Những cuộc chiến tranh thế giới là một dấu ấn lớn trong lịch sử loài người khi nó giúp chúng ta hiểu rằng vũ lực không phải là phương tiện có thể kiểm soát và điều khiển con người. Dù không đi sâu phân tích và tường thuật chi tiết những cuộc chiến tranh thì chúng ta cũng biết rằng vũ lực, sự độc tài chính là nền tảng thống trị mà người Đức đã áp dụng và thất bại. Chủ nghĩa phát xít Đức đã tạo một ấn tượng mạnh trên toàn thế giới, nhưng nó lại tác động theo chiều hướng hoàn toàn tiêu cực. Đó là nguyên nhân dẫn đến sự sụp đổ của chủ nghĩa phát xít Đức.
Cơ thể của con người có thể bị cầm tù hoặc bị kiểm soát bởi vũ lực, nhưng tâm trí thì không. Không một ai trên trái đất này có thể kiểm soát tâm trí của một người bình thường và khỏe mạnh nếu như người đó không chối bỏ quyền được tự chủ trong hành động và suy nghĩ. Tuy nhiên, có một sự thật là hầu hết chúng ta đều bị động làm theo sự sắp đặt của người khác mà không dám thể hiện rõ cái tôi của mình. Họ sống cùng mọi người, và dưới hệ thống giáo dục còn nhiều bất cập, họ không bao giờ nhận ra những sức mạnh đang ẩn sâu trong chính con người mình. Đôi lúc, một chuyện xảy ra ngẫu nhiên sẽ giúp họ thức tỉnh và khám phá ngọn nguồn khả năng của mình, từ đó biết cách sử dụng chúng để phát triển bản thân. Kết quả là: một thiên tài mới xuất hiện!
Tâm trí con người thường tồn tại một điểm giới hạn, ngăn chúng ta không thể nhận ra thế mạnh của bản thân; và chỉ khi một chuyện nào đó thật đặc biệt xảy ra thì nó mới có thể thúc đẩy con người vượt qua điểm giới hạn đó. Đối với một số người, điểm giới hạn này rất thấp, nhưng đối với một số khác thì lại rất cao. Với không ít người, điểm giới hạn này không cố định mà sẽ di động giữa hai thái cực cao và thấp. Người nào biết cách kiểm soát và điều phối tâm trí của mình cũng như có khả năng vượt qua điểm giới hạn một cách thường xuyên sẽ nhận được những kết quả tích cực, miễn sao họ kiên trì nỗ lực và không ngừng rèn luyện bản thân.
Người nào biết cách truyền cảm hứng và thúc đẩy tinh thần người khác để họ có thể tự vượt qua điểm giới hạn của mình mà không để lại những hệ quả đáng tiếc sẽ trở thành người có công khai sáng nhân loại. Lẽ dĩ nhiên, chúng tôi không đề cập đến những loại chất kích thích hay hóa chất gây nghiện. Những chất này tuy tạo được cảm giác hưng phấn tức thì nhưng cuối cùng, chúng sẽ mất tác dụng khi thuốc tan đi. Chúng tôi muốn đề cập đến một trạng thái tinh thần thuần túy tạo nên cảm giác thôi thúc và phấn khởi như khi bạn đang theo đuổi một sở thích hay nuôi dưỡng một khát vọng...
Ai có khả năng làm được điều này sẽ có công rất lớn trong việc giải quyết vấn nạn tội phạm xã hội. Bạn có thể yêu cầu một người làm tất cả mọi việc nếu bạn biết cách tác động đến tâm trí của họ. Tâm trí con người cũng giống như một cánh đồng màu mỡ luôn sản sinh trên nó những vụ mùa tươi tốt, nhưng gặt hái được bao nhiêu còn phụ thuộc rất lớn vào loại hạt giống mà bạn gieo trồng. Cho nên, vấn đề chính là bạn cần học cách lựa chọn loại hạt giống phù hợp và cách gieo trồng để hạt giống mau chóng nảy mầm và bám rễ sâu vào đất. Mỗi ngày, chúng ta đều gieo vào cánh đồng tâm trí những loại hạt giống trong từng giờ, từng phút, thậm chí từng giây, nhưng quá trình đó lại diễn ra một cách vô thức và đôi khi không có hệ thống. Chúng ta phải học cách thực hiện quá trình thông qua một kế hoạch cụ thể và theo một khuôn mẫu nhất định! Nhiều loại hạt giống cùng gieo trồng trên một cánh đồng sẽ sản sinh ra một vụ mùa không đồng nhất, và khi đó vừa khó phân loại mà thu hoạch cũng không dễ dàng!
Lịch sử loài người đã ghi dấu rất nhiều trường hợp một công dân tốt bụng, lương thiện bị biến chất trở thành một kẻ lang thang, một tên tội phạm nguy hiểm, ngược lại cũng có trường hợp những tên tội phạm hoàn lương trở thành một công dân tốt của xã hội. Trong mỗi trường hợp như thế, sự biến chuyển hành vi đều diễn ra ngay trong tâm trí con người. Từ một lý do nào đó, họ tạo ra trong tâm trí mình hình ảnh về điều mà họ ao ước, sau đó cố gắng hiện thực hóa chúng. Cho nên, nếu một người thật sự chú tâm và tập trung đủ lâu để hình thành trong tâm trí một hình mẫu nào đó đồng thời nuôi dưỡng chúng bằng lòng kiên trì và quyết tâm thì chắc chắn họ sẽ sớm biến suy nghĩ thành sự thật hoặc ít ra là định dạng một cách rõ nét ý tưởng trong đầu mình. Đó là nguyên tắc tự ám thị mà chúng ta đã cùng tìm hiểu ở những chương trước.
Ở phạm trù tập thể, Gideon H. Diall trong quyển Psychology of the Aggregate Mind of an Audience (Tâm lý đám đông) đã nhận định rằng trí tuệ tập thể sẽ thăng hoa dưới tác động của một diễn giả xuất sắc. Chúng tôi gọi quá trình này là sự hợp nhất ý tưởng khi mỗi cá nhân tạm quên đi cái tôi của mình và cùng hướng về cái chung để tạo thành một cá thể mới độc lập, thống nhất có khả năng đưa ra những ý tưởng vượt trội, nhưng đổi lại, rất khó tập hợp sức mạnh và ý chí của cá thể mới này. Nhà tâm lý học người Pháp Gabriel Tarde cũng đã đưa ra những lý luận tương tự.
Giáo sư Joseph Jastrow cũng từng nêu lên quan điểm của mình trong quyển Fact and Fable in Psychology (Những phạm trù tâm lý học của con người):
Để đạt được giới hạn tâm lý này, cần thiết phải có sự xuất hiện của hiện tượng lan truyền cảm xúc - yếu tố đóng vai trò cốt lõi trong quá trình trí tuệ tập thể thăng hoa. Giữa cái thiện và cái ác, bên nào vượt trội hơn sẽ vươn lên thống trị tâm lý chung của tập thể. Và dưới tác động của hiệu ứng lây lan cảm xúc, trí tuệ tập thể sẽ thăng hoa. Mọi hiệu ứng lây lan ban đầu đều không rõ ràng, chính vì vậy rất khó để phát hiện và chỉ đến thời khắc quyết định, những mầm mống cảm xúc đã được định hình sẽ phát triển thành một sức mạnh hết sức nguy hiểm - tương tự như trường hợp lan truyền cảm xúc những xúc cảm tiêu cực như sợ hãi, cuồng tín, hoài nghi, mê tín... Nói chung, để kiểm soát đám đông và tạo ra hiệu ứng dây chuyền như mong muốn, chúng ta phải cân nhắc bổ sung một chút mưu mẹo bởi vì tâm lý đám đông đã mất đi phần nào tính duy lý vốn có của nó. Những pháp sư, những người được mệnh danh là phù thủy đều biết cách kiểm soát tâm lý đám đông, bởi vì họ hiểu ràng rất dễ để khơi dậy từ đám đông lòng ngưỡng mộ và sự thông cảm, rất dễ để khiến người khác quên đi chính mình nếu đưa họ vào một thế giới tâm linh nhiệm mầu. Có thể nói trong một số trường hợp, tiếng nói chung của tập thể lại xuất phát từ tiếng nói của một cá thể không mấy vượt trội nhưng biết cách kiểm soát và điều phối tâm lý đám đông.
Giáo sư Gustave Le Bon, trong quyển The Crowd, đã viết:
Khi những cảm xúc và ý tưởng của tất cả thành viên trong một nhóm hợp nhất và phát triển theo một hướng, ý thức riêng lẻ của mỗi người sẽ dần biến mất để cùng hòa vào trí tuệ tập thể hình thành dựa trên những cá tính nổi bật của đám đông. Lúc đó, đám đông sẽ trở thành một tập thể có tổ chức, hoặc gọi một cách chuyên biệt hơn là tập thể hợp nhất. Còn tập thể thì trở thành một khối chung độc lập và tuân theo quy luật tâm lý đám đông.
Nét đặc trưng của một tập thể có tổ chức, hay tập thể hợp nhất chính là: nếu tập thể được hình thành từ nhiều cá thể riêng biệt thì dù quan điểm của mỗi cá nhân có giống hay khác nhau thì khi hòa mình vào tập thể hợp nhất, tất cả những người này sẽ là một mắt xích tạo nên hiệu ứng tập thể, họ sẽ nhận thấy ràng mỗi hành động, suy nghĩ và trải nghiệm xúc cảm lúc này khác xa so với khi họ là một cá thể độc lập. Họ sẽ nhận ra có những suy nghĩ, ý tưởng hay cảm xúc mà họ không thể nào đạt đến được trừ phi tham gia vào tập thể hợp nhất. Trong một tập thể, không có sự tồn tại của sự khờ khạo, cũng không xuất hiện một trí tuệ bẩm sinh nào, tư duy cá thể và cái tôi riêng lẻ của mỗi người sẽ dần biến mất khi trí tuệ tập thể thăng hoa.
Các quan sát đã chứng minh một cá nhân khi hòa mình vào tập thể trong khoảng thời gian đủ dài sẽ cảm nhận được trạng thái tinh thần giống như khi họ bị đặt vào trạng thái thôi miên. Cái tôi riêng lẻ của họ đã hoàn toàn biến mất, lập trường và ý chí cá nhân cũng không còn. Tất cả suy nghĩ và cảm giác đều phát triển theo hướng điều phối của người thủ lĩnh. Dưới tác động của sự ám thị, cá nhân đó sẽ chủ ý thực hiện một số hành động nhất định một cách dứt khoát. Và trong trường hợp trí tuệ tập thể thăng hoa, sự ám thị lại thôi thúc mỗi cá nhân hành động một cách dứt khoát mà không thể cưỡng lại. Lực ám thị tác động đến mỗi người là như nhau và sự tương tác sẽ khiến lực tác động ngày càng mạnh hơn. Hơn nữa, do mỗi cá nhân là một mắt xích của tập thể nên khi hòa mình vào một tập thể có tổ chức, họ sẽ không hoàn toàn là một con người duy lý. Nếu là một cá thể độc lập, họ có khả năng tư duy cao nhưng khi tồn tại trong tập thể, họ sẽ có xu hướng mất khả năng tự chủ và hành động theo bản năng, nghĩa là trong họ tiềm ẩn hai thái cực: cái thiện và cái ác. Dưới tác động của hiệu ứng lây lan cảm xúc, một người sẽ bứt phá và làm nên những việc khác xa với bản tính vốn có của họ - tất nhiên, việc làm đó sẽ vẫn xoay quanh hai thái cực hoặc tốt hoặc xấu. Mỗi cá nhân trong tập thể là một hạt cát, và luồng gió tâm trí sẽ có thể thổi bay hạt cát đó theo bất kỳ hướng nào.
Giáo sư Frederick Morgan Davenport trong quyển Primitive Traits in Religious Revivals đã nói rằng:
Trí tuệ tập thể có thể được so sánh với trí tuệ của một người nguyên thủy. Mọi cảm xúc, suy nghĩ của mỗi người trong nhóm có thể không giống nhau hoàn toàn, nhưng cuối cùng đều cho ra một kết quả tương tự. Lực tác động lập tức thôi thúc con người phải hành động, lý trí không còn là yếu tố kiểm soát hàng đầu. Người thủ lĩnh cần có khả năng trình bày tốt, nhưng quan trọng hơn, họ cần phải có khả năng dẫn dắt tâm lý đám đông. Đám đông thường tư duy bằng hình ảnh, vì vậy hãy chắc rằng bài thuyết giảng của bạn mang tính khơi gợi và thúc đẩy khả năng liên tưởng của mọi người. Những hình ảnh này không trực tiếp liên kết với nhau, nhưng chúng sẽ hoán đổi vị trí cho nhau như các mặt của một chiếc đèn lồng thần kỳ xoay liên tục. Cứ như thế, trí tưởng tượng của con người sẽ không ngừng thăng hoa để tạo ra ngày càng nhiều những hình ảnh khác.
Mỗi cá nhân trong tập thể sẽ được liên kết với nhau phần lớn bảng yếu tố tâm lý chứ không phải bảng lý trí. Xúc cảm chính là sợi dây ràng buộc tự nhiên vì con người linh hoạt về cảm xúc hơn linh hoạt về tư duy. Chẳng hạn, trong một tập thể gồm một nghìn người, số lượng những cảm xúc thực được tạo ra trên thực tế gấp nhiều lần tổng số cảm xúc của từng người cộng lại. Kết quả này có thể giải thích là do tâm lý đám đông thay đổi vừa tùy vào hoàn cảnh môi trường, vừa dựa trên sự điều phối của người thủ lĩnh - tương tự như “sự cứu rỗi linh hồn” trong các buổi hội họp tôn giáo. Tâm lý mỗi cá nhân trong tập thể đều bị tác động nhưng chỉ một phần là do họ bị tác động thật sự, phần còn lại là do họ biết ràng những người khác cũng bị tác động và hành động như mình. Điều này càng tác động nhiều vào tâm lý của họ, tạo thành một lực vô cùng lớn tác động vào cả tập thể. Như đối với vấn đề tâm lý của người nguyên thủy, sức tưởng tượng và khả năng liên tưởng không ngừng đã tạo nên những dòng cảm xúc mãnh liệt trong họ, có khi là trạng thái vui mừng phấn khích, có khi là sự điên loạn theo đúng nghĩa của những con người sơ khai.
Émile Durkheim đã đưa ra kết luận dựa vào những nghiên cứu tâm lý của mình rằng một người bình thường chịu tác động rất lớn từ môi trường tập thể xung quanh và những người có cá tính đặc biệt khác với họ. Họ không chỉ phản ứng với kiểu ám thị của những nhà truyền giáo mà còn chịu tác động của kiểu ám thị trực tiếp qua việc bắt chước những đối tượng mà mình tiếp cận hằng ngày. Cả tiếng hô của người chăn cừu lẫn tiếng kêu leng keng của con cừu đầu đàn đều vang lên rõ ràng, và lần lượt đàn cừu có xu hướng làm theo những hành động mà con cừu phía trước đã làm cho đến tận con cừu cuối cùng.
Như vậy, chỉ cần một con cừu đầu đàn làm mẫu một hành động thì cả đàn cứu sẽ làm theo một cách vô thức. Hiện tượng này cũng áp dụng tương tự như đối với con người - và thật sự không phải chúng tôi đang phóng đại mọi chuyện. Con người khi sợ hãi, lo lắng hoặc khi đang có một cảm xúc mãnh liệt nào đó đều có xu hướng bắt chước và nương theo hành động của những người xung quanh - giống như trường hợp những con cừu bắt chước hành động của con đầu đàn.