“Em thật ngu dốt.” “Em đúng là một kẻ ngốc.” “Làm sao mà em lại có thể ngu ngốc như vậy?!” Chúng tôi thường xuyên nghe những lời nhận xét này từ các em học sinh, và nhiều phụ huynh thấy tuyệt vọng khi nghe những lời nhận xét tự ti như thế. Nhưng đừng vội thuyết phục con không nên nghĩ như vậy. Những gì bạn có thể nói nếu con bạn bị kẹt vào vòng lặp “Con làm gì cũng tệ” là: “Đó là một cách nhìn nhận con ạ. Bố/mẹ lại thấy khác. Bố/mẹ rất vui khi được chia sẻ suy nghĩ của mình nếu con muốn nghe.” Nếu con bạn chưa muốn nghe, hãy tạm giữ lời khuyên đó lại và hi vọng có một dịp khác tốt hơn. Lời khuyên không được chào đón có thể khiến trẻ bám chặt hơn vào cái nhìn tiêu cực về bản thân, vì giờ đây nó đã trở thành vấn đề về sự kiểm soát.
Một cách khác để bắt đầu trò chuyện là nhắc con bạn rằng bạn cũng đã trải qua một số tình huống khó khăn, và nói “Khi điều đó xảy ra, bố/mẹ đã làm một số việc, con có muốn biết chúng là gì không?” Nếu con vẫn nói không, bạn hãy khoan chia sẻ vội. Nhưng thường thì vào thời điểm này, con bạn sẽ nói đồng ý.
Nếu con cởi mở trò chuyện, bạn có thể nói kiểu như “Con có để ý thấy là đôi khi chúng ta nói chuyện với bản thân mình theo cách mà chúng ta sẽ không nói với người khác không? Hãy tưởng tượng nếu chúng ta ở trong cùng một đội bóng mềm(1). Một quả bóng lăn vào ngay chỗ mẹ, nhưng lại lăn giữa hai chân. Con sẽ nói gì? Có lẽ là một câu gì đó như ‘Không sao đâu. Bố/mẹ sẽ bắt được quả tiếp theo’. Tại sao chứ? Đó chắc chắn là một lỗi rất tệ cơ mà. Nhưng theo bản năng con biết rằng ủng hộ và khuyến khích bằng lời sẽ giúp mẹ có nhiều khả năng bắt được cú bóng lần sau hơn là ném găng tay xuống đất và hét lên rằng mẹ chơi tệ đến mức nào.”
(1) Bóng mềm: Một trò chơi tương tự bóng chày nhưng bóng to và mềm hơn.
Hãy dạy con cổ vũ bản thân như cổ vũ người bạn thân nhất của mình: “Cố lên, Heather, cậu có thể làm được điều này.” Tự thoại ở ngôi thứ ba hiệu quả hơn nhiều so với tự thoại ở ngôi thứ nhất. Nếu con bạn tự gọi mình bằng tên, có nhiều khả năng trẻ có thể đứng trên lập trường của một người bạn nhiệt tình hỗ trợ từ xa hơn là đóng vai nhà phê bình.4
Hãy đi sâu hơn một chút vào cách chúng ta xử lí một lỗi sai, ví dụ như khi bắt bóng hỏng. Nếu con bạn nhìn nhận sai lầm đó là sai lầm không thể giải thích thỏa đáng và tự trách mình là ngu ngốc, thì trẻ không cảm nhận được rằng mình có khả năng sửa chữa sai lầm ấy vào lần sau. Trẻ không thể làm được gì để có kết quả tốt hơn, ngoại trừ việc không ngu ngốc. Tự thoại hiệu quả cho phép trẻ giữ vững niềm tin rằng mình có khả năng – hoàn toàn không ngu ngốc – mà đơn giản chỉ là mắc sai lầm. Sau đó trẻ có thể tìm xem sai lầm ở chỗ nào. Điều này đem đến cho trẻ sự tự quyết, bằng cách gợi ý rằng có một lời giải thích cho sai lầm đó và cũng có điều gì đó trong toàn bộ quá trình mà trẻ có thể cải thiện và thay đổi.5
Mấu chốt ở đây là đừng chĩa nó vào bản thân. Nếu có một lời giải thích không đe dọa đến cái tôi của con, trẻ có thể nhìn vào sai lầm đó, rút kinh nghiệm và tiếp tục tiến lên.