dường như chúng ta phải luôn luôn tuân theo sự mách bảo của lý trí, hành động dựa trên những suy xét kỹ càng và chỉ làm những điều mà chúng ta cho là nên làm nhất. Plato và Aristotle đã bị tư tưởng này lôi cuốn đến nỗi họ tìm ra được lý do mang tính triết học khi chúng ta đi ngược lại với tư tưởng đó: akrasia⁴, nguyên nhân ẩn giấu giải thích vì sao nhiều người cố tình không làm những điều mà họ biết là nên làm.

4 Tạm dịch: Sự thiếu tự chủ.

Hình ảnh ở trên mô tả con người như một thực thể có lý trí, chỉ thực hiện những điều tốt nhất ngay sau khi đã suy xét và tính toán kỹ càng, điều đó đã bám rễ trong tâm trí con người ngay khi nó được mô tả lần đầu từ thời cổ đại. Những môn khoa học xã hội thiên về định lượng, ví dụ như kinh tế học, phần lớn dựa trên quan niệm con người là loài động vật có lý trí, luôn hành động nhằm thỏa mãn những mong muốn quan trọng nhất. Cách nhìn nhận đó chưa hẳn là hoàn toàn đúng, nhất là khi những ngành khoa học xã hội khác, bao gồm tâm lý học và xã hội học, đã cung cấp những chứng cứ thuyết phục rằng chúng ta không hề hành động như thế.

Tôi không phản đối những hành động dựa trên lý trí, hay làm những điều tốt nhất bạn nên làm, hay làm những điều khiến bạn thỏa mãn nhất. Tôi cũng thử cách này nhiều lần và thi thoảng cũng thu được kết quả tích cực. Nhưng tôi cho rằng cái tư tưởng về một cỗ máy lý trí chính là ngọn nguồn của rất nhiều nỗi bất hạnh không đáng có. Đó không phải là cách mà nhiều người trong chúng ta hành động, và đó chắc chắn không phải là cách mà tôi hành động. Cách hành động thông thường của chúng ta cũng không phải là không tốt và chúng ta không cần vì thế mà phải cảm thấy xấu hổ hay tuyệt vọng tới mức không còn muốn sống nữa.

Nhược điểm cố hữu của tôi khiến tôi không thể sống theo tư tưởng này là tính trì hoãn. Năm 1995, trong khi bỏ bê những dự án đáng lẽ phải thực hiện, tôi bắt đầu cảm thấy bản thân mình như thể đang mục ruỗng. Nhưng tôi đã nhận ra một điều. Nói chung, tôi được biết đến là một con người rất được việc và có rất nhiều đóng góp cho nơi tôi làm việc - trường Đại học Stanford và cho chuyên ngành mà tôi theo đuổi - triết học. Đây hẳn là một nghịch lý. Thay vì bắt tay vào những dự án quan trọng, tôi bắt đầu suy nghĩ về vấn đề này. Tôi nhận ra tôi có thể tự gọi mình là một người trì hoãn có tổ chức: một kiểu người làm được rất nhiều việc bằng cách tránh né những việc khác. Tôi đã viết một bài luận nhỏ, chính là Chương 1 của cuốn sách này và ngay lập tức cảm thấy tự tin hơn.

Bài luận đó về sau được đăng trên tờ The Chronicle of Higher Education và tạp chí khoa học mang tính châm biếm tên là The Annals of Improbable Research và tôi cũng đưa bài viết lên trang web của Đại học Standford. Hiện tại, tôi là một triết gia chuyên nghiệp, nghe khá lạ tai phải không? Tôi đã viết nhiều bài báo và một vài cuốn sách. Những bài viết và sách của tôi, khiêm tốn mà nói, tràn đầy tư tưởng sâu sắc, kiến thức uyên thâm và lập luận thông thái; chúng góp phần đưa hiểu biết của nhân loại lên một tầm cao mới về đủ các chủ đề thú vị - từ ý chí tự do tới bản dạng cá nhân rồi bản chất của tính cách. Bố mẹ tôi đã mất nên tôi là người duy nhất đánh giá cao sự nghiệp triết học của mình đến vậy. Nhưng kể từ khi tôi trở thành giảng viên chính thức của Đại học Standford, nơi mà có mơ tôi cũng không dám nghĩ rằng mình được nhận vào học dù ở bất cứ trình độ nào, nhưng công trình của tôi đã đủ để người ta giữ tôi lại làm một giảng viên dạy triết học. Vậy nên, chắc đó không chỉ là một mớ triết lý tầm phào.

Vậy mà, không một tác phẩm nào của tôi lại thu hút và đem lại nhiều lợi ích cho độc giả - ít ra họ cũng tự nói thế - cũng như nổi tiếng trong một thời gian dài như bài luận về sự trì hoãn có tổ chức. Sau nhiều năm, đó vẫn là bài viết có nhiều lượt đọc nhất mỗi khi người ta tìm kiếm từ khóa “sự trì hoãn” trên Google. Về sau, tôi chuyển bài viết từ trang web của Đại học Stanford sang một trang cá nhân do tôi lập ra (http://www.structuredprocrastination.com/) để bán áo thun có chữ Trì hoãn có tổ chức. Ban đầu, lượt truy cập có giảm đôi chút nhưng rồi cũng tăng trở lại, tới bây giờ nó không thua bài viết về sự trì hoãn của Wikipedia là bao. Hàng tháng tôi đều nhận được hơn chục email từ độc giả. Tất cả đều là những phản hồi tích cực, một số người còn nói rằng nó giúp họ tiến bộ đáng kể. Dưới đây là một ví dụ:

John thân mến,

Bài luận về tính trì hoãn có tổ chức của ông đã thay đổi cuộc đời tôi. Tôi đã cảm thấy tự tin hơn. Trong vài tháng qua, tôi đã hoàn thành cả ngàn công việc mà vẫn cảm thấy nặng nề vì chúng không quan trọng bằng các công việc khác trong danh sách công việc của tôi. Nhưng giờ đây đám mây đen của cảm giác tội lỗi và hổ thẹn đã từng phủ bóng lên tâm trí tôi đã bắt đầu bị xua tan... Cảm ơn ông.

Bức thư tôi thích nhất được gửi từ một người phụ nữ chia sẻ rằng bà là một người trì hoãn trong suốt cuộc đời. Bà nói tính trì hoãn đã làm cho bà khốn khổ vì người em trai không ngừng chỉ trích bà như thể đó là một thói hư tật xấu. Bài luận của tôi đã cho bà dũng khí để ngẩng cao đầu và nhận thức được rằng, mặc dù là một người trì hoãn nhưng bà vẫn là một con người có ích và đã làm được nhiều điều. Sau khi đọc bài luận, bà kể, lần đầu tiên trong đời bà dám thẳng thừng nói em trai bà ngậm miệng lại. “Nhân tiện”, bà viết tiếp, “tôi cũng đã 72 tuổi rồi.” Trong nhiều năm, tôi đã định tiếp tục phát triển nội dung bài luận nhưng bạn biết tính tôi rồi đấy, tôi cứ lần lữa mãi. Dần dần, từ những email tôi nhận được, tôi đã nghiền ngẫm rất nhiều và đọc thêm một chút để cuối cùng nhận ra rằng nắm bắt được khái niệm trì hoãn có tổ chức mới chỉ là bước đầu của một chương trình mà tôi cho là hữu ích đối với phần lớn những người trì hoãn, trong đó có tôi. Thật kỳ lạ, một khi nhận ra mình là người trì hoãn có tổ chức, chúng ta không những cảm thấy tự tin hơn mà còn cải thiện được phần nào năng suất làm việc, bởi vì, một khi bóng đen của cảm giác tội lỗi và hổ thẹn đã bị xua tan, chúng ta bắt đầu biết được điều gì làm cho chúng ta cứ lần lữa mãi.

Vì vậy, cuốn sách này chính là một chương trình kiểu triết học self-help cho những người trì hoãn đang tuyệt vọng. Thật lòng mà nói, việc gọi là chương trình thì có phần đao to búa lớn. Nó chỉ bắt đầu với một vài bước hữu ích có thể áp dụng cho người trì hoãn. Sau đó, cuốn sách sẽ đề cập đến một số ý tưởng, một vài câu chuyện và gợi ý có thể giúp ích được phần nào. Tôi cũng sẽ nhắc một chút về những vấn đề liên quan tới cách thức tổ chức công việc (the organizational problems) thường xuyên gây khó khăn cho người trì hoãn.

Không phải ai cũng là người trì hoãn và không phải người trì hoãn nào cũng có thể tìm thấy lợi ích từ phương pháp trì hoãn có tổ chức, bởi vì tính trì hoãn đôi khi là biểu hiện của những vấn đề ẩn sâu và đòi hỏi những liệu pháp trị liệu phức tạp hơn mấy lời triết lý viển vông. Dù vậy, nếu nhìn vào những email mà tôi nhận được, vẫn sẽ có nhiều người tìm thấy chính họ trong những trang sách này và kết quả là họ sẽ cảm thấy tự tin hơn. Chưa nói đến việc họ tiếp xúc được thêm những khái niệm và từ ngữ mới để miêu tả bản thân mình như là: akrasia (sự mất tự chủ), horizontal organization (tổ chức công việc theo chiều ngang), task triage (phân lọc công việc), và right-parenthesis deficit disorder (rối-loạn-thiếu-dấu- đóng-ngoặc-đơn). Và thậm chí có một số người sẽ còn làm được nhiều hơn thế.