Trước hết, nói về ý nghĩa của tiết kiệm. Xưa nay, nói đến tiết kiệm, nhiều người nghĩ ngay đến tiết kiệm tiền, của, vật tư của nhân dân, của Nhà nước và của mình. Nghĩ như vậy là đúng nhưng chưa đủ. Lại có quan điểm cho rằng tiết kiệm đồng nghĩa với bủn xỉn. Nghĩ như vậy là sai. Tiết kiệm không phải là bủn xỉn, mà là không xa xỉ, không hoang phí, không bừa bãi. Những việc cần cho Tổ quốc, cho nhân dân thì dù tốn bao nhiêu cũng tiêu. Việc không có lợi thì một đồng xu cũng không tiêu. Như vậy, tiết kiệm là tích cực, vì nó giúp tăng gia sản xuất, nâng cao đời sống nhân dân.
Cùng với tiết kiệm tiền, của, một nội dung rất quan trọng là tiết kiệm sức lao động. Tức là phải biết tổ chức sắp xếp trong quá trình lao động. Làm được như vậy sẽ nâng cao năng suất lao động. Có thể hiểu, đó là tiết kiệm đầu vào, đầu vào ít, đầu ra nhiều. Nếu biết tổ chức, sắp xếp lao động tốt, khoa học, thì một giờ có thể làm xong công việc của hai, ba giờ.
Lại cần thiết tiết kiệm thời giờ. Vì thời giờ cũng là tiền bạc, rất quý. Tiết kiệm thời giờ là làm cho ra làm. Rồi còn phải biết tiết kiệm thời giờ của người khác. Tiết kiệm sức người, thời giờ cũng tức là tiết kiệm tiền, của.
Trước đây cũng như ngày nay, mọi người đều phải tiết kiệm, nhưng trước hết và quan trọng nhất là trong cơ quan, bộ đội, xí nghiệp.Vì đây là những nơi liên quan trực tiếp tới vật tư, tiền, của, thời gian...
Có người nghĩ rằng, bây giờ tiết kiệm là cần thiết, nhưng chỉ tiết kiệm những cái lớn. Không phải như vậy. Hiện nay, nhiều nơi đồng bào ta vẫn còn nghèo. Vì vậy, vẫn phải tiết kiệm những cái tưởng như nhỏ nhặt. Từ đầu năm 2008, ở xã Tân Xuân, huyện Tân Kỳ, Nghệ An, một trong những xã nghèo nhất vùng núi Tân Kỳ, chị em phụ nữ xã đã phát động mọi người nhớ lại lời Bác Hồ kêu gọi năm xưa “lá lành đùm lá rách” để vực dậy phong trào “hũ gạo tình thương”. Góp gió thành bão, trong vòng khoảng 5 tháng (từ tháng 1-2008 đến 5-2008), toàn xã đã góp được hàng tạ gạo. Chương trình “hũ gạo tình thương” sau đó đã được phát động ra toàn huyện Tân Kỳ.
Cũng như tiết kiệm, nhận thức về tham ô, tham nhũng, lãng phí, quan liêu để chống các căn bệnh đó cũng còn chưa thật sự thống nhất. Có người hiểu tham ô với tham nhũng là một. Nhiều người chỉ quan tâm đến tham ô trực tiếp, còn tham ô gián tiếp thì không biết hoặc không chú ý...
Về tính chất, tham ô là trộm cướp; là hành động xấu xa nhất, tội lỗi nhất, đê tiện nhất. Cán bộ và nhân dân, nếu thiếu lương tâm, đều có thể tham ô. Nhưng nhân dân tham ô chủ yếu là ăn cắp của công, khai gian, lậu thuế. Còn cán bộ tham ô thì còn đục khoét nhân dân, ăn bớt của bộ đội, lợi dụng của Chính phủ làm của riêng, tiêu ít khai nhiều. Cán bộ còn có tham ô gián tiếp như kém lòng trách nhiệm, làm việc chậm chạp, ăn cắp giờ...
Còn tham nhũng? Chỉ có cán bộ thì mới có hành động tham nhũng, vì họ có điều kiện tham nhũng, đó là có quyền, có chức vụ . Bác Hồ viết: “Cán bộ các cơ quan, các đoàn thể, cấp cao thì quyền to, cấp thấp thì quyền nhỏ. Dù to hay nhỏ, có quyền mà thiếu lương tâm, là có dịp đục khoét, có dịp ăn của đút, có dịp “dĩ công vi tư” 5 . Luật Phòng, chống tham nhũng định nghĩa: “Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi”.
5 Hồ Chí Minh: sđd, t.5, tr. 641.
Nhận chân về lãng phí, cơ bản là những hành vi ngược lại với tiết kiệm. Ví dụ: chỉ cần ít người mà dùng nhiều người; công việc đáng làm trong một ngày, lại léo dài trong nhiều ngày... Hiện nay, cần nhận thức đúng có hai loại lãng phí: lãng phí hữu hình và vô hình.
Lãng phí hữu hình như xa xỉ, liên hoan, xài tiền như nước. Dùng vật liệu phí phạm. Làm kế hoạch không thiết thực, không sát hoàn cảnh để xây xong phải phá đi làm lại, hoặc không sử dụng được. Hoặc phô trương hình thức, nào “báo chí”, nào kỷ niệm, nào động thổ... Có một loại lãng phí, tưởng là vô hình, nhưng lại là hữu hình, đó là thủ tục hành chính. Khi thủ tục chồng chéo, rườm rà thì tốn kém đầu tiên là thời gian. Một doanh nghiệp muốn được cấp phép thành lập cần khoảng 2 tháng để giải quyết hơn chục thủ tục như xin mã số thuế, lắp đặt điện nước, điện thoại... Thời gian là tiền bạc và để tiết kiệm tiền bạc kiểu này thì người ta phải “bôi trơn”. Từ đó dẫn đến cán bộ bị tha hóa, nhũng lạm- từ Bác Hồ dùng (lạm dụng quyền hạn, quyền lực để tham nhũng). Theo tính toán của Tổ chức Sáng kiến Nâng cao năng lực cạnh tranh Việt Nam VNCI, nếu giảm được 40% thủ tục hành chính thì Việt Nam sẽ tiết kiệm được mức 2,8- 6,5 tỷ USD/năm.
Lãng phí vô hình trong nền kinh tế lớn hơn nhiều. Đó là lãng phí do sử dụng vốn và tài sản của Nhà nước tại các doanh nghiệp Nhà nước chưa hiệu quả, quản lý tài sản công, quản lý sử dụng tài nguyên, khoáng sản, lãng phí do quy hoạch, bố trí dự án dàn trải, kém hiệu quả hay chưa thật cần thiết, chậm tiến độ giải ngân các nguồn vốn của Nhà nước, chậm tiến độ xây dựng các công trình, dự án sử dụng ngân sách Nhà nước, nhất là các công trình, dự án quan trọng.
Theo quan điểm Hồ Chí Minh, lãng phí thì không lấy của công đút túi được, nhưng nhiều khi còn hại hơn tham ô, vì lãng phí rất phổ biến. Nhưng điều này không phải mọi người đều có thể nhận thức được. Vì vậy, trên cơ sở nhận thức đúng để tập trung chống cả lãng phí hữu hình và lãng phí vô hình.
Còn quan liêu thì có nhiều biểu hiện. Đối với người thì chỉ biết dùng mệnh lệnh, không sát công việc thực tế. Đối với công việc thì trọng hình thức, thích hội họp, không đi sâu vào vấn đề. Đối với mình thì làm cho qua chuyện, nói một đường làm một nẻo... Tóm lại, quan liêu là “có mắt mà không thấy suốt, có tai mà không nghe thấu, có chế độ mà không giữ đúng, có kỷ luật mà không nắm vững. Kết quả là những người xấu,những cán bộ kém tha hồ tham ô, lãng phí”.
Hiện nay, toàn Đảng, toàn dân đang tập trung chống tham ô, lãng phí, quan liêu. Bên cạnh một số kết quả đạt được,vẫn còn nhiều điều nhức nhối. Có một nguyên nhân ít người quan tâm, đó là nhận chân tác hại của tham ô, lãng phí, quan liêu. Nhiều người chưa thấy tác hại thật sự, dẫn tới những nhận thức sai. Thí dụ, cho rằng tham ô là có tội, còn lãng phí chỉ là khuyết điểm. Người có công thì tham ô, lãng phí một chút cũng nên tha thứ. Nước ta nghèo, có gì mà tiết kiệm. Cơ quan ta không có gì, không phải cơ quan kinh tế, có gì mà lãng phí, có gì mà tham ô. v.v..
Sự thật thì tham ô, lãng phí, quan liêu khá nguy hiểm.
Thứ nhất, nó là kẻ thù của nhân dân, của bộ đội, của Chính phủ. Đây là loại kẻ thù khá nguy hiểm, vì không mang gươm súng mà nằm trong các tổ chức của ta, để làm hỏng công việc của ta. Nó là bạn đồng minh của các thế lực thù địch; nó làm chậm trễ công việc của ta; nó phá hoại đạo đức cách mạng của ta. Vì vậy, tham ô, lãng phí, quan liêu là tội lỗi như Việt gian, mật thám. Nó là tội ác.
Thứ hai, tham ô, lãng phí, quan liêu làm hại đến sự nghiệp xây dựng nước nhà, đến việc cải thiện đời sống nhân dân.
Thứ ba, bệnh quan liêu ấp ủ, dung túng, che chở cho tham ô, lãng phí; gieo hạt, vun trồng cho tham ô, lãng phí nảy nở. Do đó, muốn trừ sạch tham ô, lãng phí thì trước mắt phải tẩy sạch bệnh quan liêu.
Muốn chống tham ô, lãng phí, quan liêu có hiệu quả cần nhiều biện pháp, bao gồm giáo dục về nhận thức, về đạo đức; đồng thời phải nghiêm minh về “pháp trị”. Pháp trị, trước hết là tính đồng bộ, chặt chẽ của luật pháp; phải minh bạch trong điều hành quản lý của bộ máy Nhà nước trong điều kiện nhà nước pháp quyền. Và tất nhiên, pháp luật phải “thẳng tay trừng trị những kẻ bất liêm, bất kỳ kẻ ấy ở địa vị nào, làm nghề nghiệp gì” 1 . Nhưng có một điều rất quan trọng là giáo dục nhận thức về ý nghĩa của việc chống tham ô, lãng phí, quan liêu. Không nhận thức rõ tầm quan trọng của cuộc chiến này thì rất dễ xuê xoa, làm hình thức. Vì ba chứng bệnh đó là kẻ thù, nên trước hết phải nhận thức chống tham ô, lãng phí, quan liêu là cách mạng. Cuộc chiến này là tiêu diệt cái xấu, cái ác, xây cái tốt. Chống tham ô, lãng phí, quan liêu là dân chủ. Cuộc chiến này phải dựa vào lực lượng quần chúng, đi đúng đường lối quần chúng, đó chính là sức mạnh dân chủ. Chống tham ô, lãng phí, quan liêu là giúp đoàn kết, nâng cao tinh thần trách nhiệm, tinh thần làm chủ, cải tạo tư tưởng, nâng cao giác ngộ, thấm nhuần đạo đức cách mạng phụng sự nhân dân, Tổ quốc.
(1) Hồ Chí Minh: Sđd, t.5, tr. 641.
Như vậy, mỗi người dân, cán bộ, đảng viên phải ý thức sâu sắc rằng, chống tham ô, lãng phí, quan liêu quan trọng như đánh giặc trên mặt trận. Nhưng đây là mặt trận tư tưởng, chính trị. Vì vậy, cần sự chuẩn bị chu đáo, có kế hoạch, có tổ chức, có lãnh đạo, và phải có một lực lượng nòng cốt, trung kiên. Chống tham ô, lãng phí, quan liêu là một cuộc cách mạng nội bộ, đấu tranh giữa cái tốt với cái xấu, cái cũ với cái mới...
Để giành thắng lợi trong cuộc cách mạng này, trước hết cần một quyết tâm chính trị, một sự đồng tâm nhất trí cao từ trên xuống dưới, để diệt tận gốc, như Bác Hồ dạy là phải “nhổ cỏ”. Phải huy động sức mạnh của nhân dân, của hệ thống chính trị và báo chí. Báo chí rất quan trọng. Những người làm báo phải xác định rõ ngòi bút của mình là một vũ khí sắc bén trong sự nghiệp “phò chính trừ tà”. Trong cuộc chiến này đòi hỏi cán bộ, đảng viên ở địa vị càng cao càng phải giữ đúng kỷ luật, làm gương dân chủ, mạnh dạn thật thà kiểm thảo, không giấu giếm khuyết điểm, dám chịu trách nhiệm trước quần chúng. Phải khắc phục những nhận thức sai lầm, như: “một sự nhịn chín sự lành”, kiểm thảo lẫn nhau làm gì. Tự nhận khuyết điểm thì mất thể diện, mất uy tín. Chỉ trích lỗi người khác sợ mất đoàn kết. Ai tham ô, lãng phí mặc ai, mình không có thì thôi. Nói thật mất lòng,bạn ghét, cấp trên trù. v.v..
Vai trò chi bộ là tổ chức lãnh đạo chính trị, không phải là tổ chức hành chính. Lãnh đạo trên tất cả các mặt: tự phê và phê bình; lãnh đạo kiểm tra, thanh tra; lãnh đạo việc khen thưởng, kỷ luật thật nghiêm và thật minh. Khen xứng đáng, kỷ luật đúng người, đúng tội, kể cả những ai ngăn cản, đe dọa người kiểm thảo và người thấy tội không nêu ra.
Trong phong trào chống tham ô, lãng phí, quan liêu phải kết hợp cả xây và chống, coi đây là hai bánh xe vững chắc. Chống triệt để, bảo đảm cho xây; xây phát triển thì đối tượng chống được xóa bỏ tận gốc. Nhưng xây, giáo dục là chính, trừng phạt là phụ. Song, “không phải tuyệt nhiên không dùng xử phạt. Lầm lỗi có việc to, việc nhỏ. Nếu nhất luật không xử phạt sẽ mất cả kỷ luật, thì sẽ mở đường cho bọn cố ý phá hoại. Vì vậy, hoàn toàn không xử phạt là không đúng” 1 .
Tóm lại, trong cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, được bắt đầu triển khai từ ngày 3-2-2007, thì trọng tâm trong năm 2008 là làm, với nhiệm vụ hàng đầu là “thực hành tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, quan liêu”. Bối cảnh hiện nay đã khác nhiều so với lúc Bác Hồ còn sống, nhưng tư tưởng và tấm gương đạo đức của Người vẫn vẹn nguyên giá trị lý luận và thực tiễn. Mỗi cán bộ, đảng viên cần thấu triệt tư tưởng và noi theo tấm gương Hồ Chí Minh trong thực hành tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, quan liêu.
(Tạp chí Bảo hiểm xã hội, tháng 8 năm 2008)