6Nền tảng số 1: Giao tiếp bằng mắt và giao tiếp phi ngôn ngữ

GIAO TIẾP BẰNG MẮT là một cách rất cơ bản để con người kết nối với nhau. Nó cũng là một trong những dấu hiệu dễ thấy nhất ở trẻ mắc chứng tự kỷ. Cho dù con bạn là một đứa trẻ lên ba chưa có khả năng ngôn ngữ, được chẩn đoán là tự kỷ nặng, hay một thanh niên 17 tuổi mắc hội chứng Asperger, thì rất có khả năng bọn trẻ vẫn gặp khó khăn.

Điều này hoàn toàn hợp lý, bởi nếu coi tự kỷ là rối loạn về quan hệ xã hội thì giao tiếp bằng mắt chính là một trong những cách thức mạnh mẽ nhất để kết nối các cá nhân lại với nhau. Mối lo ngại lớn nhất khi tần suất giao tiếp bằng mắt thấp là khả năng kết nối xã hội cũng sẽ thấp theo. Nếu bạn muốn con mình tiến bộ trong tương tác xã hội, thì phải cải thiện giao tiếp bằng mắt.

Tuy nhiên, chỉ rất ít các phương pháp can thiệp hành vi hướng dẫn về giao tiếp bằng mắt theo một dạng hành vi. Những phương pháp này thường hướng dẫn trẻ em giao tiếp bằng mắt như một hành vi cư xử. Ví dụ, “Nhìn mẹ này, nhìn mẹ này. Hãy nhìn mẹ và mẹ sẽ cho con chơi đồ chơi”. Vì điểm mấu chốt của giao tiếp bằng mắt là kết nối con người với nhau, nên chúng ta muốn con nhìn chúng ta vì trẻ muốn làm điều đó. Điều này đòi hỏi phải làm cho việc giao tiếp bằng mắt trở nên thật vui vẻ, dễ dàng và rất được khích lệ.

“Trẻ càng chịu nhìn nhiều, trẻ càng học được nhiều”

Đây là một câu nói mà tôi học được từ chị gái Bryn. Câu nói này chỉ ra mối tương quan trực tiếp giữa trẻ nhìn nhiều bao nhiêu, thì trẻ học được, tiếp thu được và phát triển được nhiều bấy nhiêu. Việc nhìn giúp trẻ tiếp nhận được thông tin bởi trẻ đang nhìn vào người nói chuyện với mình. Nó cải thiện thời lượng tập trung tương tác của trẻ do trẻ nhìn những gì chúng ta đang làm, nên được kết nối với sự việc. Nó giúp trẻ phát triển các biểu cảm trên khuôn mặt, vì trẻ đang nhìn vào khuôn mặt của chúng ta. Và nó cũng mở đường cho trẻ học cách đọc được các biểu cảm trên khuôn mặt và các giao tiếp phi ngôn ngữ ở người khác – một trong những mặt hạn chế về xã hội lớn nhất mà trẻ phải đối mặt.

Tổng quan về giao tiếp phi ngôn ngữ

Trong khi nền tảng đầu tiên trong bốn nền tảng cơ bản ghi nhận giao tiếp bằng mắt là một ưu tiên cốt lõi, thì nó cũng bao gồm tất cả các loại giao tiếp phi ngôn ngữ như: tạo ra các cử chỉ cơ thể, đọc các cử chỉ của người khác, biểu cảm khuôn mặt tốt hơn, đọc được cách biểu cảm của người khác, ngữ điệu – có ngữ điệu trong từng câu nói và hiểu được ngữ điệu trong câu nói của những người khác.

Giao tiếp phi ngôn ngữ hiếm khi được nhận quan tâm. Trong khi đó, giao tiếp ngôn ngữ lại có xu hướng nhận được nhiều quan tâm hơn. Nếu giao tiếp ngôn ngữ cực kỳ quan trọng (Đây là nền tảng cơ bản thứ hai), thì phần lớn các giao tiếp giữa các cá nhân với nhau là dạng giao tiếp phi ngôn ngữ.

Phải thừa nhận rằng, việc nhận biết và áp dụng giao tiếp phi ngôn ngữ với con bạn có thể phức tạp hơn một chút. Mô hình phát triển của The Son-Rise Program® đã quan sát và đo lường các hoạt động giao tiếp phi ngôn ngữ, và chương trình cũng bao gồm những mục tiêu và hoạt động để phát triển mảng kỹ năng này. Tuy nhiên, tốt nhất lúc này là bạn chỉ đơn giản mô hình hóa giao tiếp phi ngôn ngữ nhờ cường điệu các biểu cảm trên khuôn mặt, cử chỉ và ngữ điệu giọng nói – trong khi hướng nỗ lực và mục tiêu giảng dạy vào giao tiếp bằng mắt cho trẻ.

Chiến lược áp dụng

Bạn muốn tận dụng mọi cơ hội để đưa ra lời đề nghị giao tiếp bằng mắt với con bạn. Có một số chiến lược để làm điều này.

Bắt tay thực hiện!

Dành ra 15 phút trong ngày hoặc buổi tối khi bạn có thời gian ở riêng với con. Có thể là khi bạn cho con đi tắm, khi bạn đưa con đi ngủ, khi bạn đọc một câu chuyện, khi bạn cho con ăn, hoặc đơn giản là khi bạn đang chơi với con hoặc đưa con đi chơi.

Trước khi bắt tay thực hiện, hãy ghi vào Bảng 4 dưới đây số lần mà bạn nghĩ con sẽ nhìn vào mắt hay gương mặt bạn – tính trong khoảng thời gian 15 phút. Nó không quan trọng là số lần ít nhất phải đạt được đúng như vậy hoặc ngay cả khi khác xa so với những gì bạn nghĩ. Mà đây chỉ là để bạn có thể bắt đầu nhìn thấy sự khác biệt giữa dự đoán của bạn và thực tế.

Ngay trước khi bạn bắt đầu, hãy chắc chắn bạn có một cây bút và giấy. Trong thời gian 15 phút, bạn sẽ đánh một dấu “v” trên giấy mỗi khi con nhìn vào khuôn mặt hay mắt của bạn. Bạn không cần phải hoàn hảo. Bạn chỉ cần cố gắng để có được một con số nào đó là được. Và đừng cảm thấy căng thẳng về nó.

Sau 15 phút, bạn hãy đếm số dấu “v” mà bạn đánh dấu và ghi số đó vào ô thích hợp trong Bảng 4.

Bạn có thể sử dụng bảng này thường xuyên tùy theo cách mà bạn muốn. Nó được thiết kế để giúp bạn có thể bắt đầu chú ý đến việc bạn đang nhận được khoảng bao nhiêu ánh mắt từ con. (Bạn có thể ngạc nhiên khi thấy rằng nó có thể ít hơn nhiều so với dự đoán ban đầu của bạn.)

Tin tốt là: Sau khi bạn áp dụng các nguyên tắc trong cuốn sách, thì có thể giúp trẻ tăng đáng kể thành quả đạt được trong giao tiếp này.

BẢNG 4

Tài liệu trực tuyến

Để có được sự trợ giúp chuyên sâu hơn về những nguyên tắc và kỹ thuật trong chương này, hãy ghé thăm trang web www.autismbreakthrough.com/chapter6. Hãy vui vẻ khám phá!

Điểm bắt đầu

Cổ vũ và ăn mừng bất cứ khi nào bạn nhận được ánh mắt từ con. Đây là nguyên tắc bắt đầu quan trọng nhất để bạn tăng số lần trẻ tự nguyện nhìn bạn. Nào, bây giờ hãy vui vẻ nhé!