Tại sao người nước ngoài yêu
thích Việt Nam đến thế?^*

Nhiều người đã rất ngạc nhiên khi Việt Nam xếp hạng thứ 10 trong số các quốc gia có sức hấp dẫn nhất đối với người nước ngoài trên toàn thế giới. Bảng xếp hạng được một ngân hàng quốc tế thực hiện dựa trên khảo sát người nước ngoài sống ở 33 quốc gia. Chỉ một phần ba trong số đó là các nước đang phát triển, và hầu hết giàu hơn Việt Nam nhiều. Đáng chú ý hơn nữa là Việt Nam đã vượt lên trên các cường quốc như Pháp (17), Hoa Kỳ (23) hay Nhật Bản (32). Làm sao mà điều này lại có thể xảy ra?

Là một nhà kinh tế học, khi xem các bảng xếp hạng kiểu này, tôi nghĩ ngay đến phương pháp luận. Ví dụ, một người nước ngoài chọn sống ở Thụy Sĩ có thể khác với một người nước ngoài đến sống ở Việt Nam, vì vậy câu trả lời của họ không thực sự tương đồng. Ngoài ra, không có thông tin về thành phần của mẫu khảo sát này. Việc nắm được giới tính và độ tuổi của người trả lời cũng như nghề nghiệp và mức thu nhập của họ sẽ giúp đánh giá liệu mẫu khảo sát đó có thể đại diện cho những người nước ngoài sống ở mỗi quốc gia được khảo sát hay không.

Tuy nhiên, là một người đã sống ở Hà Nội tám năm và đem lòng yêu Việt Nam trong suốt hai thập kỷ, tôi tin rằng có một số điểm có lý trong bảng xếp hạng này. Không kể đến các yếu tố kỹ thuật và niềm tin, câu hỏi đặt ra là bảng xếp hạng này có cung cấp cho ta thông tin hữu ích hay không.

Biết được điều gì khiến cho đất nước trở nên hấp dẫn trong mắt người nước ngoài thực sự rất quan trọng. Để trở thành một nền kinh tế tiên tiến, Việt Nam cần phải thu hút những nhân tài hàng đầu từ khắp nơi trên thế giới. Đất nước cần hợp tác với các doanh nhân, nhà khoa học, nghệ sĩ, nhà nghiên cứu, nhà truyền thông… giỏi nhất để có thể đi đầu trong lĩnh vực đổi mới và sáng tạo. Vậy điều gì khiến những người này cho rằng Việt Nam là một nơi đáng để sống và làm việc?

Trong nhiều ngày gần đây, mạng xã hội tràn ngập những bình luận nhằm cố gắng lý giải thứ hạng đáng ngạc nhiên của quốc gia này. Nhiều bài đăng có nội dung mỉa mai, thậm chí là bác bỏ. Chẳng hạn, nhiều bình luận cho rằng Việt Nam đạt thứ hạng cao đơn giản là vì chi phí sinh hoạt ở đây rất thấp so với mức lương quốc tế mà các chuyên gia nước ngoài nhận được.

Nhưng tôi hoài nghi về “cách lý giải” này. Các chuyên gia kinh tế đã cố gắng so sánh chặt chẽ giá cả giữa các quốc gia. Các số liệu gần đây nhất đến từ Chương trình So sánh Quốc tế, một nỗ lực thống kê chung của các tổ chức như Ngân hàng Phát triển châu Á và Ngân hàng Thế giới.

Theo những số liệu này, một đô la Mỹ có thể mua được lượng hàng hóa và dịch vụ ở Việt Nam nhiều hơn 3,06 lần so với ở Hoa Kỳ. Đây thực sự là một trong những tỷ lệ cao nhất giữa các quốc gia. Tuy nhiên, những số liệu tương tự cũng cho thấy 9 quốc gia khác thậm chí còn có giá cả rẻ hơn Việt Nam và 11 quốc gia khác thì gần tương đương (giá của họ cao hơn Việt Nam dưới 10%). Trong số 20 quốc gia này, chỉ có một quốc gia (Ấn Độ) được đưa vào danh sách 33 quốc gia hấp dẫn nhất đối với người nước ngoài. Như vậy, riêng yếu tố giá cả phải chăng không đủ để lý giải thấu đáo.

Một số khác lại giễu cợt rằng phụ nữ Việt Nam rất tuyệt vời, khiến đàn ông nước ngoài hạnh phúc theo những cách khác nhau. Tất nhiên, không có thước đo chính xác nào về phương diện này. Nhiều người sẽ đồng ý rằng phụ nữ Việt Nam vừa quyến rũ, vừa bản lĩnh, ngọt ngào nhưng cũng mạnh mẽ. Và tôi ngờ rằng với một mẫu khảo sát có đối tượng thiên về đàn ông trung niên, thì các nhà bình luận châm biếm trên mạng xã hội có thể đúng.

Nhưng một lần nữa, tôi thấy “cách giải thích” này không hoàn toàn thuyết phục. Trong những năm làm việc tại Việt Nam, tôi đã thấy nhiều người nước ngoài, cả đàn ông và phụ nữ, thực sự phải lòng người địa phương, xây dựng gia đình rồi lập nghiệp tại đây. Tôi đã chứng kiến những mối quan hệ kéo dài hàng thập kỷ với tình cảm sâu sắc và không hề phù phiếm. Kinh nghiệm bản thân cũng cho tôi thấy rằng một người nước ngoài sống ở Việt Nam có thể xây dựng được một mạng lưới tình bạn bền bỉ và gắn bó suốt đời.

Trên thực tế, khi xem xét kỹ hơn các tiêu chí là căn cứ cho bảng xếp hạng của ngân hàng quốc tế này, ta thấy điểm số cao nhất của Việt Nam là về “sự mãn nguyện”, “dễ dàng hòa nhập”, “cộng đồng cởi mở và văn hóa thân thiện”, trẻ em “dễ dàng kết bạn”.

Niềm tin và tình thân giữa người với người là một trong những tài sản phi vật thể của Việt Nam, nó cũng giá trị như nền ẩm thực đặc sắc và sự tinh tế đầy nghệ thuật của đất nước này. Cá nhân tôi tin rằng các đặc điểm này có thể lý giải cho thứ hạng quốc tế cao bất thường của Việt Nam, ngay cả khi so sánh nó với các quốc gia giàu có hơn và có cơ sở hạ tầng, dịch vụ tốt hơn. Những tài sản văn hóa và xã hội này gắn liền với lịch sử của đất nước và chúng sẽ không dễ dàng bị mất đi, ít nhất là trong thời gian ngắn.

Nhưng những khía cạnh khác làm nên sự hấp dẫn của Việt Nam thì lại có thể bị đe dọa. Nhiều ý kiến trên mạng xã hội chỉ ra rằng cuộc sống ở Việt Nam rất thoải mái đối với người nước ngoài… nhưng lại khá khắc nghiệt đối với người bản địa. Nếu đối tượng được khảo sát là người Việt thì gần như chắc chắn nhiều quốc gia khác trong bảng xếp hạng sẽ vượt lên trên Việt Nam.

Khi xem xét kỹ hơn các kết quả khảo sát, có thể thấy người nước ngoài thực ra cũng đồng tình với điều này. Một trong những tiêu chí được đánh giá thấp nhất ở Việt Nam là về “chất lượng sống”. Dù không có thông tin chi tiết, nhưng tôi có thể hình dung rằng kết quả này liên quan đến tình trạng tắc đường, ô nhiễm không khí, mức độ tiếng ồn và những vấn đề tương tự. Đây là những thách thức nghiêm trọng về phát triển đô thị, và chúng ảnh hưởng đến cả người dân địa phương lẫn người nước ngoài.

Có hàng trăm bảng xếp hạng quốc gia, với đủ loại chủ đề, và nhiều bảng xếp hạng hơn thế vẫn đang được phát hành mỗi tháng. Chúng ta dễ chú ý đến những bảng xếp hạng ta thích và bỏ qua những bảng xếp hạng mà chúng ta không thích. Và chắc chắn rất khó để khẳng định về mức độ đáng tin cậy của bảng xếp hạng “Điểm đến hấp dẫn đối với người nước ngoài” này. Nhưng ngoài những ý kiến phân tích nghiêm ngặt, tôi còn tìm thấy một điểm quan trọng khác từ bảng xếp hạng này.

Theo quan điểm của tôi, điều khiến những người nước ngoài như tôi yêu mến và muốn gắn bó suốt đời với Việt Nam chính là sức mạnh của sự gắn kết xã hội, cũng như nét tinh tế trong văn hóa của nơi này. Và điều khiến tôi (có lẽ cũng như nhiều người khác) lo lắng chính là sự phát triển nhanh chóng đôi khi có thể làm hao mòn đi những giá trị làm nên sự hấp dẫn của đất nước.

Các bảng xếp hạng kiểu này sẽ rất hữu ích nếu chúng khuyến khích các nhà chức trách suy nghĩ kỹ về cách bảo tồn những điều làm nên sự độc đáo của Việt Nam, nhất là ở các thành phố như Hà Nội và TP. HCM. Điều đó có nghĩa là quan tâm đến kiến trúc trang nhã, những vỉa hè sôi động, những con đường rợp bóng cây và những hồ nước dễ chịu… bên cạnh các yếu tố khác.

Phát triển cơ sở hạ tầng và cung cấp dịch vụ là yếu tố quan trọng để thu hút nhân tài hàng đầu đến với Việt Nam. Nhưng một yếu tố khác quan trọng không kém là đời sống văn hóa và xã hội. Và điều đó bao gồm việc bảo vệ những không gian đô thị tuyệt vời, nơi mà ẩm thực và nghệ thuật, tình bạn và tình yêu nở rộ ở Việt Nam.