Ga tàu điện ngầm ở Hoàn Kiếm^*

Những cư dân Georgetown, khu phố lịch sử nơi tôi sống ở Washington, từng phản đối việc mở một ga tàu điện ngầm trong khu phố thanh lịch của họ. Đấy là vào những năm 1980, thời điểm mà Washington là thủ đô tội phạm của nước Mỹ. Các vụ giết người phổ biến đến mức hồi đó tên đội bóng rổ thành phố là The Bullets (Những viên đạn).

Cư dân của khu phố giàu có và hầu như toàn là người da trắng này đã lo ngại về đám đông mà tàu điện ngầm sẽ mang đến. Tỷ lệ tội phạm có thể gia tăng. Lẽ dĩ nhiên điều đó khiến một trong những khu vực đầu tiên của Mỹ được bảo vệ như di sản lịch sử sẽ trở nên đông đúc hơn. Và các cửa ga, thường lớn và xấu xí, có thể phá hỏng cảnh quan hài hòa của khu phố.

Cho đến ngày nay, Georgetown không có ga tàu điện ngầm nào, mặc dù vẫn có một tuyến tàu điện ngầm đi qua khu vực này dưới lòng đất. Ba nhà ga tàu điện ngầm gần nhất đều cách đó ít nhất 1km theo các hướng khác nhau và nằm ở các khu vực lân cận.

Một phần tư thế kỷ đã trôi qua kể từ khi lựa chọn này được đưa ra, đó là một khoảng thời gian đủ dài để đánh giá liệu quyết định này có hợp lý hay không. Và có thể rút ra bài học từ kinh nghiệm này cho các cuộc thảo luận đang diễn ra tại Hà Nội về việc mở ga tàu điện ngầm trong khu vực Hoàn Kiếm lịch sử.

Tôi xin nói rõ thêm là người ta đã nghi ngờ về tính xác thực của cuộc phản đối từ những cư dân có đặc quyền này. Một cuốn sách đáng tin cậy về lịch sử tàu điện ngầm của Mỹ cho rằng bản thiết kế kỹ thuật ban đầu của hệ thống tàu điện ngầm Washington đã không bao gồm một ga ở khu Georgetown, do đó không có lý do gì để phản đối. Tuy nhiên, những người có đặc quyền biết cách tác động đến các quyết định của chính phủ trước khi chúng được hoàn tất mà không cần phải ký đơn kiến nghị hay tổ chức các cuộc biểu tình trên đường phố sau đó.

Georgetown là một trong những khu phố hấp dẫn nhất của Washington, và không có gì đáng ngạc nhiên khi giá đất ở đó thuộc hàng cao nhất trong thành phố. Đi dạo quanh những con đường rợp bóng cây, ngắm nhìn kiến trúc nhất quán thời Victoria, thưởng thức đồ uống bên bờ sông, hay gặp gỡ bạn bè trong các quán bar sôi động… là những điều nên dành cho tất cả mọi người trong thành phố, chứ không chỉ dành riêng cho những người giàu có sống trong khu vực này. Nhưng việc đến đây bằng xe hơi gặp khó khăn vì không có nhiều chỗ đậu xe xung quanh. Do đó, việc không có một ga tàu điện ngầm ở Georgetown cũng đồng nghĩa với việc “loại” những người sống ở xa và những người nghèo hơn ra khỏi một trong những khu vực tuyệt vời nhất của thành phố.

Trong lòng người Hà Nội, khu vực Hoàn Kiếm ngày càng được coi là linh hồn của thành phố. Một quyết định rất đáng được hoan nghênh là đưa khu phố này trở thành phố đi bộ vào cuối tuần đã khiến nó càng được yêu thích hơn. Người dân Hà Nội hội tụ về đây ngày càng đông đúc để tận hưởng vẻ quyến rũ của mặt hồ, của vườn hoa xinh đẹp quanh hồ, cũng như các buổi biểu diễn ngoài trời và các hoạt động xã hội, hay kiến trúc kiểu Pháp đặc trưng của những con phố lân cận. Sẽ không ngạc nhiên nếu một ngày nào đó, khu vực này trở thành phố đi bộ toàn thời gian giống như khu vực lõi lịch sử của nhiều thành phố châu Âu.

Việc có ga tàu điện ngầm gần hồ Hoàn Kiếm sẽ cho phép người dân Hà Nội tiếp cận khu vực này dễ dàng hơn, ngay cả khi họ sống ở xa. Do đó, cơ hội tận hưởng di sản tuyệt vời của thành phố sẽ trở nên bình đẳng hơn. Và khi số lượng người đi bộ tăng lên, tắc nghẽn giao thông sẽ giảm. Nhiều người sẽ đến đây bằng tàu điện ngầm thay vì bằng xe máy hoặc xe hơi.

Từ góc nhìn này, tôi sẽ nói “đồng ý” với đề xuất ga tàu điện ngầm trong khu vực Hoàn Kiếm. Đây cũng là câu trả lời mà các thành phố lớn ở châu Âu đưa ra khi phải đối mặt với quyết định có ga tàu điện ngầm trong khu vực lõi lịch sử của họ. Tuy nhiên, vẫn có một từ “nhưng…”

Di sản có thể được làm cho dễ tiếp cận hơn nhưng không nên theo cách gây tổn hại cho chính nó. Điều khiến khu vực Hoàn Kiếm trở nên đặc biệt là nét duyên dáng độc đáo của nó. Ga tàu điện ngầm nên được thiết kế sao cho không làm ảnh hưởng đến nét quyến rũ này. Nhưng những thông tin được công bố về bản đề xuất thiết kế của ga tàu điện ngầm không khiến chúng ta yên tâm về mặt này.

Theo tin tức được đăng trên các phương tiện truyền thông, các cửa ga tàu điện ngầm Hoàn Kiếm sẽ rất lớn. Một trong số đó nằm trên vỉa hè phố Đinh Tiên Hoàng, không quá xa đền Bà Kiệu. Một cửa khác sẽ ở bên kia đường, ngay phía trước các toà nhà của Tập đoàn Điện lực Việt Nam. Hai cửa này sẽ rộng gần bằng vỉa hè, ảnh hưởng đến việc lưu thông của người đi bộ và phá hỏng cảnh quan hài hòa của đường phố. Cửa thứ ba được đặt ở vị trí của tòa nhà bưu điện cũ trên phố Lê Thạch, có thể đòi hỏi phải phá dỡ một phần tòa nhà Pháp rất đỗi thanh lịch này.

Tôi sẽ đố bất cứ ai quen thuộc với khu vực lõi lịch sử của Paris về vị trí cửa ga tàu điện ngầm Notre Dame. Không cửa ga nào trong số này có thể được nhìn thấy từ quảng trường trước nhà thờ. Một cái nằm ở một góc xa, gần như ẩn khuất bên dưới tán cây. Hai cái khác ở xa hơn, phía bên kia sông. Và chúng cũng rất “vô hình”. Du khách tới khu vực lõi lịch sử của Paris có thể đi bằng tàu điện ngầm, nhưng họ không bị làm phiền bởi nó. Những thiệt hại mà cư dân Georgetown từng lo sợ về việc ga tầu điện ngầm có thể ảnh hưởng đến cảnh quan hài hòa của đường phố rõ ràng đã được giải quyết trong trường hợp ở Notre Dame.

Tóm lại, tôi hoàn toàn ủng hộ việc mở ga tàu điện ngầm ở khu vực Hoàn Kiếm, và hy vọng rằng Hà Nội sẽ không lặp lại quyết định không minh bạch mà Washington đã đưa ra liên quan đến khu Georgetown. Nhưng tôi cũng hy vọng rằng các cơ quan chức năng sẽ xem xét phương án bố trí ít cửa ga hơn, thiết kế chúng “vô hình” hơn, và đặt chúng xa hơn về hướng phố Ngô Quyền. Bằng cách này, khu vực Hoàn Kiếm sẽ không chỉ trở nên dễ tiếp cận hơn cho tất cả mọi người mà còn được gìn giữ như là linh hồn của thành phố.