Chuyên gia quản lý người Mỹ Richard Tanner Pascale đã từng nói: “Trong thế kỉ XXI, nguy cơ lớn nhất chính là không có cảm giác về nguy cơ”. Trong một xã hội hiện đại phức tạp và nhiều biến động, nguy cơ có thể đến bất cứ lúc nào, rất nhiều người cũng vì thế mà đưa ra quyết định sai lầm, đồng thời vì thế mà suy sụp nghiêm trọng. Trước khi nguy cơ xuất hiện, nếu có thể duy trì được ý thức về nguy cơ, có thể tình hình sẽ không đến nỗi quá tệ.
Thế nào là ý thức về nguy cơ? Nó là một loại ý thức tâm lý vượt trước thời gian, cũng chính là nhận thức và dự đoán về sự việc có thể xảy ra. Tuy trong thực tế, nguy cơ không nhất định phải thực sự tồn tại, nhưng duy trì ý thức về nguy cơ thì sẽ có được những phương án dự phòng trước, nếu nguy cơ thực sự ập đến thì có thể kịp thời ứng phó. Nếu một người không có ý thức về nguy cơ, họ sẽ không cảm nhận được tầm quan trọng của học vấn, sự nghiệp và cuộc sống. Họ dễ dàng hài lòng với thực tại, không có sự cầu tiến và không phát triển sự sáng tạo. Giống như Mạnh Tử nói: “Sinh vu ưu hoạn, tử vu an lạc”.
Bill Gates là người có ý thức về nguy cơ rất mạnh mẽ. Ông thường nói với nhân viên của mình: “Tập đoàn Microsoft mãi mãi cách ngày phá sản chỉ mười tám tháng”. Còn tâm trạng mỗi ngày của Trương Thụy Mẫn - CEO của Haier luôn là lo lắng tính toán, dè dặt cẩn trọng. Lý Ngạn Hoành - người đồng sáng lập ra Baidu từng nói: “Đừng có nghĩ bây giờ Baidu đang ở vị trí số một trong ngành, nếu chúng ta tạm dừng hoạt động trong một tháng, Baidu sẽ chết”.
Ý thức về nguy cơ thực sự quan trọng đến như vậy sao? Chúng ta hãy cùng thử xem “hiệu ứng ếch luộc” nổi tiếng trong tâm lý học.
Nhà tâm lý học bỏ một con ếch vào trong nồi nước sôi, nó lập tức sẽ cảm nhận được nguy hiểm, bật lên tìm cách nhảy ra khỏi nồi, an toàn thoát thân. Nhưng nửa tiếng sau, nhà tâm lý học lại bỏ đúng con ếch đó vào trong nồi nước lạnh, sau đó đun làm nước nóng dần lên. Con ếch không hề nhận ra sự nguy hiểm, vẫn bơi trong nồi nước đó, đến khi nó ý thức được nguy cơ, thì đã không kịp thoát.
Điều này cho chúng ta biết đạo lí “Sinh vu ưu hoạn, tử vu an lạc”. Nhìn từ góc độ tâm lý học hành vi, môi trường biến đổi nhanh chóng thường có thể tác động tới cơ chế phản ứng của cơ thể, còn môi trường có sự biến đổi từ từ sẽ khiến con người khó nhận biết được, đây cũng là tình huống nguy hiểm nhất. Vì vậy, chúng ta cần phải nâng cao năng lực nhận biết của bản thân, cần đặc biệt chú trọng vào các yếu tố có thể làm cho nguy cơ từ từ hình thành.
Sự phát triển của con người không thể tách rời ý thức về nguy cơ. Chỉ khi chúng ta ý thức được mình đang ở trong tình thế bất lợi, lúc đó mới dốc hết sức lực cải thiện bản thân, từ đó thích ứng và tìm cách thay đổi tình thế. Khi con người cảm thấy hài lòng với tình trạng hiện tại của mình, ở trong môi trường tương đối ổn định sẽ dễ mất đi sự tích cực và cầu tiến, từ đó không còn cố gắng, mà yên lòng với hiện tại. Trạng thái này đương nhiên là rất nguy hiểm, đặc biệt là khi nguy cơ đến đột ngột, con người sẽ không kịp xoay sở, cuối cùng bị xã hội khốc liệt đào thải. Trong quá trình đưa ra quyết định, sẽ gặp đủ loại nguy cơ. Nếu không có ý thức về nó, sẽ không thể phản ứng nhanh chóng và chính xác, như vậy có làm sai thì cũng không có gì lạ.
Trong cuộc đời, nguy cơ lúc nào cũng có thể xảy ra. Tần suất nó xuất hiện luôn nhiều hơn may mắn. Có những người khi đối mặt với nguy cơ họ đều bình thản đưa ra được những quyết định hợp lí. Nhưng có người lại vì thấy nguy cơ mà trở nên cuống cuồng rối trí, cuối cùng đưa ra những quyết định khiến mình hối hận cả đời. Như thế, khi đối diện với nguy cơ, ngoài việc luôn giữ được ý thức về nó, còn cần phải có khả năng và tâm lý để luôn sẵn sàng ứng biến.
“Ứng biến” ban đầu là một khái niệm trong vật lý, chỉ sự biến đổi hình dạng tương đối của một phần vật thể dưới tác dụng của các nhân tố như ngoại lực và trường nhiệt độ không đồng đều. “Ứng biến” trong tâm lý học đề cập đến khả năng phản ứng một cách kịp thời và chính xác khi các yếu tố ngoại cảnh có sự thay đổi. Khả năng ứng biến của một người như thế nào có liên quan đến kiến thức, trí tuệ và kinh nghiệm của họ. Nhưng cũng có một số “thuật ứng biến tâm lý” có thể cải thiện khả năng ứng biến mà chúng ta có thể học, bạn có thể thử xem:
1. Thuật ứng biến tâm lý thứ nhất: thả lỏng bản thân
Nếu bạn luôn ở trong trạng thái sốt ruột hoặc hoang mang, vậy khi nguy cơ đến, làm thế nào bạn có thể suy nghĩ một cách có lý trí được? Bất kỳ sự khó chịu và hoảng sợ nào cũng sẽ sinh ra rất nhiều tưởng tượng không có căn cứ, có thể bóp méo sự thật và khiến bạn không thể đưa ra quyết định đúng đắn. Do đó, bạn phải học cách thả lỏng bản thân, nếu không thì đừng nói đến chuyện ứng biến.
Có rất nhiều cách để thư giãn, chẳng hạn:
(1) Thả lỏng tâm trí và thân thể tham gia một số hoạt động khiến bạn thấy vui vẻ.
(2) Ngừng việc tưởng tượng không thực tế. Cảm giác và trí tưởng tượng không phản ánh được toàn bộ sự thật, thường thì bạn sẽ nghĩ về mọi việc theo hướng tồi tệ hơn.
(3) Nhìn thẳng vào bản thân và hiện thực. Hầu hết những khó khăn mà con người gặp phải đều bắt nguồn từ bản thân họ, do đó, hiểu biết một cách toàn diện và chính xác về bản thân và thực tế, là một trong những điều kiện tiên quyết để cải thiện khả năng ứng biến.
(4) Phải tin tưởng vào quyết định của bản thân, không nên vì có nguy cơ xuất hiện mà nghi ngờ, lo lắng.
(5) Nếu lúc này bạn vẫn chưa cảm thấy thoải mái thêm chút nào, vậy không nên tùy tiện đưa ra quyết định.
2. Thuật ứng biến tâm lý thứ hai: Tự vấn bản thân
Khi đối mặt với nguy cơ, nên tự vấn bản thân. Tốt nhất là nên viết những câu hỏi này trên giấy. Điều này sẽ giúp ổn định lại tâm trạng đang hoảng loạn. Các câu hỏi tự vấn có thể là:
(1) Nguyên nhân khiến nguy cơ xuất hiện? Tôi có năng lực đối phó với nó không? Có phải tôi đang làm cho vấn đề phức tạp hơn và đánh giá quá thấp năng lực của bản thân không? Có phải tôi đã mất hết tự tin đối với việc ứng phó với nguy cơ?
(2) Các nguy cơ này sẽ ảnh hưởng đến bản thân như thế nào? Kết quả tồi tệ nhất và tốt nhất sẽ là gì?
(3) Nguy cơ có thực sự xảy ra không? Liệu tôi có thể tránh được không?
(4) Có phải tôi đang tự chuốc phiền phức cho mình? Cái gọi là nguy cơ chẳng phải là một sự tưởng tượng vô căn cứ của chính mình hay sao?
3. Thuật ứng biến tâm lý thứ ba: duy trì sự cân bằng của tâm lý
Có nghiên cứu cho thấy, duy trì sự cân bằng của tâm lý có thể nâng cao khả năng ứng biến của con người. Muốn duy trì sự cân bằng tâm lý, bạn có thể thử các cách dưới đây:
(1) Học cách khoan dung với chính mình. Bạn không thể việc nào cũng làm hoàn hảo được, ngay cả khi bạn đưa ra quyết định sai lầm, cũng hãy tha thứ cho bản thân.
(2) Đừng sợ mắc lỗi. Bước đệm trên con đường dẫn đến thành công thường là những sai lầm lớn, nhỏ. Chấp nhận thực tế này không chỉ đảm bảo được sự cân bằng tâm lý, mà còn cho phép bạn tiến nhanh hơn tới mục tiêu sự nghiệp.
(3) Đừng mong đợi quá nhiều từ bản thân hoặc những người xung quanh. Nếu bạn muốn lời nói và hành động của mọi người đều phải vừa ý mình, thì bạn chỉ đang tự chuốc lấy phiền phức mà thôi.
(4) Luôn luôn làm tốt công tác chuẩn bị. Cốt lõi của sự cân bằng tâm lý là chuẩn bị trước cho những rắc rối có thể xảy ra. Đây là nguyên tắc hàng ngày của những người vẫn giữ được cân bằng tâm lý khi nguy cơ bất ngờ xuất hiện.
4. Thuật ứng biến tâm lý thứ tư: cơ thể và tinh thần luôn phải thoải mái
Điều kiện tiên quyết để nắm vững thuật ứng biến tâm lý là giữ cho cơ thể và tâm trí được thư giãn. Nhưng khi nguy cơ đến, chúng ta nên làm thế nào để giữ cho cơ thể và tâm trí được thoải mái?
Phương pháp hiệu quả nhất là:
(1) Luôn biết ơn cuộc sống, luôn giữ được một trái tim thiện lành, chú ý đến tất cả những điều tốt đẹp xung quanh và trân trọng mọi thứ mình có.
(2) Kết bạn với những người tính tình cởi mở, vui vẻ. Họ có thể giúp bạn vui vẻ hơn, và cũng làm cho vòng bạn bè của bạn tràn ngập tiếng cười.
(3) Không ngừng học tập. Quá trình học tập có thể hơi nhàm chán, nhưng cảm giác thỏa mãn sau khi đã hoàn thành là một niềm vui lớn lao.
(4) Chỉ cần điều kiện cho phép, bạn hãy làm bất cứ điều gì mình muốn, đọc sách, xem phim, nghe nhạc, chơi trò chơi,...
(5) Nụ cười có thể mang lại cho bạn hạnh phúc. Hãy thường xuyên mỉm cười nhé.
Nếu bạn có thể học được “bốn thuật ứng biến tâm lý” nêu trên, vậy thì bất cứ lúc nào nguy cơ xuất hiện bạn cũng có thể ứng phó.