Chương 2Bước đầu lấy lại thế chủ động

ư duy logic thường được coi là dấu hiệu của sự trưởng thành và trí thông minh. Nếu bạn là người dễ xúc động, việc muốn sống theo tiêu chuẩn của sự trưởng thành và trí thông minh có thể khiến bạn khó chấp nhận và khó đối mặt với cảm xúc của mình hơn, bởi cảm xúc của bạn thường lấn át lí trí. Có thể bạn tin rằng cuộc sống sẽ dễ dàng hơn nếu không có nỗi buồn, sự ghen tuông, hay nỗi sợ hãi. Như thế, bạn sẽ không phải chịu đựng ánh nhìn của người khác khi bạn khóc vì giận dữ. Hoặc lúc đó mọi người sẽ không lắc đầu cho rằng bạn chỉ là đứa trẻ, vì cả ngày bạn tự hỏi tại sao người hàng xóm không chào hỏi sáng nay. Cuộc sống không có cảm xúc có vẻ sẽ khá hấp dẫn với bạn.

Song, cảm xúc cũng có thể đem đến thông tin quan trọng giúp bạn sống một cách an toàn và thoải mái. Chẳng hạn, nỗi sợ hãi cho bạn biết khi nào phải chạy thoát khỏi nguy hiểm. Tình yêu thương cho bạn biết người bạn nên kết nối và bảo vệ. Niềm vui cũng có thể củng cố khả năng trân trọng những trải nghiệm tích cực. Cảm xúc của bạn còn là nguồn động lực quan trọng giúp bạn cải thiện và phát triển các kĩ năng và phẩm chất cá nhân. Bạn không thể lãng phí thời gian lên kế hoạch chạy trốn, khi một con hổ đói đang tấn công bạn, bạn sẽ muốn bỏ chạy, đúng không? Chính cảm xúc, chứ không phải lí trí, sẽ thúc đẩy bạn giúp người nghèo và những người đang gặp rắc rối (theo Linehan, 1993). Logic không phải là lí do ai đó nhảy xuống hồ nước lạnh như băng để cứu một đứa trẻ khỏi chết đuối. Do đó, một cách thức hiệu quả để đưa ra các quyết định hàng ngày là sử dụng tư duy logic kết hợp với dữ liệu từ cảm xúc của bạn.

Việc chấp nhận cảm xúc và thông tin chúng truyền tải có thể giúp bạn đưa ra lựa chọn tốt hơn. Một khía cạnh trong việc chấp nhận cảm xúc chính là thấu hiểu cách bạn thể hiện chúng.

CÁC KIỂU NHẠY CẢM THƯỜNG GẶP

Sự nhạy cảm có thể biểu hiện rõ thông qua hai hình thức: thiên hướng bộc lộ cảm xúc và thiên hướng tránh né cảm xúc. Tôi sẽ mô tả tách biệt hai khuôn mẫu hành vi này, nhưng rất có thể bạn nằm ở đâu đó giữa cả hai. Đôi khi hành vi của bạn còn tùy từng tình huống.

THIÊN HƯỚNG BỘC LỘ CẢM XÚC

Nếu bạn thường dễ bộc lộ cảm xúc, bạn sẽ hành động theo cảm nhận của mình mà không suy nghĩ. Bạn thể hiện cơn giận, nỗi buồn, niềm hạnh phúc, sự phấn khích và các cảm xúc khác với sự thích thú. Bạn sẽ chạy lên máy bay để đi thăm một người bạn dù không có tiền. Bạn là người khởi xướng nhảy múa và ca hát ở các bữa tiệc. Nếu sếp của bạn không ủng hộ yêu cầu nghỉ phép của bạn, bạn sẽ gửi cho sếp một email đầy giận dữ. Nếu bạn tìm thấy tin nhắn từ một người phụ nữ khác trong điện thoại của chồng, bạn có thể sẽ vứt hết quần áo của anh ta ra bãi cỏ. Nhưng ngày hôm sau, khi bạn bình tâm lại và nhận ra mẩu tin nhắn đó không có ý gì, bạn sẽ gửi cho anh ta hàng trăm tin nhắn xin lỗi.

Khi cảm xúc của bạn có xu hướng bộc phát, bạn khá khó khăn trong việc kiểm soát những cơn bốc đồng đi kèm cảm xúc mạnh của mình. Tại thời điểm bạn gửi email giận dữ cho sếp, bạn không màng đến việc mình có thể bị sa thải. Khi bạn ném quần áo của chồng bạn ra bãi cỏ, bạn không quan tâm đến lời giải thích chính đáng, chẳng hạn như mẩu tin nhắn là từ thư kí của anh ấy về một cuộc họp với khách hàng. Khi ấy, cảm xúc của bạn bảo rằng hành động đó là đúng. Nhưng sau đó, bạn ngượng nghịu vì mình cư xử rất bốc đồng. Bạn tự hứa rằng “Không còn lần sau nữa, không còn lần sau nữa”, nhưng rồi luôn luôn có lần sau.

Với những người nhạy cảm tiêu cực, bước đầu tiên để giảm thiểu sự rối loạn là trì hoãn hành động theo cảm tính. Bạn cần các giải pháp giúp bạn bình tâm lại để có thể suy nghĩ mạch lạc hơn và quyết định hành động nào hữu hiệu nhất. Chánh niệm hay tập tỉnh thức (mindfulness, xem chương 4)1 là một phương pháp tuyệt vời giúp bạn trì hoãn quá trình từ thôi thúc hành động đến thực sự hành động. Các kĩ thuật giúp bạn bình tâm khác tôi giới thiệu trong chương này cũng rất hữu ích.

THIÊN HƯỚNG NÉ TRÁNH CẢM XÚC

Nếu bạn là người né tránh cảm xúc, bạn không muốn đối mặt với những cảm giác khó chịu hoặc những tình huống dẫn đến chúng. Việc tránh né những cảm xúc đau đớn có thể là một ý tưởng tốt. Bạn có thể đóng băng cảm xúc của mình thông qua việc luyện tập quá sức, làm việc quá mức, ăn uống quá nhiều hoặc những hoạt động tương tự. Bạn có thể đẩy cảm xúc của mình ra xa để không phải nhận thức về chúng, nhanh đến mức bạn thậm chí không nhận ra chúng tồn tại. Việc không cảm nhận được cảm xúc của mình tốn rất nhiều năng lượng, vì thế bạn có thể thường xuyên mệt mỏi. Thực tế, một cảm giác mệt mỏi bất chợt có thể là dấu hiệu cho thấy bạn đang trốn tránh cảm xúc của mình.

Có thể bạn nhận thức được cảm xúc mình nhưng cố gắng che đậy chúng. Bạn giữ nụ cười trên môi và không hé lộ bất cứ sự thất vọng nhỏ nhoi nào. Bạn nói những lời như “Tôi ổn. Mọi thứ đều tuyệt vời.” Bạn có thể bộc lộ cơn giận để che đậy những cảm giác khác khiến bạn bị tổn thương, như nỗi buồn chẳng hạn. Tập chánh niệm có thể tăng khả năng nhận thức của bạn về những cảm xúc khắc nghiệt, để bạn có thể phát triển các giải pháp đối mặt với chúng. Việc từng bước nhận biết cảm xúc, như phân tích các cảm nhận cơ thể, truy lùng thôi thúc hành động và xác định nguyên nhân (xem chương 5), sẽ giúp bạn phát triển các giải pháp hiệu quả để phản hồi lại những cảm xúc của mình, những cảm xúc vốn đem đến cho bạn những thông tin chỉ dẫn bạn hành động.

Nếu bạn có khuynh hướng tránh né cảm xúc của mình, bạn có thể đặc biệt muốn bỏ qua các bài tập trong cuốn sách này. Song, việc thực hành các bài tập này không chỉ giúp bạn có được thông tin, mà còn giúp bạn vượt qua sự né tránh.

Tìm kiếm những cảm giác tốt đẹp

Nhìn chung, sự né tránh cảm xúc đi kèm với việc theo đuổi cảm giác tốt đẹp và không phải chịu đau đớn trong ngắn hạn, ngay cả khi hậu quả dài hạn là vô cùng tiêu cực. Việc trốn tránh những cảm xúc khắc nghiệt bằng cách theo đuổi một cảm giác yên ổn, tốt đẹp không thực sự hiệu quả. Bạn luôn muốn tìm kiếm niềm hạnh phúc nhưng mãi chẳng thể tìm ra nó. Hãy nghĩ xem, sau khi ăn một chiếc bánh nướng, bạn tin rằng ăn thêm một cái bánh nướng nữa sẽ thật tuyệt vời. Nhưng không như bạn nghĩ, ăn cái bánh thứ hai không thực sự khiến bạn hạnh phúc. Bạn có thể uống nhiều cà phê hơn, mua nhiều quần áo hơn, hay xếp hàng dài để mua điện thoại mới, ngay cả khi bạn đã có tất cả những thứ đó. Song, việc mong muốn có nhiều hơn thực chất lại dẫn đến cảm giác bất hạnh.

Như bạn biết đấy, vượt qua thôi thúc ăn uống quá nhiều, chi tiêu quá mức, hay cố gắng để cảm thấy tốt (và tránh né cảm xúc tiêu cực) là một việc không dễ dàng. Để làm được điều đó, bước đầu tiên là lên kế hoạch cho những gì bạn sẽ làm khi bạn cảm thấy buộc phải hành xử theo cách không có ích lắm. Hãy viết kế hoạch của bạn ra. Sau đấy, lựa chọn một hành vi hữu ích hơn, như tập thể dục, chơi cùng bạn bè hoặc gọi điện cho người khác để tìm kiếm sự trợ giúp.

Một lựa chọn khác bạn có thể làm là viết ra những lí do bạn không nên hành xử như vậy một lần nữa. Hãy giữ danh sách đó bên mình và đọc nó khi bạn đang muốn chạy theo những điều mà sau cùng lại khiến bạn khốn khổ hơn. Một số người thường đeo một đồ vật như viên đá hay chiếc vòng cổ có biểu tượng, hoặc một số đồ trang sức khác, coi đấy như một lời nhắc nhở bản thân về cam kết không tham gia vào những hoạt động đem lại cảm giác tốt đẹp giả tạo. Nếu bạn cảm thấy mình không thể dừng lại, hãy cân nhắc đến việc tìm kiếm chuyên gia có thể hỗ trợ và đưa ra cho bạn những lời khuyên hữu ích hơn.

Có nhiều động lực khiến bạn có mong muốn tìm kiếm những cảm giác tốt đẹp. Một trong số đó là nỗi sợ hãi trong bạn về chính những cảm xúc của mình. Bạn trở nên lo lắng ngay từ những dấu hiệu cảm xúc đầu tiên.

Chứng sợ hãi cảm xúc

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến việc bạn phát triển chứng sợ hãi cảm xúc. Có thể hồi còn bé, bạn bị ông bà hay cha mẹ phạt rất nặng khi bạn thể hiện một cảm xúc nào đó, chẳng hạn như sự giận dữ. Có thể bạn đã nghe ở đâu đó rằng việc có cảm xúc là điều “sai lầm”. Cũng có thể bạn đã từng phải chịu đựng chứng trầm cảm sâu sắc trong một thời gian, và giờ đây bạn sợ rằng mình sẽ rơi vào trạng thái đó một lần nữa. Bạn sợ hãi việc mất kiểm soát khi bạn xúc động. Dù lí do là gì đi nữa, bạn cũng trở nên hoảng loạn khi trải qua những cảm xúc sợ hãi. Bạn cảm thấy tê liệt hoặc cảm thấy muốn chạy trốn ngay khi nhận ra dấu hiệu đầu tiên cho thấy bạn đang sợ hãi. Sự hoảng loạn của bạn đến nhanh tới mức bạn không nhận thức được cảm xúc nào đã gây ra nó, bạn chỉ biết rằng mình đang chìm trong lo âu, bị cảm xúc lấn át.

Thực ra thì, để vượt qua nỗi sợ hãi cảm xúc, bạn buộc phải trải qua những cảm xúc sợ hãi này. Chỉ bằng cách đó bạn mới có thể nhận ra rằng, cảm xúc không phải là thứ bất biến, chúng không kéo dài mãi mãi, bạn có thể chịu đựng chúng. Sự giúp đỡ của một nhà trị liệu có thể quan trọng trong tình huống như thế.

BỊ CẢM XÚC LẤN ÁT ẢNH HƯỞNG ĐẾN CUỘC SỐNG CỦA BẠN NHƯ THẾ NÀO?

Dù bạn có thiên hướng bộc lộ hay né tránh cảm xúc, hoặc lúc này lúc khác, thì cảm xúc của bạn vẫn ảnh hưởng đến cuộc sống của bạn theo nhiều cách khác nhau. Mẫu khảo sát dưới đây sẽ giúp bạn đánh giá xem những cảm xúc mãnh liệt có ảnh hưởng tích cực hay tiêu cực đến các khía cạnh đời sống của bạn.

Bạn có thể cảm thấy việc hoàn thành bài tập này sẽ gây đau đớn cho bạn. Hãy tìm sự ủng hộ từ ai đó thân thiết hoặc lên kế hoạch làm điều gì đó khi bạn trả lời xong. Điều này giúp bạn chuyển hướng sự chú ý của mình sang các hoạt động khác, như ăn trưa với một người bạn hoặc tập thể dục. Bạn có thể phân tán những ý nghĩ đau khổ liên quan đến bài tập này.

Việc nhận ra những lí do cần chuyển hướng sự chú ý sẽ góp phần quan trọng trong việc cải thiện các kĩ năng ứng phó của bạn. Những cảm xúc bạn có thể trải qua khi làm các bài tập này chỉ là tạm thời. Tuy nhiên, nếu đâu đó còn bất kì sang chấn nào trong quá khứ chưa được tháo gỡ, hoặc nếu bạn có bất kì lí do nào tin rằng bài tập này có thể khiến bạn tổn thương, hãy chỉ làm khi có sự ủng hộ hoặc giúp đỡ từ một nhà trị liệu.

Bài luyện tập số 1:

LỢI ÍCH VÀ BẤT LỢI CỦA CẢM XÚC MÃNH LIỆT

Với mỗi khía cạnh đưới dây, hãy xem sự nhạy cảm có thể giúp ích và cản trở bạn như thế nào. Cách cảm xúc ảnh hưởng tích cực đến bạn có thể không rõ ràng ngay, nhưng nếu suy nghĩ kĩ, bạn có thể nhận ra rằng cảm nhận của bạn đã gắn kết mật thiết với cuộc sống của bạn. Bạn có thể tải phiên bản đầy đủ của mẫu khảo sát này tại: http://www.newharbinger.com/29934.

Quan hệ tình cảm, Hôn nhân

Sự nhạy cảm giúp ích gì cho bạn?

......................................................................................