Trên đời này, có biết bao kiểu người: Có người thông minh, có người ngốc nghếch, có người có hiểu biết sâu rộng, có người tầm nhìn hạn hẹp. Dẫu vậy, chẳng cần so bì quan lớn trong triều với dân thường ngõ nhỏ địa vị cao thấp thế nào, mà điều đáng phải phân định nhất chính là nhìn xem họ “sống có đạo lý” hay không mà thôi.
Một người sống có đạo lý, tức là anh ta có cái nhìn thấu suốt minh bạch về thiện ác, đúng sai, biết ứng xử hài hòa giữa người và vạn vật. Người sống không có đạo lý sẽ lấy đúng làm sai, lấy sai làm đúng, lấy thiện làm ác, lấy ác làm thiện, giống như gương sáng bị phủ bụi, lại cũng giống như ngắm hoa giữa buổi sương mù. Vậy thì làm sao có thể nhận biết rõ ràng chân tướng sự vật, sự việc được.
Ngạn ngữ Trung Quốc có câu: “Có lý đi khắp thiên hạ, vô lý một tấc khó rời”1. Trên đời này có biết bao nhiêu người, bởi vì không hiểu đạo lý, cho nên đã sống một đời gây gổ cãi cọ không ngớt, tranh đi giành lại chẳng ngừng.
1 Âm Hán Việt: “Hữu lý tẩu biến thiên hạ, vô lý tất bộ nan hành”. Ý nói, người biết đạo lý có thể tung hoành thiên hạ mà không bị cản trở, người không biết đạo lý, dù đi xa một bước cũng gặp khó khăn.
Có người nói, chẳng thà đi cãi nhau với người biết đạo lý, cũng không muốn đến nói chuyện cùng người không biết lý lẽ. Bởi vì nếu bạn hiểu đạo lý, thì sau cuộc cãi lộn mọi chuyện đúng sai tốt xấu đều sẽ hiện ra rõ ràng như nước rút đá nhô. Còn nếu như bạn lại bất chấp đạo lý, mọi người trong xã hội này làm sao có thể đồng tình với lối hành xử vô lý của bạn cho được.
Nhà trường dạy cho học sinh học toán ngay từ nhỏ. Thường có người nói họ chẳng có hứng thú với bộ môn này, nhưng đây không phải chuyện có hứng thú hay không hứng thú, bởi vì Toán học hay Logic học chính là nguyên lý trong cuộc sống này. Một cộng một bằng hai, bạn không thể tự ý tính một cộng một bằng ba. Một cốc nước bạn không thể tự nói nó là một chậu nước. To nhỏ, nhiều ít, rộng hẹp, nặng nhẹ đều có nguyên lý của nó cả. Người không có đạo lý rõ ràng sẽ làm ngược lại với các nguyên lý, lấy nhẹ làm nặng, lấy nặng làm nhẹ, lấy to làm nhỏ, lấy nhỏ làm to, đương nhiên họ cũng sẽ lấy đúng làm sai, lấy sai làm đúng, lấy thiện làm ác, lấy ác làm thiện. Đó chính là cuộc sống của những người không hiểu đạo lý, thật là đáng sợ vô cùng!
Sau khi con người sinh ra và lớn lên, việc đầu tiên phải làm là đến trường học, lấy việc đọc sách để dần dần lĩnh hội những đạo lý làm người. Nhưng hiện nay, có nhiều người đọc sách chỉ hiểu được tri thức mà vẫn mù mờ về đạo lý. Vì không hiểu đạo lý, nên ở nhà không biết cư xử đúng mực hợp tình với mọi người trong gia đình, đi làm khó có thể hợp tác suôn sẻ cùng đối tác, khó tránh có mâu thuẫn với đồng nghiệp. Thậm chí có một số người đã làm quản lý cấp cao, làm quan chức cấp to chẳng phải đều vì không hiểu đạo lý mà cuối cùng đã bị nhân dân, bị cấp dưới chê cười, phỉ nhổ, thậm chí là bị hạ bệ đó sao? Cho nên, chúng ta có thể không có nhà đất, không có tiền bạc, thậm chí là không có tri thức học vấn, nhưng chẳng thể “sống mà không biết đạo lý” được.
Chân lý không phải dựa trên sự nhận định riêng của một cá nhân ai, mà phải được tất cả mọi người đều công nhận. Lý vốn mang tính phổ quát, bình đẳng, và còn là quy luật tất yếu. Trong vũ trụ bao la, giữa thế giới rộng lớn này, trời có lý của trời, đất có lý của đất, muôn sự vạn vật đều có nguyên lý riêng của mình. Hơn hết, chúng ta là con người thì càng không thể thiếu đi đạo lý làm người vậy.