(Rabies)
I. Nguyên nhân và dịch tễ học
1. Mầm bệnh
Là virus dại thuộc họ Rhabdovirus, có ARN. Sức đề kháng kém: bị bất hoạt nhanh chóng bởi xà phòng, Ether, cồn Iôt, chết sau 5 phút ở 600C, 1 phút ở 1000C. Tuy vậy trong những đồ vật, áo quần dính nước bọt của chó dại, của bệnh nhân bị dại, ở nhiệt độ phòng virus có thể sống 1 - 2 tuần.
2. Nguồn bệnh
Các gia súc bị bệnh, phổ biến nhất là chó, mèo, có thể là lừa, ngựa, bò, cừu, lợn.
Một số loại dã thú bị dại: chó sói, chồn, cáo,… cả dơi hút máu bò ở Nam Mỹ.
3. Đường lây
Qua da và niêm mạc. Virus dại có trong nước bọt súc vật bị dại, khi bị súc vật cắn, cào, liếm, hoặc khi làm thịt súc vật, virus sẽ qua chỗ vết thương dù rất nhỏ đó sang người.
4. Người thụ bệnh
Mọi người và cả các động vật máu nóng như gia súc, dã thú đều bị bệnh. Sau khi phát bệnh ở người thì 100% tử vong.
II. Triệu chứng
1. Thời kỳ nung bệnh: Từ 10 ngày đến 1 năm, trung bình 20 - 60 ngày.
2. Thời kỳ toàn phát có 2 thể bệnh:
a. Thể hung dữ (hoặc co cứng)
- Khi thì bệnh nhân trở nên hung dữ, điên khùng, gây gổ, đập phá lung tung và nhanh chóng tiến tới hôn mê.
- Khi thì bệnh nhân ở trạng thái kích thích vận động: co cơ, run rẩy tứ chi, co giật, co thắt họng và thanh khí quản, gây triệu chứng đặc biệt là rất sợ nước. Không dám uống nước, chỉ nhìn thấy nước hoặc nghe tiếng nước chảy đã gây co thắt họng và rất đau.
Tình trạng này tăng lên khi có những kích thích nhỏ như gió nhẹ, mùi vị, ánh sáng…
Nét mặt luôn căng thẳng, hốt hoảng, mắt sáng, đỏ, tai thính. Sốt tăng dần, vã mồ hôi, tăng tiết đờm rãi, rối loạn tim mạch và hô hấp, nhiều ảo giác.
Các triệu chứng trên xuất hiện thành từng cơn, ngày càng dầy hơn và nặng hơn. Đôi khi có lúc tỉnh táo. Bệnh nhân tử vong sau 3 - 5 ngày do ngừng hô hấp và ngừng tim.
b. Thể liệt
Ít gặp hơn. Thấy ở người bị chó dại cắn đã tiêm vắc-xin nhưng muộn. Thường sợ nước, sợ gió. Lúc đầu thấy đau nhiều vùng cột sống, sau đó xuất hiện hội chứng liệt theo kiểu Landry: Đầu tiên liệt hai chi dưới, sau đó rối loạn cơ vòng, rồi liệt chi trên. Khi tổn thương hành não thì xuất hiện liệt dây thần kinh sọ, rồi ngừng hô hấp và ngừng tim. Tử vong sau 4 - 12 ngày.
III. Điều trị
1. Điều trị tại chỗ vết thương: Rửa thật kỹ vết thương bằng xà phòng, sau đó rửa lại bằng nước lọc, lau khô sát trùng bằng cồn, hoặc cồn iod, ê te. Có thể tiêm phòng uốn ván và cho kháng sinh.
2. Tiêm vắc-xin. Chỉ định:
- Khi bị súc vật khỏe, nhất là chó mèo cắn cần theo dõi con vật ít nhất 10 ngày, nếu con vật ốm hoặc tính tình thay đổi thì người bị cắn phải đi tiêm ngay. Nếu con vật vẫn khỏe thì không cần tiêm.
- Khi con vật bị dại, nghi bị dại cắn, con vật đã chết, hoặc không theo dõi được con vật cắn, hoặc động vật hoang dã cắn thì có chỉ định tiêm.
Cơ sở tiêm phòng dại sẽ hướng dẫn tiêm phòng cụ thể, chi tiết. Hiện nay có nhiều loại vắc-xin mới ít độc hơn. Một số vắc-xin đã từng dùng:
Vắc-xin Fuenzalida.
Vắc-xin của Viện Merieux (Pháp).
Vắc-xin của Viện Pasteur (Pháp).
3. Khi bệnh nhân đã lên cơn dại hiện nay chưa có thuốc gì cứu chữa. Chỉ điều trị triệu chứng: an thần, nằm nơi yên tĩnh tránh gió, tránh ánh sáng. Nhân viên y tế và người săn sóc phải được trang bị quần áo và đồ bảo hộ. Các đồ vật của bệnh nhân phải bị đốt hủy. Nhà phải phun thuốc khử trùng.