Tháng 3-1945, Nhật đảo chính Pháp. Ngay trong đêm 12-3-1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã họp và ra chỉ thị Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta. Tiếp nhận chỉ thị cấp bách, khởi nghĩa từng phần đã diễn ra khắp mọi nơi. Phong trào phá kho thóc cứu đói theo lời kêu gọi của Đảng đã lôi kéo đông đảo quần chúng nhân dân tham gia. Thời kỳ tiền khởi nghĩa diễn ra mạnh mẽ trong cả nước. Giữa tháng 8-1945, cao trào kháng Nhật đã diễn ra từ Bắc vào Nam. Nhật đầu hàng Đồng minh vô điều kiện. Chính phủ Trần Trọng Kim tê liệt như rắn mất đầu. Thực dân Pháp ráo riết quay trở lại Đông Dương. Thời cơ tổng khởi nghĩa đã chín muồi.
Ngày 16 và ngày 17-8-1945, Quốc dân Đại hội Đại biểu với hơn 60 đại biểu đại diện cho ba miền Bắc, Trung, Nam đã họp tại Tân Trào (Tuyên Quang) dưới sự chỉ đạo của Hồ Chí Minh. Đại hội diễn ra khẩn trương trong đêm trước cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám 1945. Hồ Chí Minh đã gửi Thư kêu gọi Tổng khởi nghĩa.
Chớp đúng thời cơ, toàn dân đồng lòng nhất trí đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền từ tay phát xít Nhật. Ngày 19-8, khởi nghĩa giành thắng lợi ở Hà Nội, ngày 23-8 thành công ở Huế và 25-8 ở Sài Gòn. Trước khi quân Đồng minh kéo vào, chính quyền cách mạng đã nhanh chóng được thiết lập, thay thế cho phát xít Nhật và tay sai.
Cách mang Tháng Tám 1945 thể hiện sức mạnh của khối đại đoàn kết dân tộc. Cùng sự kiện vua Bảo Đại thoái vị, ngọn cờ dân tộc càng được giương cao. Ngày 2-9-1945, tại quảng trường Ba Đình, Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.