Ở tòa án Tây có trạng sư bào chữa cho người đi kiện, ở tòa Nam án không có. Tòa án Tây, Nam khác nhau về phương diện ấy, các báo đã nói đến, và nhà đương cục cũng đã nghĩ đến. Ta chỉ còn đợi lúc nào nhiều ông chánh án có học qua pháp luật là sẽ được nghe lời hùng biện của những trạng sư An Nam cãi nhau ở trước tòa án đệ nhị cấp.
Nhưng lúc bấy giờ, sẽ có vấn đề khó giải quyết là trạng sư cãi bằng tiếng Pháp hay tiếng Nam?
Cãi băng tiếng Pháp thì tiện cho ông trạng sư tân học, nhưng ta sẽ được thấy một quái trạng: ông trạng sư người An Nam, ông chánh án, ông lục sự người An Nam, hai bên nguyên cũng người An Nam, mà lại nói toàn tiếng Pháp, rồi lại có thông ngôn dịch ra tiếng An Nam để cho chừng ấy người An Nam cùng hiểu.
Chi bằng nói tiếng An Nam quách! Các ông trạng tương lai kia sẽ nói tiếng Nam, chúi mũi vào quyển (Hoàng Việt Tân Luật) để được nói thạo tiếng An Nam, và cô Nguyễn Thị Kiêm có lẽ sẽ xin vào học trường luật.
Nếu vậy sẽ có nhiều cuộc đấu khẩu lý thú ở trước vành móng ngựa của tòa án Nam án. Đây là một ví dụ:
ÔNG TRẠNG SƯ (của người bị cáo) - Trước hết, tôi xin tòa lên vâng án xử nghĩ xem thủ tục hình sự này có đáng thủ tiêu không đã. Tòa đệ nhị cấp, tôi dám nói là không có quyền quản hạt, là vì không phải là tòa án sở tại chỗ khinh tội phát sinh. Và ngài đối với thủ tục có lợi quyền can thiệp đến, thì xin ngài hồi tị, theo điều luật thứ 20 của Bắc Kỳ Pháp viện biên chế.
ÔNG TRẠNG SƯ (của người nguyên cáo) - Bạn đồng nghiệp tôi lầm. Hồi tị là tùy ở tòa. Còn bên bị can đã không xin cáo tị, thì thưa ông chánh án, ngài có quyền thẩm phán vụ thủ tục hình sự này. ‘‘Bị can nhân đăng bố bằng tự chỉ rằng người không tố đã nịnh chức, vì trong lúc mở vé bầu cử, đã bị đương trường phát giác là biên tạo, nghĩa là đã phạm vào điều 101 trong luật hình An Nam. Vậy tôi xin tòa nghĩ phạt bị cáo nhân về tội tá sự mà nói phao để làm mất danh dự và giá trị của con người, theo điều 215 của luật hình. Tôi lại xin tòa trách tên ấy phải bồi cho không tố nhân một đồng bạc để làm danh nghĩa bồi khoản”.
ÔNG CHÁNH ÁN - “Bản nha Chiểu chi người bị can đã bị cư vấn và đã viện lý trần tình để kháng biện;
Chiểu chi, người không tố đã bị chất vấn;
Chiểu chi, chứng cớ không xứng;
Vì các lẻ ấy,
Chuẩn cho bị can nhân được miễn nghị.
Phán thị giao trả những đồ vật đã áp thụ cho người chân chánh sở hữu nhân”.
Đó là những cuộc tranh luận sẽ phái xảy ra... nếu ông chánh án hiểu được lời lẽ bí hiểm của hai ông trạng sư, và nếu hai ông trạng sư hiểu được những danh từ hiểm của quyển Hoàng Việt tân luật bí hiểm.
Hiểu nhau như vậy, tôi chắc sẽ hiếm có lắm. Hiếm có hơn nửa, là người có việc ra tòa hiểu được các ông.
Phần nhiều sẽ không hiểu nhau, hoặc giả muốn cho nhau hiểu, đến phải dịch ra tiếng An Nam.
Vậy ra đằng nào cũng cần phải có thông ngôn.