Một người gầy gò, xanh xao, gió thổi một cái thì ngã; một người má híp môi thâm, hai con mắt lờ đờ như nhìn vào một cõi mộng nào; một người quần áo bẩn thỉu, móng tay cáu ghét, đầu tóc bơ phờ, một người nghiện.
- Sao? Người ta bắt được một ngao thuốc phiện trong nhà anh, có phải không?
Sau một cái ngáp, Nguyễn Văn Phiên trả lời đủng đỉnh như ngồi vê sái:
- Bẩm có.
- Anh không biết đó là đồ quốc cấm à?
Đối với câu hỏi ấy, Phiên mỉm một nụ cười thâm.
- Bẩm chúng tôi nghiện.
ÔNG CHÁNH ÁN (cũng mỉm cười) - Bẩm chúng tôi biết rồi. Nhưng anh nghiện thì có liên can gì đến việc anh oa tàng đồ quốc cấm?
Nụ cười của Phiên càng rõ rệt. Cặp mắt càng lờ đờ. Người ta bảo những lúc ấy tinh thần của người nghiện càng sáng suốt.
PHIẾN - Chúng tôi nghiện. Chúng tôi có muốn hút thuốc phiện lậu làm gì. Thuốc ngang nhạt bằng sao được thuốc ty. Chúng tôi muốn hút thuốc ty lắm. Chúng tôi mất tiền mua thuốc ty cũng đã lắm: Cả sản nghiệp tôi chui vào đấy rồi. Chúng tôi trung thành với công quỹ của chính phủ đến thế, còn gì nữa. Nhưng đến nay chúng tôi hết tiền. Hết tiền mà không hết được cơn nghiện, nên chúng tôi dành bóp bụng mua thuốc ngang hút, chứ chúng tôi mua đồ quốc cấm về làm gì! Nếu bây giờ nhà nước cho chúng tôi hộp thuốc ty hút, thì khi nào chúng tôi làm điều phi pháp ấy.
ÔNG CHÁNH ÁN - Anh nói dễ nghe nhỉ! Nhà nước làm gì có tiền vứt đi. Ai bảo anh hút?
PHIÊN (vẫn nụ cười thâm) - Nhà nước có cấm hút đâu. Nếu nhà nước cấm hút, thì tôi đã không phải ra đây, người tôi không đến nỗi thế này, mà sản nghiệp tôi không đến nỗi hết.
ÔNG CHÁNH ÁN (cả cười) - Nghĩa là theo anh, tội chung quy ở nhà nước cả. Anh khéo ngụy biện quá. Nghe lời anh thì lát nữa, anh có lẽ hóa ra một ông thánh sống. Anh hút, anh nghiện, không phải là vì anh chơi bời, mà chính vì anh muốn hy sinh sức khỏe anh, tài sản anh cho nhà nước. Người ta còn đợi gì mà không đúc tượng đồng cho anh?
PHIÊN (nụ cười càng thâm) - Đúc tượng đồng cho tôi thì tôi không dám mong, tôi chỉ mong tòa nghĩ lại cho tôi nhờ. Tôi đâu là người hút sách, nghiện ngập, nhưng sự hút, sự nghiện đó có lợi cho nhà nước. Tiền tôi mua thuốc là tiền vào công quỹ.
ÔNG CHÁNH ÁN - Biết mà? Anh có công với nhà nước. Nhưng anh không có công với tôi. Vậy anh rầu lòng nhận hai tháng tù và 500 quan tiền phạt vậy.
Nghe lời định tội, nụ cười thâm của Phiên bổng ngừng lại. Phiên hậm hực bước ra, hai con mắt vô hạn lờ đờ... Nhưng không rõ vì anh ta quá giận nhà nước bạc đãi một người bầy tôi trung thành hay vì anh ta đã đến cơn nghiện.