Chương 10Nguyên lý #10: Tăng cường quyền sở hữu

“Năm nay, lại một lần nữa, tôi đính kèm bản sao của lá thư gửi cổ đông năm 1997 và tiếp tục khuyến khích những chủ sở hữu cổ phần (shareowners) hiện tại cũng như tương lai sẽ dành thời gian đọc lá thư này.”

- Bezos (trích Thư gửi cổ đông năm 2002)

Trong lá thư gửi cổ đông năm 2002, Bezos tóm tắt một nguyên lý cốt lõi đã trở thành một phần tất yếu trong sự tăng trưởng của Amazon bằng một câu vỏn vẹn năm chữ: “Owners are different from tenants” (Chủ sở hữu khác với người thuê).

“Tư duy dài hạn vừa là một yêu cầu vừa là một kết quả của quyền sở hữu thực. Chủ sở hữu khác với người thuê. Tôi biết một cặp vợ chồng cho thuê căn nhà của họ, và gia đình mới chuyển đến đã đóng đinh cây thông Nô-en của họ lên sàn gỗ của ngôi nhà thay vì sử dụng một cây thông Nô-en có chân đứng. Phải thừa nhận rằng tôi nghĩ họ là những người thuê nhà đặc biệt tệ, không người chủ sở hữu nào lại thiển cận như thế.”

- Bezos (trích Thư gửi cổ đông năm 2003)

Những người thuê nhà đã đóng đinh trực tiếp cây thông Nô-en lên sàn nhà. Nếu bạn đã từng sở hữu bất kỳ một tài sản cho thuê nào, thì những sự việc tương tự như trên chắc chắn sẽ khiến bạn đau lòng. Như Bezos đã đưa ra lưu ý, “không một người chủ sở hữu nào lại thiển cận như thế”.

Bởi tôi thường xuyên di chuyển vì công việc, cho nên tôi thường xuyên phải thuê xe ô-tô. Thậm chí với một điều nhỏ nhặt như để lại rác trên xe khi trả xe, tôi cũng phải tự thú nhận rằng nhiều lúc tôi đã có suy nghĩ “đó chỉ là xe đi thuê thôi mà”. Tôi sẽ chẳng bao giờ thải rác trên xe của mình. Và đó là lý do vì sao tôi thường do dự không muốn mua một chiếc xe cho thuê. Tôi hiểu rằng mình không chăm chút chiếc xe thuê giống như chiếc xe của riêng mình được, và tôi biết rằng tôi chưa phải là người thuê có hành động tệ nhất.

Đầu tư cũng sẽ có số phận tương tự như vậy. Bezos viết:

“Tương tự như vậy, nhiều nhà đầu tư chỉ là những người thuê ngắn hạn, họ biến đổi danh mục đầu tư của mình quá nhanh đến mức họ thật sự chỉ đang thuê những cổ phiếu mà họ tạm thời sở hữu.”

- Bezos (trích Thư gửi cổ đông năm 2003)

Nói cách khác, quyền sở hữu là một loại hình tư duy. Khi ai đó hành động như chủ sở hữu của thứ gì đó, họ sẽ suy nghĩ khác đi rất nhiều và sẽ đối xử với thứ đó như nó là của chính họ. Và tư duy này khác biệt hoàn toàn so với tư duy của một người đi thuê.

NẮM QUYỀN SỞ HỮU

Chủ sở hữu luôn khác biệt với người thuê, nhưng sự khác biệt đó có ý nghĩa như thế nào trong việc kinh doanh của bạn? Và tư tưởng đó đã trở thành căn tính của Amazon cũng như sự tăng trưởng của công ty này như thế nào?

Trong Thư gửi cổ đông năm 1997, Bezos đã giải thích như sau:

“Chúng tôi sẽ tiếp tục chú trọng vào tuyển dụng và giữ chân nhân tài, đồng thời cải thiện chế độ phúc lợi cho người lao động thông qua các lựa chọn về cổ phiếu thay vì tiền mặt. Chúng tôi hiểu rằng thành công của chúng ta chịu ảnh hưởng rất lớn từ việc thu hút và duy trì đội ngũ nhân viên nhiệt huyết, và để làm được điều đó, chúng tôi phải để họ suy nghĩ và hành động trên cương vị chủ sở hữu công ty.”

- Bezos (trích Thư gửi cổ đông năm 1997)

Nắm quyền sở hữu công việc không phải là một ý niệm mới mẻ, trước nay những người làm kinh doanh vẫn thường phàn nàn về các thành viên trong nhóm không nắm quyền sở hữu công việc. Nhưng, một lần nữa, tại Amazon, Bezos cùng các thành viên trong nhóm của mình đã nhìn nhận “quyền sở hữu” ở một cấp độ hoàn toàn khác biệt.

Thay vì khuyến khích mọi người nắm quyền sở hữu công việc của họ, Amazon lại yêu cầu mọi nhân viên phải thực sự suy nghĩ trên cương vị chủ sở hữu công ty. Đây là một trong những nguyên tắc lãnh đạo cốt lõi của Amazon được áp dụng trên toàn hệ thống:

“Nguyên tắc lãnh đạo của Amazon – Quyền sở hữu: Người lãnh đạo chính là chủ sở hữu. Họ tư duy dài hạn và không bao giờ hy sinh những giá trị dài hạn để đổi lấy những thành quả ngắn hạn. Họ hành động thay mặt toàn thể công ty, chứ không chỉ riêng đội nhóm của mình. Họ không bao giờ nói rằng ‘Đó không phải là việc của tôi’.”

Bezos muốn tất cả mọi người thuộc công ty phải suy nghĩ như là những chủ sở hữu – từ nhân viên tuyến đầu cho đến giám đốc điều hành cấp cao. Chủ sở hữu luôn tư duy dài hạn và lưu tâm đến tác động của những quyết định, chứ không chú trọng những thành quả ngắn hạn hàng quý hay những thành tích không có giá trị dài lâu. Điều này giúp Amazon đánh giá nhân viên dựa trên việc họ có thực sự hành động với tâm thế của những chủ sở hữu hay không – chính là những người không bao giờ thốt lên rằng “Đó không phải là việc của tôi”. Suy nghĩ trên cương vị chủ sở hữu chính là một lối tư duy cốt lõi đã giúp phát triển và khích lệ văn hóa Amazon.

Trong Thư gửi cổ đông năm 2002, Bezos bắt đầu sử dụng thuật ngữ “shareowner” (chủ sở hữu cổ phần) thay thế cho “shareholder” (người nắm giữ cổ phần) để chỉ tất cả những nhà đầu tư của Amazon. Về bản chất, những nhà đầu tư là những người “sở hữu” một phần công ty Amazon, và vì thế họ cần phải coi mình như là những chủ sở hữu, chứ không phải là những người thuê chẳng bận tâm đến công ty mà chỉ mong chờ lợi nhuận tài chính.

Bezos đã nhấn mạnh niềm tin của mình bằng việc thay đổi lời mở đầu của bức thư từ “Gửi tới những người nắm giữ cổ phần” thành “Gửi tới các chủ sở hữu cổ phần” trong lá thư năm 2007 và tiếp tục sử dụng kể từ đó.

Rõ ràng quan niệm có tư duy sở hữu và thật sự coi bản thân là một chủ sở hữu này chính là một trong những chiếc chìa khóa vàng giúp thiết lập một nền văn hóa sẽ còn tiếp tục phát triển trong tương lai.

LÀM THẾ NÀO ĐỂ THÚC ĐẨY QUYỀN SỞ HỮU?

Vậy, Bezos đã thúc đẩy quyền chủ sở hữu như thế nào? Sau đây là một vài gợi ý:

Chỉ định mọi người vào vị thế chủ sở hữu. Một trong những cách thức đơn giản nhưng hiệu quả mà Bezos sử dụng để thúc đẩy quyền chủ sở hữu đó là thông qua ngôn ngữ. Bằng cách thay thế “người nắm giữ cổ phần” thành “chủ sở hữu cổ phần”, Bezos đã nhấn mạnh rằng những gì mà anh tin là một nguyên lý cơ bản của Amazon – chủ đầu tư không phải là người ngoài cuộc, mà là người trong cuộc.

Tặng cổ phiếu cho nhân viên công ty. Khi nhân viên được tặng cổ phiếu, họ sẽ cảm thấy mình đang đầu tư và có quyền sở hữu.

“Một trong những cách thức mà chúng tôi sử dụng để thúc đẩy quyền sở hữu của nhân viên đó là thông qua trao thưởng Đơn vị Cổ phiếu Hạn chế (RSU). Đơn vị cổ phiếu hạn chế (RSU) là một phần quan trọng trong chương trình bồi dưỡng của chúng tôi ở quy mô toàn cầu, một chương trình được thiết kế kỹ lưỡng nhằm giúp chúng tôi thu hút, động viên và giữ chân những nhân viên xuất sắc nhất. Một RSU là một quyền nhận được một cổ phần của cổ phiếu phổ thông tại Amazon.com sau khi nhân viên đã làm việc cho công ty trong một khoảng thời gian nhất định và đáp ứng những yêu cầu công việc cụ thể.”

– Tài liệu quảng cáo Amazon Restricted Stock Units: Becoming an Owner

Ra quyết định. Thực hiện theo cách của Amazon, nhân viên được trao quyền để đưa ra quyết định Loại 2. Khi một nhân viên có thể đưa ra quyết định thay mặt công ty, đặc biệt là để giúp đỡ khách hàng, họ sẽ cảm thấy mình có quyền lực – một cách thức vô cùng quan trọng để kết nối với những giá trị của công ty.

Các cuộc họp. Và cũng thực hiện theo cách của Amazon, các cuộc họp giúp củng cố những “nguyên nhân phổ biến” cho toàn công ty; sử dụng mẫu bài tường thuật sáu trang giúp mọi người có thể kết nối với nhau như một đội nhóm và phối hợp làm việc cùng tiến tới một ý tưởng hoặc mục tiêu, từ đó thúc đẩy quyền sở hữu.

Tạo cơ hội để sáng tạo và đổi mới. Tại Amazon, sáng tạo và đổi mới đều được coi là mặc định. Mọi nhân viên đều được mong đợi sẽ khám phá những cách thức tiến hành tốt hơn, đặc biệt là trong thời gian làm việc.

Khuyến khích tinh thần lãnh đạo. Tinh thần lãnh đạo là một yếu tố luôn được mong đợi và mọi nhân viên đến làm việc tại Amazon đều được cấp một bản sao những nguyên tắc lãnh đạo của Amazon. Mọi nhân viên đều nhận được sự hỗ trợ từ Amazon để thể hiện bản thân. Và đó là sự hỗ trợ thật sự chứ không phải là lời nói suông (Điều này không có nghĩa là họ thành công 100%, nó chỉ thể hiện rằng đây là điều họ luôn hướng đến).

Cho nhân viên cơ hội “chọn không tham gia”. Nhân viên tham gia mọi hoạt động chỉ vì họ muốn như thế.

“Trả tiền để nghỉ việc được phát minh bởi những cá nhân thông minh tại Zappos, và các trung tâm hoàn thiện đơn hàng của Amazon vẫn thường áp dụng chính sách này. Trả tiền để nghỉ việc là một chính sách vô cùng đơn giản. Mỗi năm một lần, chúng tôi sẽ trả tiền để các cộng tác viên nghỉ việc. Năm đầu tiên mức giá sẽ được chủ động đưa ra là 2.000 đô-la. Sau đó, mức giá này sẽ tăng thêm 1.000 đô-la mỗi năm cho đến khi đạt tới 5.000 đô-la. Tiêu đề của lời chào giá này là “Xin đừng đồng ý mức giá này”. Chúng tôi mong mọi người sẽ không đồng ý với mức giá đó. Chúng tôi muốn họ ở lại. Vậy tại sao chúng tôi lại đưa ra lời chào giá đó? Mục đích là để khuyến khích nhân viên lắng lại một chút và suy ngẫm về những điều họ thực sự mong muốn. Về lâu về dài, một nhân viên không thật sự muốn gắn bó với công ty sẽ trở thành yếu tố kém lành mạnh cho những nhân viên khác hay cho cả công ty.”

- Bezos (trích Thư gửi cổ đông năm 2013)

Không yêu cầu phải đồng tình tuyệt đối với tất cả mọi thứ. Để thực hiện điều này, Amazon có một hệ thống “không tán thành và vẫn cam kết” dành cho nhân viên, bao gồm cả Bezos. Mọi nhân viên có quyền không đồng tình với một quyết định nào đó, nhưng vẫn có thể làm việc và hành động hướng tới cùng một mục đích – tất cả đều cùng phấn đấu vì một mục tiêu chung: mang đến những điều tốt đẹp nhất cho khách hàng.

Bezos đã đề cập đến việc anh không chắc chắn về một loạt phim truyền hình mà Amazon Prime định sản xuất, một phần vì mức độ hứng thú của anh đối với nó và một phần vì các điều khoản kinh doanh của thương vụ. Bezos nói:

“Họ có một quan điểm hoàn toàn khác biệt và muốn đi tiên phong. Tôi đã đáp lại ngay lập tức rằng ‘Tôi không tán thành, đồng thời cam kết, và hy vọng nó trở thành chương trình được theo dõi nhiều nhất mà chúng ta từng sản xuất’. Hãy xem xét chu kỳ quyết định này sẽ chậm đến mức nào nếu cả đội thực sự phải thuyết phục tôi thay vì chỉ đơn giản là nhận được lời cam kết của tôi.”

- Bezos (trích Thư gửi cổ đông năm 2016)

KHÁCH HÀNG CŨNG CÓ THỂ CẢM NHẬN QUYỀN SỞ HỮU – CHƯƠNG TRÌNH AMAZON SMILE

Vợ chồng tôi gặp nhau từ thời trung học nhờ Young Life, một tổ chức kết nối sinh viên dựa trên niềm tin tôn giáo. Chúng tôi vẫn tiếp tục hỗ trợ tài chính cho Young Life trong suốt những năm vừa qua và vừa mới rời khỏi Hội đồng quản trị Young Life Capernaum, phần tổ chức hướng tới những sinh viên khuyết tật. Cả hai chúng tôi đều rất vui khi biết đến chương trình Amazon Smile, theo đó Amazon sẽ trích một tỷ lệ nhỏ cho mỗi lần bán hàng để quyên góp cho tổ chức từ thiện mà khách hàng lựa chọn. Chúng tôi đã chọn hỗ trợ Young Life thông qua các giao dịch mua hàng của chúng tôi trên Amazon Smile.

Thực tế, từ ngày hai vợ chồng tôi có tài khoản riêng trên Amazon, chúng tôi có một cuộc thi nhỏ xem ai là người quyên góp nhiều tiền nhất thông qua các giao dịch mua hàng (Tôi đoán là cô ấy sẽ thắng).

“Vào năm 2013, chúng tôi đã ra mắt chương trình Amazon Smile, một cách đơn giản để khách hàng hỗ trợ các tổ chức từ thiện yêu thích mỗi khi họ mua sắm. Khi mua sắm tại smile.amazon.com, Amazon sẽ quyên góp một phần của giá mặt hàng cho tổ chức từ thiện mà bạn lựa chọn. Bạn sẽ có đầy đủ những lựa chọn đa dạng hàng hóa, giá cả, và chi phí vận chuyển, cũng như chất lượng tốt khi mua sắm trên smile.amazon.com giống như trên Amazon.com – bạn thậm chí còn tìm thấy giỏ hàng và danh sách mong muốn của mình tương đồng trên cả hai trang này. Ngoài các tổ chức từ thiện lớn, mang tầm cỡ quốc gia mà bạn mong đợi, bạn cũng có thể chỉ định bất kỳ bệnh viện nào dành cho trẻ em tại địa phương, phòng y tế ở trường học của bạn, hoặc bất kỳ tổ chức nào khác mà bạn muốn. Có gần một triệu tổ chức từ thiện để lựa chọn. Tôi hy vọng bạn sẽ tìm được tổ chức mà mình yêu thích trong danh sách.”

- Bezos (trích Thư gửi cổ đông năm 2013)

Có thể giúp đỡ một tổ chức từ thiện mà mình mong muốn giúp chúng tôi cảm thấy mình có một sợi dây kết nối với Amazon. Chúng tôi không sở hữu bất kỳ cổ phiếu nào của công ty, nhưng lại có một phần tiền chi tiêu của mình được dành cho những tổ chức mà chúng tôi muốn hỗ trợ. Điều đó giúp chúng tôi cảm thấy mình đang tạo nên sự khác biệt.

Đó có phải là quyền sở hữu không? Có thể có, hoặc cũng có thể là không.

Nhưng điều đó có giúp chúng tôi cảm thấy rằng mình đang cộng tác cùng với Amazon để làm nên những điều tốt đẹp không?

Chắc chắn là có rồi.

ÁP DỤNG

Tăng cường quyền sở hữu

Câu hỏi: Bạn có đưa ra bất kỳ đề nghị bồi dưỡng nào cho nhóm của mình dưới hình thức “quyền sở hữu” công ty không – bao gồm cổ phần lợi nhuận hoặc tăng trưởng?

Câu hỏi: Bạn có thường xuyên chia sẻ những mục tiêu kinh doanh ngắn hạn và dài hạn của mình cho cả nhóm không?

Câu hỏi: Có sự khuyến khích (hoặc rào cản) nào đối với nhân viên trong việc cải thiện hoặc giải quyết những công việc kinh doanh không thuộc bộ phận hoặc trách nhiệm của họ không?

Chu kỳ tăng trưởng: Mở rộng quy mô

Đối với Amazon, mở rộng quy mô chính là cách thức bạn đạt được mức tăng trưởng vượt bậc mà không phải hy sinh bản chất hoặc những gì bạn cung cấp. Nó đòi hỏi thiết lập và duy trì một nền văn hóa đổi mới – một nền văn hóa luôn sẵn sàng chấp nhận rủi ro thay cho khách hàng.

Mở rộng quy mô còn liên quan đến việc cam kết chú trọng duy trì những tiêu chuẩn cao và không bao giờ hy sinh chất lượng vì mục đích đạt được lợi nhuận lớn hơn. Nó còn bao hàm việc đo lường những vấn đề cần thiết và không ngừng xem xét những gì bạn đã đo lường nhằm đảm bảo rằng bạn luôn luôn chú trọng vào những số liệu xác đáng – nhưng không bỏ qua trực giác của bạn trong cả quá trình.

Và cuối cùng, hơn mọi thứ khác, nó đòi hỏi bạn phải luôn luôn ra quyết định như thể đây là ngày đầu tiên khởi nghiệp, bằng trọn niềm đam mê và tập trung hoàn toàn vào khách hàng. Hãy tinh gọn, hãy hết sức tập trung, và hãy luôn nhớ rằng những gì quan trọng vào ngày đầu tiên sẽ mãi mãi quan trọng.

Mở rộng quy mô giúp Amazon có thể hoàn thiện chu kỳ – để tận dụng những thành công của công ty và lại tiếp tục bắt đầu quy trình thử nghiệm một đề xuất khác.