“Tôi biết tổng thống Mỹ”; “Tôi biết nữ hoàng Anh”; “Tôi biết ông nọ bà kia đoạt giải Nobel”; “Tôi biết hầu hết các ngôi sao điện ảnh”. Mặc dù bạn biết hết thảy những bậc anh hùng hảo hán trong thiên hạ, nhưng ngay chính bản thân mình bạn lại không hiểu gì.
Ta biết hết những cụ già ở quê mình, biết hết cả thành phần cốt cán trong xã hội đương thời, cho đến nhân vật tiếng tăm trong giới chính trị xã hội hiện đại ta cũng biết hết. Rồi ta còn biết bao nhiêu bạn bè trong giới buôn bán. Nhưng rốt cuộc: “Ta lại không biết chính bản thân mình”.
Khi một người nhận ra họ không biết rõ chính bản thân họ thì thực sự đó là nỗi đau khổ lớn nhất đời. Bạn có thể phản biện rằng: Tôi đã làm kiểm tra sức khỏe toàn diện, chiều cao, cân nặng, vòng ngực, vòng eo, v.v. có số đo nào trên người tôi mà tôi không biết, nhưng đó là về mặt hình tướng. Bản thân thực sự của bạn phải xét trên phương diện: cá tính, lòng can đảm, sự trung thành, ý chí nghị lực, sự thông minh tài trí, quan niệm, trách nhiệm, tình cảm và tâm lý của bạn. Vậy bạn có dám chắc những điều này luôn là bất biến? Cho nên mới nói rằng, bạn chưa thực sự biết rõ chính mình.
Cho dù bạn biết về quê hương, thì quê hương của bạn chỉ là vùng đất chu vi mấy chục dặm đó thôi ư? Bạn biết rất nhiều bạn bè thì trên đời này bạn chỉ có nhiêu đó bạn bè hay sao? Bạn biết tất cả những việc mà mình đang làm, mỗi ngày bạn đi làm tám tiếng, một đời bạn dài cả trăm năm, đó là chính bạn thật sao? Bạn nói rằng: “Tôi quen biết người thân của tôi, ai là chú bác của tôi ai là cha mẹ anh chị em tôi, và ai là con cái tôi”. Lẽ nào trên đời bạn chỉ quen biết có mấy người này thôi sao? Bạn nói bạn biết rõ bản thân mình, thực sự mà nói thì những điều bạn biết còn quá nhỏ bé, quá ít ỏi, quá hạn hẹp.
Bạn có hiểu về vũ trụ này không? Bạn có hiểu rõ trái đất này không? Núi đồi sông suối, rừng rậm đất bằng trên trái đất này bạn có biết hết không? Bạn có biết mắt biết mũi của mình trông thế nào không? Bạn không biết được ngũ quan của bạn không có tâm nhận biết. Mà đã không có tâm nhận biết, bạn sẽ không hiểu được bản thân bạn là thế nào. Bởi lẽ, rộng lớn như vũ trụ hư không, cho tới nhỏ bé như vi trần, sát na đều có mối dây liên hệ với tâm thức chúng ta. Tâm mà không sáng rõ, thì đối với tất cả đều là ngu muội không thể thấu triệt.
Bởi vì bạn không tự hiểu rõ chính mình, cho nên bạn cũng không thể thấu hiểu thế giới xung quanh. Muốn hiểu được thế giới, bạn ắt phải tự hiểu rõ chính mình trước đã, và càng phải hiểu thấu tâm mình. Hiểu thấu tâm mình, trái tim bạn là thiện lương hay tà ác? Là thanh tịnh hay nhiễm ô? Là sáng tỏ hay là u ám? Là vị tha hay là vị kỷ? Là tự tại hay là bị ràng buộc? Là tham sân hay là từ hòa? Là chính tri hay là tà kiến? Bạn không biết phương cách nhiếp phục và điều chỉnh tâm mình cho tốt, thì mọi vấn đề trong lòng đều không được giải quyết hài hòa. Đó chính là không tự hiểu rõ về bản thân mình. Và chắc chắn một điều rằng, nếu bạn chưa thể hiểu thấu được chính mình, thì nhất định bạn cũng chưa thể thấu hiểu được người khác vậy.