Đ
ứa bạn vừa xuống sân bay Phú Bài liền gọi: “Mi kiếm cái quán mô hay hay ngồi chút. Mà phải có cá dét đó nghe, tau thèm cái món ni quá chừng!” Cũng may là món cá dét ở Huế không phải khó tìm…
Mùa gặt. Những thửa ruộng sát với con đường làng vừa cắt lúa xong. Chân ruộng vẫn còn đọng nước, sền sệt bùn non là nơi trú ngụ của cá dét - loài cá da trơn sống dưới bùn giống mấy loài cá lấu, cá măng ở suối.
Quê tôi không gọi là đi bắt cá dét mà là đi đào cá dét, bởi dùng tay đào bùn là cá dét hiện ra, cứ thế lấy hai tay bụm lại cho vào oi. Cá dét sống nhiều nhất ở những thửa ruộng sát với đường làng, được bóng cây cổ thụ mọc hai bên đường che mát cả ngày. Con to khoảng bằng ngón chân cái màu vàng ươm, con nhỏ cũng bằng ngón tay… Ai nhanh tay, sát ngư thì khoảng một tiếng đồng hồ là đã có gần rổ cá dét đầy. Cá dét được chế biến thành nhiều món ăn từ cá dét kho khô với ớt, cá dét chiên tẩm bột chấm nước mắm. Nhưng ngon nhất vẫn là món canh chua cá dét. Đó là món khoái khẩu đồng quê ai đi xa cũng nhớ, và sau này nó đã phát triển thành món lẩu cá dét nơi các quán nhậu từ quê đến phố…
Người dân làng Kế Môn cạnh làng tôi là những người sành ăn, hai món đặc sản của quê hương là con giông trên độn và con cá dét dưới đồng. Họ làm bẫy bắt giông về nấu canh với mướp đắng và dùng rổ xúc cá dét về nấu canh chua. Trẻ con làng tôi hay đọc câu vè: “Phù Lai đan rổ đan tràn/ Kế Môn xúc cá hai làng ăn chung” - mỗi khi thấy những phụ nữ người làng Kế Môn về tận làng tôi mang oi, cầm rổ đi xúc cá.
Họ thường đi xúc cá từ trưa đến chiều, tay cầm rổ, bên hông đeo một cái oi là một ngư cụ để đựng cá. Cái rổ xúc cá được đan thiệt sâu, thiệt chắc để người xúc cá có thể đặt vào các chỗ nước ngang bắp chân rồi dùng chân kia xủi nước, bùn cho cá chạy vào rổ. Tất nhiên mỗi lần xúc có đủ loại cá tôm cua cáy, nhưng quý nhất vẫn là cá dét… Tôi nghe nói người dân làng trên còn phơi khô cá dét, đóng bao bì gửi cho người làng ở phương xa như là một món quà quý của quê hương. Đặc biệt, họ còn dự trữ cá dét bằng cách xay cá dét khô thành bột, cho vào hũ. Mùa đông đến, mỗi khi nấu canh, bà nội trợ chỉ bỏ vào vài muỗng là món canh chua có vị cá dét ngon đặc biệt…
Lâu rồi không còn thấy lại hình ảnh những người đi xúc cá ở những chân ruộng, ao hồ. Có lẽ cái nghề xúc cá ở quê đã không còn nữa vì cá ít dần và cả những phương tiện đánh bắt thủy sản hiện đại đã làm cho bao nhiêu loài cá cứ xa dần đồng ruộng, ao hồ. Không biết bữa ni sau mùa gặt, cá dét có còn ẩn nấp nhiều dưới những lớp bùn non chân ruộng không nhỉ? Hay cũng như lũ cá trê, rô, cá dét đã thành của hiếm của đồng quê rồi?
Trưa ni, thưởng thức món lẩu cá dét ở quán cùng người bạn, mà răng không có cái vị béo bùi như xưa nên cứ ngờ ngợ là cá dét nuôi chứ không phải cá dét đồng quê tự nhiên như vẫn thường được ăn trong mỗi buổi cơm mạ nấu…