Sơn Nam

• Tên khai sinh: Phạm Minh Tày
• Năm sinh: 1926
• Nơi sinh: làng Đông Thái, huyện Gò Quao, tỉnh Rạch Giá (nay thuộc tỉnh Kiên Giang)
• Năm mất: 2008
• Thời gian bị bắt tù đày: Năm 1955, bị giam tại một trung tâm cải huấn đặc biệt dành cho người kháng chiến cũ; Năm 1960, sau luật 10/59 do chính quyền Ngô Đình Diệm ban bố, bị giam tại nhà tù Phú Lợi 18 tháng, và bị câu lưu vài tháng ở Tổng nha cảnh sát. Tháng 10-1974 bị bắt lại trong “ngày ký giả đi ăn mày”.
• Tác phẩm viết trong nhà tù: Bài thơ Hương rừng Cà Mau
• Các tác phẩm văn học khác: Hương rừng Cà Mau (1962) Chim quyên xuống đất (1963) Vọoc nước giỡn trăng (1965); Tình nghĩa giáo khoa thư (1964); Hai cõi U Minh (1965); Truyện ngắn của truyện ngắn (1967); Đồng bằng sông Cửu Long (1970); 26 truyện ngắn (1978); Theo chân người tình (1991); Dạo chơi (1994)… Các tập biên khảo: Văn minh miệt vườn (1970), Đồng bằng sông Cửu Long: nét sinh hoạt xưa (1985), Đình miếu và lễ hội dân gian (1992), Lịch sử Đồng Tháp Mười (1993), Ấn tượng 300 năm (1998), Sài gòn lục tỉnh xưa (1998)…
• Chức vụ đã qua: 1945 là Phó bí thư tỉnh đoàn Thanh niên cứu quốc, tỉnh ủy viên tỉnh ủy Rạch Giá, Năm 1950 cán bộ phòng văn nghệ thuộc Ban tuyên huấn xứ ủy Nam Bộ.

Thuở nhỏ Phạm Minh Tày được một người phụ nữ Khmer cho bú mớm, ẵm bồng nên “khi chọn một cái danh để đứng trong cõi trời đất này”, ông đã lấy họ của người nhũ mẫu Khmer là Sơn còn Nam là người Việt ở phương Nam.

Với hàng chục nghìn trang viết (tiểu thuyết, truyện, bút ký, bài báo…) đặc biệt là những cuốn khảo cứu rất công phu, hết sức có giá trị, Sơn Nam đã được suy tôn là Nhà “Nam bộ học”, là “ông từ giữ đền” và với vai trò ông từ giữ đền, Sơn Nam đã cần mẫn “chăm sóc cửa đền, phủi bụi thời gian, phát hiện, trưng bày những gì đẹp, quý, ẩn giấu trong cửa đền cho thiên hạ chiêm ngưỡng”.

“Cái tên Sơn Nam làm sang cho văn học Việt”

(Nguyễn Sáng)

Tháng 4-2003, Nhà xuất bản Trẻ thành phố Hồ Chí Minh công bố mua đứt toàn bộ tác phẩm của Sơn Nam.

Thân xác trong nhà tù Phú Lợi Tâm hồn bay bổng hương rừng Cà Mau

Hương rừng Cà Mau là một bài thơ hay, độc đáo của nhà văn Sơn Nam mà nhiều người đã thuộc lòng vì âm điệu vời vợi trong từng câu chữ. Bài thơ viết về thuở tiền nhân từ phía Bắc xa xôi lang bạt vào miền Nam khai hoang mở nước. Chỉ với 28 câu nhưng tác giả Sơn Nam đã như vẽ lại cả rừng biển, sình lầy mù sương, rậm rạp đầy chướng khí với những lớp lớp người vô danh cất chòi đốt lửa, cuốc đất trồng tỉa mang theo chiếc độc huyền, truyện thơ Lục Vân Tiên, “Dưới trời mây heo hút/Hơi vọng cổ nương bờ tre bay vút/Điệu hò…ơ theo nước chảy chan hòa”…

Vậy mà, không mấy người biết Sơn Nam làm bài thơ non nước tình người này ở…trong tù, trong những ngày ông bị giam giữ đày đọa hai năm liền tại Phú Lợi- địa ngục trần gian những năm sáu mươi thế kỷ trước ở miền Nam Việt Nam- Tại nơi đây đã sảy ra vụ bỏ thuốc độc vào bánh mì cho tù nhân ăn, để hàng trăm người cả nam, nữ đau đớn quằn quại lăn lộn gào thét chết co quắp thảm hại và khi tin này loang ra cả nước, cả thế giới cùng phân nộ “Thù muôn đời muôn kiếp không tan” (Thơ Tố Hữu viết về vụ thảm sát Phú lợi)

Chính là những ngày sống trong cái địa ngục trần gian ấy, tù nhân Sơn Nam đã một phút thả hồn về cõi nhớ viết bài thơ Hương rừng Cà Mau.

Nhà văn Huỳnh Kim (Hội văn nghệ đồng bằng sông Cửu Long), đã kể lại như sau:

“Một hôm, cuối năm 2000, gần Tết Nguyên Đán, tôi nhớ là ngày 15-1-2001, ông (Sơn Nam) ghé thăm báo Cần Thơ và nhắn tôi qua chơi. Tôi chở ông về nhà mình, giở cuốn Hương rừng Cà Mau do Nhà xuất bản Trẻ tái bản năm 1986 có chữ ký tặng bằng mực đỏ của ông ngày nào, rồi hỏi:

- Bài thơ này chú Tám làm hồi nào vậy?

Ông nheo nheo mắt nói:

- Viết từ năm 1961, trong nhà tù Phú Lợi. Hồi đó chính quyền Sài Gòn bỏ tù cái tội mình vẫn theo kháng chiến.

Rồi ông ngồi chép lại cả bài thơ trên mặt sau một tờ lịch lớn. Nét chữ một ông giả 75 tuổi mà bay bướm quá chừng. Cuối bài thơ, ông ghi “Viết thơ này từ năm 1961, nay chép lại tặng Huỳnh Kim, bờ sông Hậu”.

Nguyên văn bài thơ “Hương rừng Cà Mau”:

Nhà báo, nhà văn Huỳnh Kim kể tiếp: Tôi đã nhờ thợ phủ laminate và ép tờ lịch ấy lên một tấm gỗ để lưu giữ được lâu bút tích của nhà văn Sơn Nam. Tôi treo kỷ vật này trên tường kế bên kệ sách và gắn kề bên nét chữ của ông một chiếc lá khô hoang dã đã lìa cành tự khi nào.

Chiếc lá ấy, nét chữ ấy, mỗi lần nhìn lên như có tiếng người xưa vọng lại./.