Có người đánh giá cuộc sống giống như một mê cung. Những người trẻ tuổi phấn đấu làm việc, vui chơi, học tập trong mê cung đó, nhưng lại rất dễ đánh mất phương hướng của bản thân, hành động máy móc qua ngày. Điều này cũng không có gì lạ, bởi vì ở cùng một môi trường trong một thời gian dài, làm cùng một công việc, rất dễ khiến chúng ta hình thành nên một lối tư duy rập khuôn, cũng chính là định thức tư duy.
Định thức tư duy đối với một người đang học tập hoặc làm việc mà nói là thứ có ích. Nó có thể giúp chúng ta không phải đi đường vòng khi giải quyết các vấn đề giống nhau. Tuy nhiên những lúc gặp những tình huống bất ngờ phát sinh hoặc những sự việc mới thì nó lại trở thành một sự ràng buộc, cản trở chúng ta dùng quan niệm mới và phương pháp mới để giải quyết vấn đề.
Định thức tư duy là một kiểu tư duy theo thói quen. Chịu ảnh hưởng của nó, con người rất khó thoát khỏi các quy tắc cứng nhắc, không biết cách dựa vào tình hình để nhìn nhận vấn đề, giải quyết vấn đề một cách sáng tạo. Cứ làm việc một cách máy móc, đương nhiên sẽ rơi vào vòng luẩn quẩn của bận rộn mù quáng, có lúc do thói quen mà bỏ ra nhiều công sức, nhưng kết quả nhận về lại chẳng được bao nhiêu.
Trong phòng thí nghiệm của trường Cornell University tại Mỹ, giáo sư Wick đã tiến hành một thí nghiệm rất quy mô. Ông đem bỏ vài con ong vào một bình thủy tinh trong suốt, sau đó để bình thủy tinh đó lên trên bàn, đáy bình hướng ra nơi có ánh sáng.
Những chú ong đều bay đến đáy bình nơi có ánh sáng, lần nào cũng va vào thành bình mà không tìm ra được lối thoát. Sau nhiều lần thất bại, chúng phát hiện chúng mãi mãi chẳng thể bay ra ngoài được, thế là chỉ có thể đậu ở đáy bình. Ngay sau đó, giáo sư Wick lại thả vài con ruồi vào trong bình thủy tinh trong suốt, không ngờ chúng bay loạn lên, bay qua bay lại trong bình, đến cuối cùng chúng bay ra khỏi bình chẳng còn một con nào.
Cuối cùng, giáo sư Wick đưa ra kết luận: “Tất cả những trạng thái như kiên trì không mệt mỏi, mạo hiểm, cao hứng, chọn con đường tốt nhất, nối nhau tiến lên, hỗn loạn, rập khuôn và tùy cơ ứng biến, đều có lợi cho việc ứng phó với những thay đổi trong nháy mắt”. Đây chính là hiệu ứng Wick nổi tiếng.
Có lẽ bạn sẽ rất hiếu kì, tại sao những chú ong thông minh như vậy lại không tìm thấy đường ra, trong khi những con ruồi bay loạn lại có thể thoát khỏi chiếc bình? Điều này là bởi vì trong cách tư duy của loài ong, chỉ có những nơi có ánh sáng mới có đường ra. Những chú ong đáng thương đã không thể phá vỡ định thức tư duy của bản thân, cho nên sau nhiều lần thất bại, vẫn cứ khổ sở đậu ở đáy bình. Còn loài ruồi lại không có một định thức tư duy như vậy, đầu óc chúng rất đơn giản, chỉ cần thấy phía trước không có lối thoát, sẽ lập tức thay đổi phương hướng, dù có bay loạn cả lên nhưng chúng vẫn có thể tìm được lối ra.
Friedrich Engels - người thầy vĩ đại của giai cấp vô sản từng nói: “Tư duy chính là đóa hoa đẹp nhất của loài người trên thế giới này”. Trong mê cung của cuộc sống, không phải tất cả các sự vật đều bất động, mà là lúc nào cũng thay đổi, chuyển động không ngừng. Muốn thoát khỏi mê cung đó, tìm thấy con đường thênh thang của cuộc đời, thì không thể dùng tư tưởng lạc hậu để đánh giá mọi thứ xung quanh. Hãy học cách phá vỡ lối tư duy rập khuôn của mình, sử dụng phương pháp sáng tạo để giải quyết vấn đề.
Trong cuộc sống, hầu hết chúng ta đều bị ảnh hưởng bởi định thức tư duy. Chẳng hạn, chúng ta thường có thói quen lựa chọn đúng một tuyến xe buýt để đi làm, mỗi khi đi công tác thường có thói quen ở đúng một nhà nghỉ quen thuộc,... Sở dĩ con người có những lựa chọn như vậy là bởi vì họ nghĩ rằng bản thân mình đã có kinh nghiệm, lo rằng sự thay đổi sẽ mang đến nhiều phiền phức. Có điều kiểu lựa chọn như vậy không phải là cách duy nhất, cũng không phải là cách tốt nhất.
Trong môi trường công sở cạnh tranh khốc liệt, có người sau khi chuyển công ty sẽ thấy khó hòa nhập vì đã quen với cách làm việc và môi trường ở công ty cũ, nếu không học cách thay đổi, sẽ thường xuyên vấp váp và phạm sai lầm. Điều này không có nghĩa là công ty mới không tốt, mà là họ vẫn chưa thể thoát khỏi thói quen tư duy và cách xử lý công việc của công ty cũ. Có thể phá vỡ định thức tư duy, thì dù là ở trong công việc hay trong cuộc sống, đều có tác dụng rất tích cực. Một người trẻ theo đuổi sự thành công, tâm lý anh ta nhất định phải vững vàng, tư duy cũng không cố định. Những người có lối sống rập khuôn, cuối cùng sẽ biến mê cung thành “cái lồng chim” chật hẹp.
Trong mắt nhiều người, phương thức quảng cáo chính là tuyên truyền thật rộng rãi, tận dụng mọi hình thức để giới thiệu. Chẳng hạn, quảng cáo trên giấy thì phải có hình ảnh thật hút mắt, quảng cáo trên radio thì cần lời lẽ thú vị, quảng cáo qua ti vi cần có nội dung rung động lòng người. Tuy nhiên, một ngân hàng mới thành lập tại New York Mỹ đã có một cách quảng cáo vô cùng sáng tạo.
Để tăng mức độ nổi tiếng của mình nhanh nhất, ngân hàng đó quyết định quảng cáo trên đài truyền hình New York. Thông thường khi các ngân hàng sắp thành lập, họ thường quảng cáo bằng cách tổ chức một đợt ưu đãi lớn, hoặc mời người nổi tiếng làm gương mặt đại diện. Tuy nhiên ngân hàng này lại không làm như vậy, họ không đi theo con đường bình thường. Họ trực tiếp mua hết mười phút trong khung giờ vàng của tất cả các đài truyền hình ở New York, cung cấp cho khán giả một khoảng thời gian yên tĩnh nhưng đặc biệt.
Lúc đó tất cả các kênh truyền hình của New York đều chỉ phát một câu nói thế này: “Các bạn khán giả thân mến, sau đây là khoảng thời gian tĩnh lặng mà một ngân hàng quốc tế trong thành phố dành tặng các bạn”. Sau đó, tất cả các kênh đều rơi vào im lặng, không một tiếng động. Khán giả đều cảm thấy rất kì lạ, thế là họ bàn luận sôi nổi, thậm chí ngay cả các phương tiện truyền thông lớn của New York cũng bắt đầu đưa tin về chuyện này. Điều này khiến “khoảng thời gian im lặng” trở thành chủ đề nóng nhất thời điểm đó.
Rõ ràng là quảng cáo của ngân hàng này đã thành công, hoàn toàn phá vỡ lối tư duy rập khuôn. Dùng mười phút im lặng đổi lấy sự bàn tán sôi nổi của mọi người, cũng là để mọi người biết, phát sóng quảng cáo không nhất thiết cứ phải “có lời lẽ thú vị”, Chỉ cần bỏ cái cũ tạo ra cái mới, mang đến cho khán giả những ý tưởng độc đáo, là hoàn toàn có thể thu hút được sự quan tâm của công chúng và tạo nên tiếng vang.
“Sơn trùng thủy phục nghi vô lộ, liễu ám hoa minh hựu nhất thôn.”2 Chỉ khi nào chúng ta phá vỡ được định thức tư duy, học cách nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ, có được những cách xử lý vấn đề hoàn toàn mới, như vậy mới có thể thuận lợi, không gặp trở ngại trong mê cung cuộc đời này. Hiện nay, sự sáng tạo đã trở thành một trong những năng lực cần có của những người có tố chất. Chỉ khi học được cách dùng lối tư duy sáng tạo để giải quyết vấn đề, mới có thể khiến mọi việc phát triển theo chiều hướng tốt đẹp hơn.
2 Câu này muốn nói rằng khi gặp phải khó khăn, nếu bạn kiên trì, nỗ lực vượt qua, tiến về phía trước thì ở phía bên kia sẽ là một thế giới tươi đẹp đang chờ đợi bạn.
Chỉ có điều, trở ngại lớn nhất cản trở sự sáng tạo của những người trẻ lại không phải là những thứ họ không biết mà là những thứ họ đã biết. Nếu như người trẻ không thể phá vỡ lối tư duy rập khuôn vốn có, để bản thân mình rơi vào tình cảnh lặp đi lặp lại và bận rộn mù quáng, họ sẽ giống như những chú ong trong thí nghiệm trên, mãi mãi sẽ chẳng thể tìm thấy đường ra cho mình. Vì vậy, các bạn trẻ cần học cách thay đổi, tùy cơ ứng biến vận dụng các phương pháp sáng tạo để giải quyết vấn đề trong học tập và công việc. Vậy chúng ta nên làm thế nào để phá vỡ lối tư duy rập khuôn vốn có của bản thân?
1. Thường xuyên nhắc nhở bản thân
Định thức tư duy là một kiểu thói quen, một khi hình thành sẽ dính chặt lấy bạn không rời, khiến bạn rất dễ có thói quen đó trong học tập và công việc. Vì vậy, muốn thoát khỏi lối tư duy đó, bắt buộc lúc nào bạn cũng phải tự nhắc nhở bản thân mình.
2. Giải phóng tư duy, xây dựng những quan niệm mới
Người Trung Quốc có câu: “Những con quạ trong thế giới này đều có màu đen”3. Nhưng trên thực tế các nhà sinh vật học sớm đã phát hiện quạ cũng có màu trắng. Những quan niệm cũ thường ràng buộc chúng ta, vì vậy ta cần giải phóng tư tưởng của bản thân, xây dựng những quan niệm hoàn toàn mới. Đừng để những câu nói như “quyển sách này viết như thế”, “ông chủ nói như vậy”,… làm ảnh hưởng đến sự sáng tạo của mình.
3 Chỉ việc dù cho là ở đâu thì những kẻ đi áp bức, bóc lột người khác đều xấu xa như nhau.
3. Học cách suy nghĩ độc lập, giữ vững lập trường của bản thân
Ông Solomon Asch - một học giả người Mỹ từng nói: “Bất hạnh của con người có rất nhiều kiểu, trong đó có 1/3 là nằm ở sự sai lầm khi phục tùng người khác”. Con người vốn dĩ là động vật xã hội, tư tưởng và hành vi của con người sẽ rất dễ bị ảnh hưởng lẫn nhau. Vì vậy, muốn phá vỡ định thức tư duy, thì không được mù quáng nghe theo số đông, bảo sao hay vậy, mà nên học cách tư duy độc lập.
4. Tăng sự tự tin, không nên dễ dàng bỏ cuộc
Đối với một số công việc và học tập thông thường, định thức tư duy không có gì là xấu. Nhưng khi khó khăn và trở ngại xuất hiện, chúng ta buộc phải phá vỡ lối tư duy thông thường, dùng những phương pháp mới để giải quyết vấn đề. Song, khi phải đối mặt với khó khăn và trở ngại, con người rất dễ nảy sinh ý định từ bỏ. Vì vậy, muốn phá vỡ định thức tư duy, thì bắt buộc phải tăng sự tự tin, dũng cảm tiến về phía trước. Chỉ cần trước khó khăn và trở ngại quyết không lùi bước, thì nhất định sẽ tìm được cách giải quyết.