14Ngủ nghỉ điều độ

Từ khi còn nằm trong bụng mẹ, con người đã biết ngủ, bởi thế cho nên ngủ là hành vi bẩm sinh và tự nhiên của chúng ta.

Trên thế gian này, tư thế và lý do đi ngủ của mỗi người đều không giống nhau. Có người nằm ngửa mà ngủ, có người nằm sấp mà ngủ, có người nằm nghiêng mà ngủ, có người đứng thẳng mà ngủ, có người lại ngồi xuống mà ngủ. Có người ngủ gật trong giờ học, có người ngủ gật trong khi ăn cơm, có người ngủ gật lúc đọc sách, có người ngủ gật khi đang xem phim, có người ngủ gật khi đang nghe người khác nói chuyện. Có người lại ngủ gật vì có bệnh, cũng có người ngủ gật vì mệt mỏi.

Có người nói ngủ là thứ gì đó xa xỉ trong cuộc sống, có người nói ngủ chính là nhu cầu tất yếu của cuộc sống. Có người nói ngủ nhiều thì đần độn, cũng có người nói ngủ không đủ thì sẽ trở nên đờ đẫn. Có người nói ngủ vì để đủ sức đi trên con đường xa, cũng có người nói ngủ để vượt qua đêm dài.

Có người có thể ngủ ở bất cứ nơi đâu, có người lại nhất định phải quay về nơi chốn của mình mới có thể ngủ. Có người phải nghe nhạc mới có thể ngủ, có người lại phải yên tĩnh không có tiếng động mới có thể ngủ. Có người vui quá hay buồn quá đều không ngủ được, có người thì dù trời có sập xuống vẫn có thể ngủ,. Trẻ em phải nghe kể chuyện mới có thể đi vào giấc ngủ, trẻ sơ sinh lại phải nghe hát ru mới có thể ngủ được.

Có người khi cần ngủ lại không ngủ, có người lúc không nên ngủ thì lại ngủ. Có người ngủ cả ngày đến tối mới thức dậy, có người thì người khác thức dậy họ mới đi ngủ. Có người một ngày ngủ hai đến ba tiếng đồng hồ, có người thì hai, ba ngày mới ngủ một lần. Trẻ nhỏ thì dù ban ngày hay đêm tối đều có thể ngủ, người già thì muốn ngủ mà ngủ không được. Kẻ nát rượu thì canh ba gà gáy mới ngủ, con bạc thì có thể thức thâu đêm suốt sáng không cần ngủ. Còn người thực vật thì một giấc ngủ của họ không biết đến khi nào mới tỉnh lại được.

Có người ngủ sẽ nghiến răng, có người ngủ sẽ ngáy, có người mơ ngủ nói nhảm, còn có người ngủ sẽ chảy nước dãi. Có người ngủ một đêm không mộng đến sáng, có người nằm ngủ thì lại mộng thấy hết cả trăm đời.

Ngoài con người, các loài động vật khác cũng có hàng trăm ngàn các cách ngủ khác nhau. Loài cá heo luân phiên ngủ¹ nửa bên người một lần, các loài chim lội nước thì ngủ trên mặt nước, diều hâu ngủ trong tổ, vẹt đậu trên cành ngủ, cò trắng đứng co một chân ngủ, chó sói áp tai sát đất ngủ, dơi treo ngược người ngủ, khỉ quấn đuôi lên cây ngủ, nhện chân quấn chặt tơ ngủ, cá mở hai mắt ngủ, cú mèo mắt nhắm mắt mở ngủ.

¹ Cá heo chỉ nhắm một mắt khi ngủ, vì chúng nó sẽ luân phiên nghỉ ngơi nửa bán cầu não và một bên mắt.

Để tránh xa kẻ địch, loài cá vẹt trước khi ngủ sẽ tiết ra chất dịch bao quanh mình, loài linh dương sẽ ngủ cùng với loài rái cá, loài bạch tuộc sẽ không ngừng đung đưa hai cái tua, đàn chim đa đa xếp hàng thành vòng tròn và cho đầu hướng ra ngoài để ngủ.

Ngoài ra còn có núi lửa ngủ yên, bất động sản “ngủ yên”, có khi cũng nghe người ta nói rằng “lỗ tai của bạn đã ‘ngủ yên’ chưa?” hoặc là “đừng để cho quyền lợi của chúng ta ‘ngủ yên’”. Trong Phật giáo cũng có cách nói “siêng năng tỉnh thức tu tập thiền định”, chính là người tu hành trong khi ngủ nhưng vẫn phải duy trì tỉnh giác, không được quên đi chuyện tu tập của mình.

Ngủ là một phương pháp để phục hồi thể lực, ngủ đúng cách có thể giúp tinh thần sáng suốt, nhưng không thể vì vậy mà tham ngủ, tham ngủ sẽ khiến cho đời người trôi qua vô ích, bỏ qua nhiều cơ hội học tập. Giống như tôn giả A Na Luật¹ vì ngủ gật khi nghe Đức Phật thuyết pháp mà bị Phật quở trách:

¹ Tôn giả A Na Luật (Anirudha), ngài nổi tiếng là bậc tu hành nghiêm cẩn được mọi người kính ngưỡng. Duy có một tật là tật ưa ngủ gật, từng mấy lần bị Phật quở trách.

Có một giấc ngủ ngon lành còn hơn là bồi bổ bằng bất kỳ loại đồ bổ nào, vì thế nên tôi muốn nhắc nhở những người hay thức đêm rằng: Thức đêm một hôm thì ba ngày bồi bổ cũng không lại được, một giấc ngủ đúng giờ mới giúp tái tạo nguồn năng lượng để bắt đầu một ngày mới hứng khởi.