Hành động nhỏ cũng như hạt giống nhỏ, nó sẽ đơm hoa hoặc thành cỏ dại.
– Daniel D. Palmer
VẤN NẠN TÌM LỐI TẮT
Vào một đêm không ngủ năm 2015, tôi cuối cùng cũng tải về trò chơi Words with Friends. Đây là một game đối kháng trực tuyến có rất nhiều người chơi. Sau khi thua từ trận này đến trận khác, tôi có cảm giác có gì đó không ổn. Đối thủ của tôi thường dùng những từ rất khó để đánh bại tôi. Sau một hồi tìm kiếm, tôi phát hiện ra là trò chơi có rất nhiều người dùng phần mềm hỗ trợ để gian lận.
Tôi chia sẻ câu chuyện này vì đó là câu chuyện điển hình cho vấn nạn lười biếng cả trong tinh thần và thể chất đang tràn ngập như bệnh dịch trong xã hội. Đó chính là vấn nạn cố tìm lối tắt để thành công nhằm thay thế cho nỗ lực.
Ví dụ, đa số quảng cáo đều dựa trên vấn nạn cố tìm lối tắt này.
Bạn có để ý thấy mỗi năm các chuyên gia dinh dưỡng lại tìm ra một công thức “bí mật” mới để giảm cân? Tương tự với những chuyên gia vẽ ra các khóa học về thành công và tự do tài chính chỉ với ba lần thanh toán dễ dàng, mỗi lần 39,95 đô-la?
Tương tự với câu chuyện về gian lận trong trò chơi game trực tuyến, ẩn ý đằng sau vấn nạn này là rõ ràng: đối thủ của tôi không quan tâm đến việc phát triển kỹ năng mà thay vào đó là tìm kiếm những phần mềm để giúp họ dễ dàng chiến thắng mà không cần phải nỗ lực gì.
Không ngạc nhiên khi thế giới này đầy rẫy những người cố đi tìm lối tắt để thành công. Các bậc thầy, công ty dược, người môi giới tài chính, bác sĩ phẫu thuật thẩm mỹ, ai ai cũng nói mình có bí mật để giúp bạn thành công dễ dàng mà không cần phải nỗ lực gì.
Chúng ta đang sống trong văn hóa “mì ăn liền”, cái gì cũng phải nhanh – không phải tuần tới, không phải ngày mai, không phải sau khi ăn sáng mà là ngay bây giờ. Chúng ta muốn nó nhanh và dễ dàng.
Sự thật là có nhiều người đang đọc sách này cũng đang cố tìm lối tắt. Và sau khi họ phát hiện ra không lối tắt nào có thể thay thế được nỗ lực, họ thất vọng và chửi đổng lên.
LỐI TẮT: CON ĐƯỜNG DẪN ĐẾN THẤT BẠI
Vấn nạn tìm lối tắt đến từ văn hóa khuyến khích thành quả dễ dàng, nhanh chóng mà bỏ qua hành trình nỗ lực cần thiết để đạt được thành quả đó.
Lối tắt đó chưa bao giờ có và không bao giờ có.
Mọi thứ trong cuộc sống có thể được phân tích dựa trên mô hình kết quả và hành trình. Nó giống như nguyên tắc nhân quả. Quá trình lâu dài tạo nên kết quả thay đổi bền vững, trong khi thành quả chóng vánh chỉ có tác dụng nhất thời.
Ví dụ, khi bạn làm bánh, công thức và thời gian cần thiết để xử lý các nguyên liệu chính là quá trình; mùi vị và thành phẩm là kết quả. Khi Michael Phelps đạt được chín huy chương vàng ở Olympics 2008, đó là thành quả. Đằng sau thành tựu đó là quá trình bền bỉ rèn luyện hàng ngày trong nhiều năm.
Đối với người chỉ cố tìm lối tắt, họ không quan tâm đến quá trình. Thức dậy lúc bốn giờ sáng và tập luyện? Họ sẽ không làm thế. Huy chương vàng? Giải thưởng nhiều triệu đô-la? Đó là điều họ quan tâm.
Thành công đòi hỏi quá trình gian nan rèn luyện để tạo ra cái gốc dẫn đến thành tựu. Nếu không có quá trình, kết quả sẽ không bao giờ đến. Và bất cứ khi nào bạn cố bỏ qua quá trình mà tìm lối tắt, bạn sẽ phải chịu một khoản tổn thất. Giống như khi bạn mua thuốc uống giảm cân, bạn cố tìm lối tắt để có được vóc dáng thon thả nhưng bỏ qua quá trình tập luyện và thói quen dinh dưỡng cần thiết.
Một ví dụ khác mà tôi gọi là hành động giả tạo, đó có thể là rất nhiều thứ như là làm những việc không cần thiết, nghiên cứu, đọc sách… Bạn chọn hành động một vài lần nhưng nó chỉ tạo ra cảm giác nhất thời. Đó là hành động làm card tự ghi tên mình là CEO trong khi công ty chưa có khách hàng nào. Đó là lý do vì sao phòng tập gym thường đông đúc vào tháng Một, sau đó vài ngày thì đâu lại vào đấy.
Thay đổi thực sự và bền vững không đến từ lối tắt. Nó đến từ thói quen, hoạt động hàng ngày tạo thành một quá trình chậm nhưng chắc chắn.
DOANH NHÂN “NỬA VỜI”
Tuy thế, điều không may là các doanh nhân “nửa vời” luôn muốn tìm kiếm lối tắt thay vì quá trình. Như ví dụ sau đây khi tôi cố gắng thuyết phục một trong số họ:
Doanh nhân “nửa vời”: Tôi muốn bông hoa bên kia sông. Bạn lấy nó giùm tôi nhé.
MJ: Vâng. Nhưng qua sông không đơn giản. Bạn có muốn học cách qua sông?
Doanh nhân “nửa vời”: À không, hãy đưa cho tôi bông hoa đó là được rồi.
MJ: Là sao?
Doanh nhân “nửa vời”: Bạn đã từng qua sông rồi; hãy cho tôi cách của bạn hay tốt hơn là đưa luôn cho tôi bông hoa đó.
MJ: Nhưng tốt hơn thì bạn nên học cách tự qua sông.
Doanh nhân “nửa vời”: Tôi không quan tâm đến mấy thứ đó. Hãy đưa tôi bông hoa nào.
MJ: (thở dài) Nếu bạn muốn bông hoa đó, bạn cần học cách tự qua sông. Không có lối tắt nào cả. Tôi có thể chỉ cho bạn quy trình, nhưng bạn phải tự học cách để làm điều đó. Nó có thể mất thời gian nhưng khi bạn làm được, thành quả sẽ xứng đáng với nỗ lực bỏ ra.
Doanh nhân “nửa vời”: Nghe có vẻ khó khăn và chán nhỉ!? Tôi không có đam mê đó. Tôi muốn làm những gì tôi thích.
Trong câu chuyện này, bông hoa là thành quả, băng qua sông chính là chướng ngại: những nỗ lực, hy sinh, thất bại (quá trình) – nó không dễ dàng và nhanh chóng.
CÁCH HÓA GIẢI: NGUYÊN TẮC QUÁ TRÌNH
Tôi mất ba năm để viết cuốn sách đầu tiên và cuốn sách này cũng mất gần ba năm. Trong cả hai trường hợp, nhiều lần tôi đã muốn từ bỏ. Tôi viết được vài chương rồi bỏ đó. Đôi khi tôi không thể nào tiếp tục được. Tuy nhiên, cứ mỗi lần như vậy, tôi chiêm nghiệm và thấy rằng nếu dễ dàng thì không đáng giá.
Ngay khi bạn hiểu và từ bỏ tìm kiếm lối tắt, và bắt đầu thực thi quá trình, bạn sẽ cảm thấy lo lắng, thất vọng và muốn từ bỏ, muốn là nó nhanh. Sau đây là chín bước giúp bạn vững bước trong quá trình này:
BƯỚC 1: NHẬN THỨC
Đầu tiên là nhận thức rằng lối tắt chưa từng và sẽ không bao giờ có, cố tìm lối tắt chỉ dẫn đến thất bại. Tuy nhiên, tin xấu cho bạn là não bộ không được cấu tạo cho hành trình mà là hướng đến lối tắt để tăng tính hiệu quả. Và nó thích dựa trên những giả định trong quá khứ để tham khảo. Nếu không có chức năng tối ưu hóa này, bộ não của chúng ta cũng không khác gì não cá chỉ toàn là bản năng.
Tính năng này của bộ não có rất nhiều hạn chế. Ví dụ, những ảo thuật gia dựa trên tính năng này để dễ dàng làm phân tâm và đánh lừa khán giả. Tương tự như thế, Kịch Bản Cuộc Đời cũng lạm dụng chức năng này để chi phối bạn. Nhận thức và hiểu rõ tính năng này của bộ não là bước đầu tiên cần thiết để hướng hành động đến quá trình.
BƯỚC 2: ĐIỀU CHỈNH, CHUẨN BỊ SẴN SÀNG ĐỐI DIỆN VỚI KHÓ KHĂN
Sau khi nhận thức rõ, bước kế tiếp là điều chỉnh, chuẩn bị sẵn sàng: thành tựu càng lớn càng cần nhiều nỗ lực. Đó có nghĩa là từ bỏ thói quen tìm kiếm lối tắt. Khó khăn thực sự là làm sao để chấp nhận rằng không có lối tắt nào.
Sự thật là con người vật lộn với mục tiêu của họ bởi vì họ không chấp nhận nguyên tắc quá trình mà nhảy từ lối tắt này sang lối tắt khác. Khó khăn của họ không đến từ quá trình mà là từ việc gắng sức đi tìm kiếm lối tắt – điều không tồn tại.
Thành công đơn giản hơn bạn nghĩ: từ bỏ lối tắt, tuân thủ nguyên tắc hành trình và thực hiện những công việc cần thiết. Rất đơn giản như là giảm cân: dẹp bỏ thuốc đốt mỡ, ăn uống hợp lý, tập thể dục thường xuyên và… đột nhiên bạn thành công.
BƯỚC 3: XÁC ĐỊNH MỤC TIÊU THAY ĐỔI
Chính xác bạn muốn gì?
Xem thử hình ảnh của bạn một năm sau sẽ thay đổi như thế nào. Dành chút thời gian để xem rõ ràng bạn muốn những gì. Nếu bạn không xác định được điều bạn muốn một cách rõ ràng thì sẽ chẳng có quá trình nào.
BƯỚC 4: ÁP DỤNG TOÁN HỌC VÀO MỤC TIÊU
Sau khi xác định rõ mục tiêu, hãy cho nó một con số cụ thể.
Ví dụ, mục tiêu là giảm cân, hãy cho nó một con số ví dụ như là “giảm 25 kg” hay “giảm 12% lượng mỡ thừa”. Tương tự, muốn khởi nghiệp kinh doanh, hãy đưa ra con số cụ thể cho doanh thu, lợi nhuận, số lượng khách hàng.
Điều này là vô cùng quan trọng để đo lường, đánh giá, bởi vì những mục tiêu mơ hồ dễ dàng dẫn đến những hành động giả tạo.
BƯỚC 5: CHIA NHỎ MỤC TIÊU THÀNH CÁC BƯỚC HÀNG NGÀY
Sau khi xác định rõ mục tiêu và định lượng nó, bây giờ chia nhỏ nó ra thành các bước hàng ngày. Hàng ngày bạn phải làm gì để đạt được mục tiêu? Ví dụ, nếu mục tiêu của bạn là viết một cuốn sách, mục tiêu hàng ngày có thể là viết năm trăm từ hoặc tối thiểu là hai giờ. Nếu mục tiêu là giảm 12% lượng mỡ thừa, thì hàng ngày là tập thể dục và ăn ít hơn 2.000 calori.
Điều quan trọng cần lưu ý ở đây là tạo thành thói quen hàng ngày. Nếu mục tiêu của bạn không thể đo lường, ví dụ như là khôn ngoan hơn, thì mục tiêu hàng ngày có thể là học thêm được một điều gì đó mới.
Mọi thứ vĩ đại đều bắt đầu từ những việc nhỏ. Amazon bắt đầu từ một dòng code lập trình; Truyện Harry Potter bắt đầu từ một đoạn; McDonald’s bắt đầu từ một cái bánh hamburger.
BƯỚC 6: XÁC ĐỊNH CÁC RỦI RO
Điều gì đe dọa, ngăn cản bạn hoàn thành mục tiêu hàng ngày? Để hoàn thành mục tiêu, bạn cần xác định những trở ngại ngăn cản bạn đến thành công. Điều gì ngăn cản bạn thành công và thay đổi thực sự? Thành công phần nhiều là ngưng những việc bạn đang làm hơn là bắt đầu. Bạn có đang dành năm tiếng mỗi ngày cho Facebook hay chơi game không? Bạn đang nhảy cóc từ ý tưởng này đến ý tưởng khác mà không tập trung vào hành động? Bạn có cần xe đắt tiền – để rồi bắt buộc phải làm việc để trả góp?
Phần khó nhất trong nguyên tắc quá trình là sự lặp đi lặp lại; sự vĩ đại cần rất nhiều việc nhỏ phải hoàn thành hàng ngày.
BƯỚC 7: XÁC ĐỊNH CÁC TRỞ NGẠI
Bạn không thể tạo dựng thói quen mới mà không có được nhận thức khôn ngoan về các trở ngại. Nếu bạn biết cần phải tập trung nỗ lực vào đâu, bạn sẽ tạo ra sự thay đổi như bạn muốn.
Ví dụ, nếu bạn muốn giảm 25 kg, hãy xác định rõ trở ngại nằm ở đâu. Đa số nghĩ rằng nó nằm trong bếp ăn nhưng thực ra nó nằm ở siêu thị – khi bạn mua sắm. Nếu bạn mua sai thức ăn thì bạn đã thua rồi. Tương tự như thế, nếu bạn dành hàng giờ xem những chương trình tivi vớ vẩn, thì vấn đề không nằm ở cái remote mà là ở cái điện thoại – hãy cầm điện thoại lên và hủy ngay đăng ký chương trình đó.
BƯỚC 8: THAY ĐỔI THÓI QUEN XẤU
Sau khi xác định các chướng ngại, bạn có thể thay đổi các thói quen xấu bằng cách áp dụng bản năng tự nhiên của con người khi tìm kiếm cách ít khó khăn nhất.
Chìa khóa ở đây là làm cho thói quen xấu trở nên bất tiện. Ví dụ, nếu muốn giảm cân, bạn không mua những đồ ăn không lành mạnh. Bây giờ, ví dụ bạn muốn ăn kem, bạn phải mất công ra khỏi nhà chạy đến siêu thị để mua và quay về nhà. Nó không quá khó khăn nhưng nó không hề tiện lợi và dễ dàng. Tương tự như thế với thói quen chơi game, bạn bán luôn trò chơi hoặc đóng gói nó và treo nó lên trần nhà. Bây giờ, nếu muốn chơi, bạn phải đi mua hoặc bắc thang leo lên trần nhà, tháo nó ra và dành thời gian để lắp đặt.
BƯỚC 9: HÀNH ĐỘNG CHO ĐẾN KHI CÓ HIỆU QUẢ
Bước cuối cùng để chuyển hóa hành động thành thói quen là cho dù mục tiêu của bạn là gì, hãy hành động cho đến khi có hiệu quả. Hãy quyết tâm hành động cho đến khi thấy được những thành quả đầu tiên, và chỉ khi đó mới quyết định bước tiếp theo. Tiếp tục? Điều chỉnh? Hay ngưng?
Nhiều năm trước, khi cô bạn gái thời còn trung học bỏ rơi tôi, tôi buồn bã và lần đầu tiên trong đời bước vào phòng tập gym để tìm sự khuây khỏa. Sau một thời gian, tôi chợt nhận ra: tôi cảm thấy khỏe hơn và bắt đầu có cơ bắp. Chính hiệu quả đó làm tôi thay đổi và dần dần nó trở thành thói quen.
Điều tôi muốn nói ở đây là, cho dù mục tiêu của bạn là gì, hãy hành động cho đến khi có hiệu quả. Và khi đó, hãy xem thử cảm nhận của bạn như thế nào. Thường thì khi lần đầu tiên thấy được hiệu quả của nó, bạn sẽ thay đổi. Cho dù kết quả ban đầu có thể là nhỏ nhưng nó tạo ra động lực để bạn tiếp tục hướng đến mục tiêu cao hơn.
Gần đây, tôi đọc được một so sánh rất thú vị trong sách The ONE Thing của Gary Keller, nguyên tắc hành trình và hiệu quả có thể được so sánh với hình ảnh của dãy domino – khi những hiệu quả nhỏ có thể tạo ra ảnh hưởng rất lớn.