Thư ngỏ gửi Đức Giám mục Bùi Chu^*

Kính gửi Đức cha Vũ Đình Hiệu và Đức cha Vũ Văn Thiên!

Tôi xin được mạn phép viết thư cho các cha, mặc dù tôi không phải là người Việt Nam và cũng không phải là tín đồ Công giáo. Tôi đến từ Uruguay, một quốc gia nhỏ cách Việt Nam nửa vòng trái đất. Nhưng tôi từng sống ở Hà Nội nhiều năm và tôi thực sự yêu đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, giống như nhiều người Uruguay, tôi là một người vô thần. Nhưng tôi thật lòng tin rằng đức tin ở tất cả tôn giáo đã đem đến cho chúng ta những giá trị mạnh mẽ và sự nhạy cảm sâu sắc để kết nối loài người chúng ta, cho dù niềm tin của chúng ta là gì.

Nhân danh chính những giá trị mạnh mẽ và tính nhạy cảm sâu sắc đó mà hôm nay tôi viết bức thư này. Và tôi viết với một lời khẩn cầu, vì tôi tin rằng các cha là những người duy nhất có thể giúp ngăn ngừa một kết cục đáng buồn cho Giáo hội Công giáo, cho Việt Nam, và cho toàn thế giới.

Thánh đường Bùi Chu tráng lệ, nơi thuộc thẩm quyền của các cha, dự kiến sẽ bị phá bỏ chỉ trong hai tuần tới. Việc phá hủy một công trình đặc biệt như vậy lại xảy ra ngay sau khi nhà thờ Trà Cổ bị phá hủy vào tháng 3 năm 2017 và nhà thờ Trung Lao bị thiêu rụi vào tháng 8 cùng năm. Những nhà thờ khác thuộc thẩm quyền của các cha, bao gồm nhà thờ Giáo họ Phêrô và Tứ Trùng, cũng có kế hoạch phá dỡ.

Tôi rất hiểu lý do vì sao cần hạ giải những tòa nhà cũ kỹ này. Cải tạo chúng sẽ rất tốn kém. Với tuổi đời và tình trạng xuống cấp nghiêm trọng, có nguy cơ rầm hoặc thạch cao rơi xuống từ trần nhà khiến hàng loạt giáo dân vô tội tới tham dự thánh lễ bị thương, thậm chí thiệt mạng. Chính phủ không hỗ trợ nguồn lực để bảo dưỡng thích đáng những công trình đang mục nát này và ở gần đó không có khoảng đất trống nào để xây một nhà thờ mới. Bên cạnh đó, không nhà thờ nào trong số này nằm trong Danh sách Di sản của Việt Nam, và do đó Giáo hội Công giáo có quyền hợp pháp để phá bỏ chúng.

Tất cả mọi lý do đều hoàn toàn đúng, nhưng lịch sử sẽ không nhân từ với quyết định này. Việt Nam chưa phải là một nước giàu, người dân ưu tiên sự thịnh vượng và tiện lợi hơn văn hóa và di sản là điều dễ hiểu. Không ai có thể chỉ trích họ vì điều đó. Nhưng tôi không nghi ngờ rằng Việt Nam sẽ trở thành một nước phát triển. Các thế hệ trẻ sẽ đi du lịch nước ngoài, chiêm ngưỡng các thành phố châu Âu, tiếp xúc với những ý tưởng toàn cầu… Sớm muộn gì họ cũng sẽ nhìn lại, hồi tưởng về đất nước xinh đẹp và cảm động nơi họ đã lớn lên, và sẽ chất vấn ai phải chịu trách nhiệm cho việc mất đi đặc điểm của đất nước. Bất kể đức tin cá nhân của họ là gì, họ sẽ viện dẫn những giá trị mạnh mẽ cũng như sự nhạy cảm sâu sắc mà Giáo hội Công Giáo là hiện thân để buồn bã đặt câu hỏi về các quyết định của những người đứng đầu.

Ngay cả bây giờ, sau hậu quả vụ hỏa hoạn thảm khốc tại Nhà thờ Đức Bà Paris thì việc phá hủy nhà thờ Bùi Chu có thể gặp phải sự hoài nghi, thậm chí là tức giận. Trong nhiều giờ, cả thế giới đã chứng kiến người dân Pháp đau lòng trước những mất mát có thể xảy đến với một tượng đài yêu dấu, một nhân chứng lịch sử của đất nước và một công trình kiến trúc tráng lệ. Vụ hỏa hoạn tại Nhà thờ Đức Bà là một thảm kịch, nhưng phản ứng chung trước thảm kịch là điều vô cùng cảm động. Và cảm xúc ấy khiến chúng ta cảm thấy an tâm về sự gắn bó tập thể dành cho di sản văn hóa, không phân biệt tín ngưỡng hay tôn giáo.

Tôi e rằng việc phá hủy nhà thờ chính tòa Bùi Chu cũng sẽ được cả thế giới theo dõi với nỗi xót xa. Ngoại trừ thực tế là lần này sự mất mát sẽ không phải là một tai nạn bi thảm mà là một hành động phá hủy có chủ ý. Người dân Việt Nam vẫn còn phẫn nộ khi nhớ về việc Chùa Một Cột đã bị phá hủy bởi những tên thực dân vô cảm. Thật đáng buồn nếu Giáo hội Công giáo Việt Nam được các thế hệ mai sau nhớ đến theo cách như vậy với các nhà thờ tráng lệ ở vùng Đông Bắc của đất nước.

Tuy nhiên, vẫn có một giải pháp thay thế. Một giải pháp rất tốt. Và thông qua bức thư này, tôi trân trọng đề nghị các cha cân nhắc.

Có lẽ không có một nhà thờ nào trong số các nhà thờ Công giáo ở vùng Đông Bắc Việt Nam có đủ tiêu chuẩn để trở thành di sản thế giới nếu đứng một mình. Nhưng khi kết hợp lại, chúng làm nên một quần thể thực sự độc đáo trên phạm vi toàn cầu. Những công trình tuyệt đẹp này kết hợp kiến trúc Pháp từ thời Beaux Arts với những nét chấm phá đặc trưng của Việt Nam, bao gồm các cột gỗ và trang trí bằng vữa gợi nhớ đến những ngôi chùa truyền thống. Các nhà thờ này có thể trở thành một phần của một tuyến du lịch rất thành công, mang lại việc làm và thu nhập cho người dân địa phương, cũng như nguồn lực cần thiết cho việc bảo tồn và cải tạo.

Quan trọng hơn, Việt Nam đang vươn lên thành công từ lịch sử xung đột kéo dài, bị láng giềng hùng mạnh xâm lược, trở thành thuộc địa của một thế lực ngoại bang, chiến tranh liên miên và tệ nhất là tình trạng căng thẳng giữa những người Việt Nam có tín ngưỡng khác nhau… Giáo hội Công giáo có thể đóng vai trò quan trọng trong việc chữa lành những vết thương này. Người theo đạo Thiên Chúa là một nhóm thiểu số ở Việt Nam, nhưng họ có thể trở thành người đi đầu trong công cuộc bảo vệ di sản văn hóa của đất nước. Khi làm được điều này, họ có thể nhận được sự đồng cảm và ủng hộ từ những người dân Việt Nam thuộc mọi tín ngưỡng.

Chỉ mười ngày trước, chính phủ Việt Nam đã có một động thái rất quan trọng đối với Giáo hội Công giáo. Ngay trong Tuần Thánh, chính quyền TP. HCM đã thông báo cho Tổng Giám mục miền Nam rằng nhà thờ Thủ Thiêm và Dòng Mến Thánh Giá Thủ Thiêm sẽ không bị phá dỡ và sẽ được bảo tồn như một di tích lịch sử - văn hóa. Những tiếng vỗ tay đã vang lên trong nhà thờ khi tin này được công bố vào cuối buổi thánh lễ.

Chính phủ Việt Nam đã rất sáng suốt trong quyết định này, và tất cả chúng ta đều cảm thấy biết ơn vì điều đó. Tôi có một câu hỏi trân trọng dành cho các cha, là liệu Giáo hội Công giáo Việt Nam có muốn ủng hộ việc phá hủy sau một cử chỉ khích lệ như vậy từ phía các cơ quan chức năng hay không?

Tôi không phải là người Việt Nam, tôi cũng không phải là người Công giáo, nhưng tôi sẽ hết lòng ủng hộ nếu các cha quyết định bảo vệ một di sản tuyệt vời dưới quyền quản lý của các cha. Khi bước sang một giai đoạn mới trong cuộc đời, tôi quyết tâm dành thời gian ở Việt Nam và cống hiến sức lực của mình cho quá trình phát triển đô thị bền vững ở Hà Nội và những vùng lân cận. Nếu các cha đồng ý, tôi sẽ rất vui khi được cộng tác làm việc với các cha, các linh mục và người dân địa phương, để làm cho các nhà thờ vùng Đông Bắc tỏa sáng như một báu vật của Việt Nam.

Nhà thờ Bùi Chu trước khi bị phá dỡ