1. Đời sống lagom: cân bằng cuộc sống và công việc

Có phải người Thụy Điển thực sự có tất cả không? Và mấy chàng bảo mẫu nam ở đây là thế nào? Một góc nhìn vào công việc của người Thụy Điển, tính bình đẳng và “thời gian cho bản thân”.

CÂN BẰNG CÔNG VIỆC VÀ CUỘC SỐNG

- cái nhìn vắn tắt về phong cách sống lagom

CÓ THỂ BẠN CHƯA BIẾT

Người Thụy Điển có một mối quan hệ gần như tôn thờ với fika, còn gọi là cà phê giữa giờ. Trong môi trường làm việc truyền thống, ngoài giờ nghỉ ăn trưa, nhân viên còn được hưởng thêm 15 phút fika mỗi sáng và chiều, thường là dùng bánh nướng nhà làm với cà phê túi lọc.

BÍ QUYẾT

Theo khảo sát của nhà nghiên cứu giấc ngủ Nathaniel Kleitman về nhịp điệu siêu âm của con người, chúng ta đạt hiệu quả cao nhất khi để cho não bộ nghỉ ngơi sau mỗi 90 phút. Trong khi đó, một nghiên cứu của Đại học Toronto đã chỉ ra công thức hoàn hảo để đạt được hiệu quả tối đa trong công việc là sau mỗi 52 phút làm việc thì nghỉ 17 phút. Hãy tìm hiểu kiểu nào phù hợp với bạn và quý trọng những phút nghỉ ngơi đó.

Ra đời từ nền văn hóa với đạo đức nghề nghiệp và tính đoàn kết cao của người theo đạo Luther, không thể chối cãi rằng cách tiếp cận lagom đối với công việc là rất nghiêm túc. Tuy nhiên, việc nghỉ ngơi chính đáng cũng được tôn trọng, hầu hết người lao động Thụy Điển đi về ngay sau khi vừa hết giờ làm việc - mà đó là họ cũng đã tận hưởng được những khoảng thời gian nghỉ fika trong ngày.

“Nếu bạn làm điều đó đúng, bạn sẽ dành một lượng thời gian lagom cho nó.”

BÍ QUYẾT

Về đúng giờ tan sở. Nghiên cứu cho thấy điều này sẽ giúp cho chúng ta hạnh phúc hơn và làm việc hiệu quả hơn.

CÓ THỂ BẠN CHƯA BIẾT

Trung bình một người Thụy Điển làm 1.644 giờ/năm, so với ghi nhận một người làm trung bình 1.776 tiếng của OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế). Vậy mà chỉ số năng lực cạnh tranh của Thụy Điển vẫn đứng thứ sáu trên toàn cầu.

Làm việc “ngoài chiếc hộp”

Cách tiếp cận lagom đối với công việc có thể được mô tả đơn giản là dựa trên lý lẽ thông thường, được minh họa bằng tình huống điển hình sau, vốn thường thấy trong các báo cáo được viết bởi những người không-thành-thạo-lagom (người ngoại quốc) trong môi trường làm việc của Thụy Điển. Một nhân viên mới vào làm hỏi cấp trên: “Sếp muốn tôi hoàn thành công việc này trong bao lâu?”. Câu trả lời muôn thuở là: “Đến khi nào xong thì thôi”. Bạn sẽ hiểu mà không cần giải thích: không phải tốn thêm thời gian cho việc đã tương đối chỉn chu, nhưng tương tự, không nên giao nộp lại một công việc chưa hoàn tất. Nếu bạn làm đúng, bạn sẽ dành một lượng lagom thời gian cho công việc.

Người ta không quan tâm lắm đến việc định nghĩa cụ thể cho “một khoảng thời gian lagom” có thể là do văn hóa đồng thuận và cấu trúc một công ty không cấp bậc. Förankringsprocessen – khái niệm cho việc tất cả những người liên quan đến một ý tưởng đều có quyền tác động đến cách ý tưởng đó vận hành – cho phép mọi người cùng thể hiện ý kiến cá nhân sau đó cùng thảo luận tất cả thật chi tiết trước khi đi đến một quyết định được mọi người ủng hộ. Và “mọi người” ở đây không có nghĩa chỉ là ban điều hành, mà còn là các nhân viên và ngay cả những nhân viên trẻ mới tốt nghiệp, bởi biết đâu những nhân viên trẻ ấy có thể mang lại các kiến giải đột phá thì sao?

Với tư tưởng này, bạn sẽ không còn ngạc nhiên khi các công ty Thụy Điển thường được xếp hạng là những công ty hoạt động hiệu quả, và bạn có thể bắt đầu hiểu tại sao ra một quyết định hoàn thành công việc không còn quá khó khăn. Tương tự, bạn có thể thản nhiên ra về sớm 20 phút, và điều này cũng thường thôi. Đồng nghiệp lẫn sếp của bạn sẽ đơn giản nghĩ rằng bạn đã xong việc; nếu không, hiển nhiên bạn đã không ra về. Một điều rất quan trọng ở đây là sự tin tưởng – một chủ đề chúng ta sẽ đề cập ở phần sau của cuốn sách này.

Thời gian lagom

Cách cân bằng cuộc sống và công việc lagom ở Thụy Điển được hỗ trợ bởi truyền thống gần như nghỉ làm việc vào mùa hè, khi hầu hết các chuyên viên đều nghỉ hè ít nhất bốn tuần liên tiếp. Ngoài ra trong tám năm đầu đời của con, những người làm cha mẹ cũng được hưởng thêm nhiều ngày phép cũng như có quyền đi làm giờ giấc linh hoạt hoặc đi làm ít ngày hơn.

Nhưng dù không được nghỉ phép nhiều ngày như thế, chúng ta vẫn có thể chủ động lagom và dành thật nhiều buổi tối cho gia đình và bạn bè để nấu nướng, ăn tối và trò chuyện về những gì diễn ra trong ngày. Và khi thứ Sáu đến, hãy tham khảo ví dụ của Thụy Điển về fredagsmys (xem thêm ở phần sau) để làm theo. Còn cách nào để bắt đầu tận hưởng cuối tuần tốt hơn phong cách lagom?

FREDAGSMYS

- trân trọng thời gian thư giãn cùng người thân

BÍ QUYẾT #1

Hãy đặt tiêu chí đơn giản lên hàng đầu. Dù khá thích vào bếp tự tay nấu nướng, nhưng người Thụy Điển cũng sẵn sàng vui vẻ mua hỗn hợp thức chấm và gói bánh taco với sốt salsa làm sẵn ở siêu thị vào tối thứ Sáu, miễn sao tiện lợi cho họ.

BÍ QUYẾT #2

Vì fredagsmys có chữ “mys”, hãy đảm bảo bạn luôn có sẵn ở nhà nhiều nến, bao gồm cả nến hâm trà, và lấy bộ quần áo yêu thích mặc ở nhà rồi tỏa sáng.

Kết hợp cảm giác thứ Sáu cuối tuần với quyết tâm thư giãn bên người thân (“mys” trong tiếng Thụy Điển nghĩa là “ấm cúng” – tha hồ cho từ hygge* ghen tức nhé), fredagsmys trở thành một khái niệm thiêng liêng trong văn hóa người Thụy Điển, đến độ bạn sẽ bắt gặp những mẩu quảng cáo nổi tiếng ca ngợi nó. Thường thì fredagsmys sẽ gợi đến hình ảnh những buổi tối sảng khoái với quần thể thao thun, tất cả là để tắt nguồn và nằm vắt chân lên tán chuyện.

* Hygge: khái niệm về một cách sống ấm cúng, thoải mái xuất phát từ đất nước hạnh phúc nhất thế giới – Đan Mạch.

Thế nó có gì lagom nhỉ?

À, điều đầu tiên đó là sự cân bằng với những bữa ăn uống lành mạnh và các buổi tối ngủ sớm, hoặc đơn giản là làm những gì bạn thích.

Thực ra, fredagsmys được dùng làm lời biện minh cho hầu hết bất kỳ điều gì – miễn là đừng đòi hỏi quá nhiều công sức. Không có thức ăn nào quá đơn điệu hay quá mì-ăn-liền không xứng tầm fredagsmys, không có chương trình truyền hình nào là quá rẻ tiền. Nếu bạn thấy thoải mái và không lo ngại gì, tức là bạn đang làm đúng.

BÁNH TACO, THEO CÁCH FREDAGSMYS

- hướng dẫn từng bước cho bữa tiệc trên ghế sofa

Hãy quên món pico de gallo, frijoles negros và sốt chipotle đi. Bánh bắp taco theo cách fredagsmys không đòi hỏi sự chuẩn xác, mà chủ yếu người ta chuộng nó vì sự đơn giản để thoải mái ăn uống cùng bạn bè. Chính vì vậy, đây là bí kíp tạo ra cảm giác lagom độc đáo và thoải mái.

Chuẩn bị chén

Nếu bạn có sẵn mấy cái chén nhỏ xinh nhiều màu sắc, nó sẽ góp phần làm cho không khí ngày thứ Sáu thêm vui. Nhưng nếu không có thì cũng không sao, chén nào cũng được.

Chọn nhân bánh

Nếu bạn ăn thịt và thích kiểu truyền thống, vậy thì chọn thịt bò băm. Còn nếu bạn ăn chay? Nghĩ ngay đến phô mai halloumi và các viên khoai lang hoặc bí đỏ nướng. Hạn chế duy nhất ở đây chính là trí tưởng tượng của bạn. Một người fredagsmys nhà nghề có thể tự làm hỗn hợp gia vị – chỉ cần sử dụng hỗn hợp ưa thích của bạn gồm ớt paprika hun khói, bột hạt thì là, bột rau mùi, bột ớt, một chút muối, một chút tiêu, thêm vào một tí nước chanh. Nhưng giả sử thứ Sáu này đột nhiên bạn cảm thấy lười và chẳng muốn làm gì cả thì sao? Cũng không sao. Sẽ không ai chê trách việc bạn mua bánh taco bán sẵn cả!

Xắt thêm rau

Dưa leo, rau diếp, cà chua và ớt chuông làm thêm nhân bánh, và tất cả những gì bạn cần làm là xắt rau, cho vào đầy tô. Nếu bạn bận thì một lon hạt bắp cũng được.

Bước hoàn thiện món

Bào một ít phô mai, mở hộp sốt salsa và chọn tortilla cuốn hay vỏ bánh taco từ kệ bếp. Nếu có nhã hứng, bạn có thể dành thời gian tự làm món guacamole và sốt salsa với nhiều chanh, rau mùi tươi và có thêm vào ít ớt. Bạn có thể đi mua thêm phô mai feta hoặc khô heo sợi – nhưng, quan trọng là nếu bạn thấy không cần phải cầu kỳ thì những món cơ bản là được rồi.

Mời thưởng thức!

Dù ăn trước tivi hay ngồi tại bàn bếp, hãy nhớ mang chiếc vớ len ấm thoải mái, giảm ánh sáng trong phòng và mời mọi người nhập tiệc.

SỰ BÌNH ĐẲNG VÀ ĐỜI SỐNG GIA ĐÌNH

- những người cha latte, trợ cấp chăm sóc trẻ và một nền kinh tế hiệu quả

CÓ THỂ BẠN CHƯA BIẾT

Tỷ lệ phụ nữ làm việc ở Thụy Điển chiếm 78,3%, cao nhất ở Liên minh châu Âu (EU).

Còn các bảo mẫu nam là thế nào nhỉ? Câu hỏi này của một phóng viên nước ngoài đã khiến nhiều người Thụy Điển thích thú lan truyền với tốc độ chóng mặt, đến nỗi không còn ai biết nó bắt nguồn từ đâu, hay đó chỉ là lời đồn đại. Nhưng không, người Thụy Điển không có xu hướng thuê bảo mẫu nam – thực ra họ không cần đến bảo mẫu. Nhưng những người cha Thụy Điển có xu hướng lấy phép nghỉ chăm con và ta thường bắt gặp họ trong hình ảnh một tay đẩy xe nôi và một tay nhâm nhi cà phê. Người ta gọi họ là lattepappor, “người cha latte”, cách gọi theo lattemammor – nghĩa là “mẹ yêu ngon tuyệt”.

Thiên đường của các bậc cha mẹ

Năm 1974, Thụy Điển trở thành đất nước đầu tiên trên thế giới thay thế phép nghỉ thai sản chỉ dành cho người mẹ bằng phép nghỉ chăm con cho cả cha lẫn mẹ. Ban đầu, quy định này cho phép mỗi cặp vợ chồng mới sinh con có quyền nghỉ ba tháng có lương để ở nhà chăm con, và người chồng có quyền chuyển ngày nghỉ của mình cho vợ nếu hai vợ chồng tự thu xếp ổn thỏa. Nhưng đến khi quy định “nếu không dùng thì mất” được áp dụng thì chuyển biến về xã hội thực sự diễn ra. Năm 1995, “tháng người cha” được thành lập. Theo đó, người cha buộc phải sử dụng một tháng phép đó của mình để ở nhà chăm con, nếu không nghỉ sẽ mất phép; và bây giờ thời gian nghỉ đó tăng lên thành ba tháng cho mỗi người cha và mẹ.

Tổng cộng, các bậc cha mẹ Thụy Điển được hưởng 480 ngày phép chăm con từ khi sinh hoặc từ khi nhận con nuôi. Số ngày phép này được sử dụng bởi người cha hoặc người mẹ bất kỳ lúc nào cho đến khi trẻ lên tám tuổi. Họ còn được nhận phép nghỉ có lương để chăm con ốm. Thêm vào đó là hệ thống dịch vụ chăm sóc trẻ em chất lượng cao được chính phủ tài trợ; theo đó, trẻ em từ một tuổi trở lên được đi học mẫu giáo với chi phí cực thấp so với giá trị thực. Vậy là bạn đã hiểu tại sao Thụy Điển được gọi là thiên đường dành cho những người làm cha mẹ.

MỐI QUAN HỆ CỦA BẠN BÌNH ĐẲNG NHƯ THẾ NÀO?

Việc chia sẻ trách nhiệm với nhau một cách công bằng – từ chăm sóc con đến làm việc nhà – sẽ giúp cho cả cha mẹ lẫn con cái hạnh phúc hơn.

BÍ QUYẾT DÀNH CHO NGƯỜI LÀM CHA

Nếu bạn là người cha không có phép nghỉ chăm con, thì vẫn có những cách khác để xây dựng đời sống gia đình bình đẳng hơn. Hãy nhận trọng trách ở nhà chăm con ốm khi vợ phải đi làm trở lại, chuẩn bị cơm trưa và đảm bảo con bạn thấy bạn giặt giũ quần áo.Lagom hiện diện trong những công việc nhỏ nhặt như vậy.

Sự bình đẳng liên quan đến lagom như thế nào?

Trong thang điểm hạnh phúc, các quốc gia bình đẳng giới nhất thường đạt điểm cao hơn so với các nước khác. Sự bình đẳng giới trong kinh doanh sẽ giúp cho công việc tốt hơn: nhân viên hạnh phúc hơn, ít nghỉ việc hơn, gắn bó với công việc lâu hơn, hài lòng hơn trong công việc và năng suất làm việc cũng cao hơn. Ngoài ra, nhiều cặp vợ chồng bình đẳng cũng hạnh phúc hơn – và điều này không chỉ áp dụng với phụ huynh, mà với con cái trong gia đình, nếu có. Trẻ con học tốt hơn ở trường, ít có nhu cầu cần tư vấn tâm lý hoặc cần trị liệu. Những người mẹ trong các mối quan hệ bình đẳng sẽ khỏe mạnh hơn, hạnh phúc hơn, ít bị trầm cảm, và những người cha cũng mạnh khỏe hơn, ít hút thuốc hơn, uống rượu ít lại và ít bị trầm cảm.

Những lợi ích đối với gia đình

Chỉ Số Hạnh Phúc năm 2016 đã chỉ ra mối tương quan rất rõ ràng giữa hạnh phúc của nhân viên nói chung với sự cân bằng giữa cuộc sống và công việc. Thực tế, những người làm công trên toàn thế giới đã xác nhận rằng sai lầm lớn nhất của các công ty đối với nhân viên chính là ở việc làm cho nhân viên mất cân bằng giữa cuộc sống và công việc. Họ cũng xác nhận rằng chìa khóa để các nhà tuyển dụng gia tăng hạnh phúc cho các nhân viên nằm ở việc công ty sẵn lòng thay đổi hệ thống, quy trình và điều kiện để cải thiện khối lượng công việc và tính linh hoạt trong giờ giấc.

Nói một cách đơn giản, bình đẳng giới và các chính sách thân thiện dành cho gia đình mang lại lợi ích cho từng cá nhân cũng như cho cả nền kinh tế vi mô lẫn vĩ mô. Mọi người đều có lợi.

THỜI GIAN CHO BẢN THÂN

- sự sáng tạo và tầm quan trọng của thời gian nghỉ giải lao

CÓ THỂ BẠN CHƯA BIẾT

Cả sự sáng tạo và thời gian hòa mình vào thiên nhiên đã được chứng minh là yếu tố góp phần gia tăng hạnh phúc. Dành thời gian viết nhật ký, tham gia lớp vẽ tranh hoặc tạo thói quen đi bộ trong giờ ăn trưa. Khi những hoạt động này diễn ra thường xuyên, bạn càng cảm nhận được lợi ích của nó khi bạn có cảm giác hài lòng hơn và làm việc hiệu quả hơn.

Bạn không thể đơn giản vẫy cây đũa thần để tạo ra một hệ thống chăm sóc trẻ em toàn thời gian với chi phí không quá 1.287 SEK mỗi tháng (khoảng 3,6 triệu đồng). Sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống không chỉ là bạn dành thời gian đi làm trong khi con bạn được gửi ở nhà trẻ – bạn không nên xem thường tầm quan trọng của thời gian rảnh rỗi.

Một trong những động lực khiến các công ty khắp Thụy Điển bắt đầu thử nghiệm làm việc sáu giờ một ngày chính là họ nhận thức được những lợi ích đáng kể của việc có thời gian rỗi để làm những điều mình thích. Nhiều nhà tuyển dụng nhận ra rằng nhờ áp dụng mô hình ngày làm việc sáu giờ mà họ đã trở thành doanh nghiệp hấp dẫn hơn nhiều, kết quả là có nhiều ứng viên hơn và nhân viên của họ hạnh phúc hơn cũng như làm việc hiệu quả hơn.

Nạp lại năng lượng

Dưới góc nhìn của khoa học thần kinh, điều này hoàn toàn hợp lý. Hệ thần kinh đối giao cảm là một phần cấu tạo trong cơ thể giúp chúng ta trấn tĩnh và tái nạp năng lượng sau khi hệ thần kinh giao cảm khiến ta hoạt động không ngừng nghỉ. Hệ thần kinh giao cảm biểu hiện bằng tư duy ngắn hạn, sự nhạy cảm với hiểm nguy và ham muốn mãnh liệt. Điều này có vẻ hiệu quả và có ích, nhưng nếu hoạt động liên tục, nó sẽ đẩy chúng ta vào chế độ đánh hoặc chạy và khiến ta kiệt sức. Giống như một vận động viên thực hiện các bài tập luyện chạy nước rút/hồi phục, chúng ta cần hệ thần kinh đối giao cảm, và thời gian thư giãn chính là những gì chúng ta cần – dù là đá bóng, đan len hay tập đàn piano. Đây chính là lagom, bởi ngay lúc này bạn được nghỉ ngơi nhưng về lâu về dài bạn sẽ gặt hái nhiều lợi ích hơn.

Cách sử dụng thời gian sáng tạo

Dù rất nghiêm túc đối với công việc và giáo dục, nhưng người Thụy Điển vẫn sử dụng thời gian rảnh rỗi khá tốt. Có rất nhiều hiệp hội và hội nhóm hoạt động tại Thụy Điển; trẻ em được học một loại nhạc cụ hoặc tham gia các hoạt động tương tự tại các cơ sở văn hóa. Dịch vụ chăm sóc trẻ sau giờ học được gọi là fritids – nghĩa là “thời gian rảnh rỗi” – tên gọi này thể hiện rõ quan điểm của người Thụy Điển rằng thời gian sau giờ học nên là thời gian rảnh rỗi. Kết quả, Thụy Điển là một quốc gia không chỉ thành công trong kinh doanh mà còn vượt trội ở lĩnh vực sáng tạo. Chỉ riêng Stockholm thôi cũng đã tự hào vì có nhiều công ty công nghệ khởi nghiệp không kém gì Thung lũng Silicon; và về lĩnh vực âm nhạc, Thụy Điển là nước đứng đầu thế giới về xuất khẩu âm nhạc nếu tính theo đầu người.

Tìm khoảng “thời gian cho bản thân” có vẻ sẽ khó khăn nếu người sử dụng lao động không quan tâm đến ý tưởng làm việc sáu tiếng một ngày, nhưng chuyện này không đòi hỏi gì nhiều – bạn tốn thời gian lúc này, nhưng sau đó bạn nhận lại được nhiều hơn khi tập trung cao hơn và năng lượng được nạp đầy hơn. Từ bỏ xem một chương trình truyền hình, bớt đi một lần vào mạng xã hội, chỉ nhiêu đó là bạn có thể có thêm vài phút mỗi tối để viết nhật ký hoặc trống một buổi tối hàng tuần để có thể theo học một lớp nào đó. Bạn sẽ bất ngờ bởi nguồn cảm hứng sáng tạo trong bạn bắt đầu tuôn chảy.

GIỚI THIỆU FIKA

- fika tốt cho việc kinh doanh và ai cũng thích bánh quế miễn phí

Rất ít thứ tôn vinh khoảng thời gian nghỉ giữa giờ và thời gian thư giãn như fika – cà phê giữa giờ được nâng lên tầm cao mới bởi người Thụy Điển. Trong khi mọi ngóc ngách trong xã hội Thụy Điển đều tận hưởng fika, thì tầm quan trọng của nó trong công sở là không thể diễn tả hết bằng lời.

Không chỉ là cà phê giữa giờ

Fika là một nghi thức – chủ đề này chúng ta sẽ đề cập lại ở chương tiếp theo; nhưng trong bối cảnh của công việc, nó đáp ứng được một số chức năng lagom. Nếu đâu đó có một công ty chấp nhận cà phê giữa giờ lúc 10 giờ sáng, thì chắc hẳn đây là một điều tốt chứ? Thêm vào đó, nếu điều này đồng nghĩa với việc nhân viên không chỉ rời mắt khỏi màn hình 15 phút hoặc hơn, mà là còn trao đổi với đồng nghiệp, cập nhật tình hình tin tức thị trường, chia sẻ về thử thách trong việc tiếp cận khách hàng..., thì nó có thể đưa văn hóa công sở và năng suất của công ty lên một đẳng cấp mới. Lưu ý, fika khác với bữa trưa nhẹ lúc 11 giờ. Không chỉ là rót đầy ly cà phê, fika còn là về sự trao đổi, kết nối, là ngưng việc đang làm và có mặt bên cạnh đồng nghiệp theo phong cách lagom đích thực.

Khởi động văn hóa fika

Có thể sẽ khá thử thách để nơi bạn đang làm việc áp dụng văn hóa fika một cách phù hợp, nhưng hãy bắt đầu với những điều nhỏ trước và bạn sẽ có thể gặt hái được nhiều lợi ích sau này. Hãy mời đồng nghiệp bàn kế bên cùng bạn dùng cà phê sáng hoặc mời họ dùng trà. Lần tiếp theo bạn cần trực tiếp gặp một đồng nghiệp và đề xuất gặp mặt tại phòng giải lao hoặc căn tin. Nếu bạn muốn nhiều hơn nữa thì hãy tình nguyện tổ chức fika đều đặn vào mỗi thứ Sáu. Tôi chưa từng thấy ai lại phiền lòng khi được mời ăn bánh quế trước khi về nhà cho fredagsmys.