Tại Đại học Harvard, có một nguyên tắc khi tuyển sinh, đó chính là xem tiềm năng phát triển trong tương lai. Có thể bạn không phải là người ưu tú nhất trong số tất cả các sinh viên, nhưng bạn có tiềm năng lớn, hơn thế còn chăm chỉ học tập, như vậy bạn sẽ nhận được sự coi trọng của Harvard. Đối với Harvard, sinh viên như thế nào được coi là có tiềm năng? Đương nhiên đó là những sinh viên có khả năng biết kiểm điểm bản thân. Bởi vì chỉ có những người thường xuyên biết nhìn lại mình mới có thể nhận rõ mình có tiến bộ gì không.
Tự kiểm điểm là một phẩm chất ưu tú, cũng là cách tốt nhất để nhìn nhận, phân tích và phát triển bản thân. Chỉ có học cách tự kiểm điểm mới có thể có những đánh giá và nhận thức sâu sắc về hành động và lý tưởng, từ đó điều chỉnh hướng đi tạo cơ sở vững chắc cho những quyết định đúng đắn. Tự kiểm điểm cũng chính là một từ chuyên ngành thuộc lĩnh vực “tâm lý học tự kiểm điểm”, chỉ những hồi tưởng về hoạt động tâm lý trong quá khứ của bản thân.
Trong quá trình đưa ra quyết định, mỗi người đều không thể tránh khỏi việc phạm sai lầm, bởi vì không ai là hoàn hảo cả. Do còn thiếu kinh nghiệm, các bạn trẻ thường mắc lỗi. Ngoài việc được một số ít người có lòng tốt nhắc nhở, điều quan trọng hơn chính là tự kiểm điểm bản thân - mình có chỗ nào không ổn? Tại sao lại quyết định sai? Sau này cần chú ý, cần sửa điều gì?
Ưu điểm lớn nhất của việc tự kiểm điểm chính là có thể khiến tâm thái của con người thay đổi. Những kinh nghiệm và kiến thức có được sau khi liên tục soi xét lại mình là quý giá nhất, sẽ có vai trò then chốt đối với những lần ra quyết định tiếp theo. Tự kiểm điểm cũng không chỉ là việc người trẻ nên làm, mà rất nhiều người thành công, thậm chí những vĩ nhân cũng có thói quen thường xuyên tự kiểm điểm. Chẳng hạn, tác giả nổi tiếng người Anh Charles Dickens, ông có một thói quen đó chính là với những nội dung mà ông chưa kiểm tra cẩn thận, ông tuyệt đối sẽ không đưa ra mắt công chúng. Mỗi ngày Charles Dickens đều đọc lại nhiều lần những thứ mà ông đã viết ra, sau đó sẽ liên tục tìm ra vấn đề trong đó và lại liên tục sửa, sau khi bản thân thấy hài lòng rồi mới công bố. Giống với Charles Dickens, nhà văn người Pháp Honoré de Balzac sau khi viết xong một cuốn tiểu thuyết, ông sẽ bỏ ra rất nhiều thời gian để chỉnh sửa, cho đến khi thành một bản thảo hoàn chỉnh. Quá trình này cũng phải mất đến vài tháng thậm chí là vài năm. Cũng chính nhờ thái độ không ngừng sửa lỗi, không ngừng tự kiểm điểm đã giúp hai vị tác giả này đạt được những thành tựu xuất sắc.
Ở thành phố Lyon nước Pháp, có một ông chủ tiệm mỳ đã gần bảy mươi tuổi. Lúc ông sắp mất vì bệnh tật, mục sư đến bên cạnh ông, hỏi: “Ông có chăng chối điều gì trước lúc lâm chung không?”.
Ông gắng gượng dùng chút sức lực cuối cùng nói với mục sư: “Lúc còn trẻ, tôi rất yêu âm nhạc, đã từng cùng chơi một bản violon với một nhà soạn nhạc nổi tiếng của Pháp, lúc đó những người trong giới đều cho rằng tôi có tài năng thiên phú về âm nhạc, sau này nhất định có thể trở thành nhà soạn nhạc. Nhưng, khi tôi hai mươi tuổi, tôi lại mê đua ngựa, vậy nên đã bỏ bê âm nhạc. Nếu không, tôi nhất định đã trở thành một nhà soạn nhạc nổi tiếng”.
Mục sư im lặng nghe ông lão kể lại câu chuyện của mình, không nói một lời nào.
Ông lão thở dài rồi nói tiếp: “Bây giờ, cuộc sống của tôi sắp kết thúc rồi, nhìn lại cuộc đời của mình, chẳng có thành tựu gì. Tôi cảm thấy vô cùng hối hận. Nếu sang thế giới khác có thể lựa chọn lại, tôi nhất định sẽ không làm chuyện ngốc nghếch như thế nữa”.
Mục sư an ủi ông lão: “Tôi rất hiểu tâm trạng của ông lúc này, lời nói của ông cũng đã để lại trong tôi nhiều suy nghĩ”.
Vị mục sư này là một mục sư nổi tiếng ở Pháp. Dù là trong mắt người nghèo hay người giàu, ông đều có một vị trí quan trọng. Ông luôn gần gũi với mọi người, khuôn mặt tròn cùng đôi mắt sáng, toát lên vẻ ôn hòa và trí tuệ. Còn đôi tai của ông đã lắng nghe biết bao lời sám hối của con người trên thế gian.
Sau khi ông qua đời, bút tích của ông được khắc ngay ngắn trên bia mộ: “Nếu thời gian có thể quay lại, sẽ có tới một nửa thế giới có thể trở thành những vĩ nhân”. Ý của câu nói này là: “Nếu con người có thể nhận ra những thứ mà mình sám hối trước lúc lâm chung sớm hơn hai mươi năm, ba mươi năm, bốn mươi năm thì có lẽ sẽ có một nửa thế giới này đã trở thành những vĩ nhân”.
Nếu lúc còn trẻ, ông lão tiệm mỳ đó kịp thời nhìn lại mình, đưa ra quyết định đúng đắn, thì cuộc sống của ông có thể đã khác. Chúng ta phải coi những bài học sai lầm trong quá khứ là lời cảnh báo để không mắc phải những lỗi như vậy nữa. Học cách kịp thời nhìn lại mình và rút ra bài học, biến nó thành động lực để thành công, từ đó hoàn thiện mình. Vậy thì làm thế nào để rèn luyện khả năng tự kiểm điểm chính mình?
1. Dũng cảm thừa nhận sai lầm của bản thân
Tự kiểm điểm chính là nhìn nhận lại những sai sót của mình. Chỉ sau khi thừa nhận những sai sót đó mới có thể thay đổi và nâng cao bản thân. Có những bạn trẻ sau khi mắc lỗi, luôn sợ hãi trốn tránh, mà không biết cách tự xem xét lại hành vi của mình, điều ấy không thể giúp bạn tiến bộ.
2. Dũng cảm chịu trách nhiệm
Nếu chỉ biết xem xét và thừa nhận những lỗi sai của mình thôi thì chưa đủ, còn phải dũng cảm chịu trách nhiệm cho những hậu quả do việc mắc lỗi gây ra. Đây không chỉ là một biểu hiện của sự có trách nhiệm, mà còn có thể qua hậu quả mà nếm trải được mùi vị của sai lầm, cảm nhận một cách sâu sắc ảnh hưởng của nó đối với bản thân, từ đó tiến hành tự kiểm điểm chính mình.
3. Hình thành thói quen tự kiểm điểm
Trung Quốc xưa có câu: “Nhật tỉnh kỳ thân, hữu tắc cải chi, vô tắc gia miễn”. Ý nói là mỗi ngày đều phải tự kiểm điểm bản thân, nếu có khuyết điểm thì phải sửa ngay, còn nếu không có thì tiếp tục nỗ lực giữ vững phong độ như vậy. Cho nên, để bản thân hình thành được thói quen tự kiểm điểm, dù cho từng mắc lỗi hay chưa, đều có lợi cho sự phát triển và trưởng thành của mình.
Cuối cùng, tôi muốn nói với mọi người rằng: quá trình trưởng thành cho bạn quyền được phạm sai lầm, là để cho bạn biết mình sai ở đâu, giúp bạn tiến bộ hơn. Dù bạn đưa ra quyết định thế nào, chắc chắn sẽ gặp phải khó khăn, cũng sẽ có thất bại, lúc này bạn không nên hoài nghi bản thân, mà nên kịp thời tự kiểm điểm. Hãy trả lời bốn câu hỏi tiêu biểu khi tự kiểm điểm bản thân:
(1) Tôi muốn sống cuộc sống như thế nào, trở thành người như thế nào?
(2) Tôi đã nỗ lực như thế nào để đạt được điều này, đã thu được những gì?
(3) Sau năm năm, tôi muốn đạt được điều gì? Tôi cần làm những việc gì để có thể đạt được mục đích?
(4) Khi làm những việc này, tôi sẽ gặp những vấn đề gì và làm cách nào để đối phó?
Trước khi bạn đưa ra một quyết định nào đó, bạn hãy hít một hơi thật sâu, sau đó nhắm mắt lại và trả lời mấy câu hỏi phía trên nhé!