— 1 —
Buồn phiền là gì?
Con người đã cố gắng vượt qua nỗi buồn phiền bằng rất nhiều cách khác nhau, từ thờ cúng đến trốn chạy, rồi rượu bia hay mấy trò tiêu khiển; tuy nhiên chẳng cách gì trong số đó giúp làm tan biến nỗi buồn. Tôi thấy nỗi buồn phiền cần phải được thấu hiểu như cách bạn hiểu ngọn nguồn của mọi điều khác. Đừng chối bỏ hay dồn nén, cũng đừng cố xua tan nó mà chúng ta hãy tìm hiểu thật kỹ, và hãy quan sát xem nỗi buồn phiền thật sự là gì?
Bạn có hiểu gì về nỗi buồn phiền không?
- 2 -
Buồn phiền là sự cô đơn
Buồn phiền là khi rời xa ai đó mà bạn thấy yêu thương, buồn phiền là khi bạn không được thỏa mãn toàn vẹn, là khi bạn mất đi một cơ hội hay khả năng nào đó. Buồn phiền cũng là khi bạn muốn được mãn nguyện mà chẳng điều gì giúp bạn cảm thấy như thế, là khi bạn phải đối mặt với sự trống rỗng, cô đơn cùng cực trong mình, và nỗi buồn phiền luôn bị đè nặng thêm bởi sự ta thán.
Vậy bạn có biết sự ta thán là gì không?
- 3 -
Ta thán là một nhân tố gây buồn phiền
Ta thán là khi bạn than phiền về bản thân trong vô thức hay có ý thức; ta thán là khi bạn thương xót thân mình, rồi bạn ca cẩm: “Tôi không thể kháng cự lại chính môi trường đã tạo nên tôi vì đó là nơi tôi thuộc về”. Ta thán là khi bạn tự rủa sả và than vãn không nguôi. Chính vì ta thán mà sinh ra nỗi buồn phiền.
Để hiểu về sự phiền muộn, trước tiên người ta phải nhận thức về thói ta thán; đó là một trong những nhân tố của nỗi buồn phiền. Khi mất đi ai đó, người ở lại chợt nhận ra rằng mình cô đơn xiết bao. Hay là khi ai đó rời xa, ta bị bỏ lại không xu dính túi và cảm thấy bất an vô cùng. Trước đây bạn đã sống dựa dẫm vào người khác, thế nên khi có chuyện bạn sẽ thấy mình bắt đầu than phiền, bắt đầu ta thán. Đó là một sự thật như-nó-là, giống như sự thật là giờ đây bạn cô đơn vậy. Hãy nhìn vào sự ta thán đó và đừng cố vượt qua nó, cũng đừng chối bỏ nó hay nghĩ ra điều gì khác để làm với nó. Sự thật ở đây là bạn ta thán, và sự thật ở đây là bạn cô đơn; liệu bạn có thể biết về nó mà không mảy may so sánh với cảm giác an toàn bạn đã có trước đó, lúc mà bạn sống sung túc hay còn một chỗ dựa, hay có khả năng tự lo liệu, bạn sẽ làm được chứ? Hãy chỉ quan sát thôi và bạn sẽ nhận thấy rằng những lời ta thán thật ra chẳng nên tồn tại.
- 4 -
Buồn phiền vì cô đơn
Một nhân tố khác của nỗi buồn phiền là sự cô đơn cùng cực. Bạn có thể có bạn bè xung quanh, bạn có thể có thánh thần trong tâm tưởng, bạn hiểu biết nhiều, thậm chí bạn có thể là nhà hoạt động xã hội sôi nổi; thế nhưng sự cô đơn vẫn ngự trị trong lòng bạn. Đó là lý do mà con người luôn tìm kiếm và cố gắng khiến cuộc sống trở nên giàu ý nghĩa hơn. Dù vậy thì nỗi cô đơn vẫn luôn còn đó; thế liệu bạn có thể chỉ nhìn vào nó và đừng so sánh gì cả, cũng đừng tìm cách chạy thoát khỏi nó hoặc cố gắng chế ngự nó hay không? Sau cùng bạn sẽ nhận thấy sự biến đổi của nỗi cô đơn thành một điều gì đó hoàn toàn khác.
- 5 -
Cô đơn là buồn phiền, cô độc là tự do
Loài người cô đơn, còn chúng ta thì không. Chúng ta là kết quả của vô số tác động và điều kiện, của sự kế thừa về mặt tâm lý, của hệ thống thông tin và nền văn hóa; chúng ta không hề cô đơn chút nào trong vai trò thế hệ tiếp nối. Khi người ta hoàn toàn đơn độc và không thuộc về bất kỳ một gia đình nào dù có thể người đó có một gia đình, cũng như không thuộc về một quốc gia hay một nền văn hóa, hay bất kỳ sự ràng buộc nào thì khi đó họ mới thấy mình là kẻ đứng ngoài dòng chảy. Họ là những kẻ ngoài cuộc độc lập trong mọi dạng thức của suy nghĩ và hành động, đối với gia đình và quốc gia. Chỉ những người đơn độc hoàn toàn mới có thể vô tư thực sự; sự vô tư này giúp tâm trí họ tránh được những nỗi buồn phiền.
- 6 -
Đó là những giọt nước mắt khóc cho chính bạn hay cho người đã khuất?
Có phải nỗi buồn dữ dội và khẩn thiết mà bạn đang trải nghiệm cũng giống hệt như chiếc răng đau không? Nếu bị đau răng thì bạn đến gặp nha sĩ ngay, nhưng khi vấp phải nỗi buồn phiền thì bạn né tránh nó với vài lời thanh minh, với tín ngưỡng hay với rượu chè, v.v... Cùng là hành động nhưng kiểu hành động đó sẽ không giúp giải thoát tâm trí bạn khỏi nỗi buồn phiền.
“Tôi không biết phải làm gì và đó là lý do tôi có mặt ở đây.”
Trước khi bạn biết được điều mình cần làm, bạn phải hiểu về bản chất của nỗi buồn phiền. Nếu bạn từng phán đoán và định hình trong đầu một ý tưởng về nỗi buồn phiền; chắc hẳn sự lẩn tránh, đánh giá cùng nỗi sợ sẽ ngăn chặn cảm nhận trực tiếp của bạn đối với nỗi buồn phiền. Khi cơn đau răng ập đến, bạn đâu có hình thành trong đầu ý tưởng hay ý kiến nào về nó, bạn chỉ cảm thấy đau và bạn hành động. Nhưng trong sự buồn phiền, dù trực tiếp diễn ra hay xảy đến từ từ thì cũng không có bất kỳ hành động nào cả, đó là vì bạn không thực sự thấy đau khổ. Để cảm nhận được sự đau khổ và hiểu được nỗi buồn phiền, bạn phải quan sát nó chứ đừng trốn chạy.
“Cha tôi vừa mới qua đời và việc đó khiến tôi đau lòng quá. Tôi phải làm gì để vượt qua nỗi khổ sở?”
Chúng ta khổ vì không nhìn thấy được sự thật về nỗi khổ. Sự thật và cái chúng ta tưởng tượng về sự thật không giống nhau và dẫn đến hai đường hướng khác nhau hoàn toàn. Nếu có thể, hãy tự hỏi liệu bạn đang quan tâm đến sự thật và cái thực chất hay chỉ đơn thuần là những ý niệm về đau khổ?
“Thưa ông, sao ông không cho tôi biết câu trả lời, bây giờ tôi phải làm gì đây?”
- 7 -
Tự do khỏi liều thuốc độc của sự ta thán
Bạn muốn thoát khỏi nỗi đau khổ hay muốn được tự do khỏi nó? Nếu bạn chỉ muốn chạy trốn thì một viên thuốc, một tín ngưỡng, một lời lý giải, một thú tiêu khiển sẽ giải quyết vấn đề cho bạn, kèm theo tác dụng phụ là sự lệ thuộc, nỗi sợ hãi, và những điều tương tự như thế. Nhưng nếu bạn muốn được tự do khỏi nỗi buồn thì hãy dừng ngay việc trốn chạy lại, hãy nhận thức về nỗi buồn mà không phán xét hay lựa chọn. Bạn hãy quan sát và học hỏi về nó, hãy tìm hiểu về tất cả những trạng thái phức tạp sâu kín của nó. Rồi bạn sẽ không còn kinh sợ trước nó nữa và cũng hóa giải được liều thuốc độc của sự ta thán. Tự do đến từ hiểu biết về nỗi buồn phiền; để hiểu được nỗi buồn phiền thì bạn phải trải nghiệm nó, bạn không thể hiểu được nó nếu chỉ dựa vào trí tưởng tượng.
- 8 -
Vậy tôi nên sống mỗi ngày như thế nào?
“Tôi có thể hỏi điều này không? Người ta nên sống mỗi ngày như thế nào?”
Sống như thể người đó chỉ còn tồn tại trên cõi đời này thêm một ngày hay một giờ nữa.
“Tức là như thế nào?”
Nếu chỉ còn một giờ để sống, bạn sẽ làm gì?
“Tôi thực sự không biết.”
Thế chẳng lẽ bạn không lo cho xong những việc cần thiết như thu xếp công chuyện hoặc di chúc hay sao? Chẳng lẽ bạn không gọi ngay cho gia đình, bạn bè và khẩn cầu sự tha thứ của họ cho những tổn hại mà bạn đã gây ra, bên cạnh đó xí xóa hết mọi tổn hại mà họ đã gây ra cho bạn hay sao? Chẳng lẽ bạn sẽ từ giã cõi đời mà không hoàn thành cho kỳ được mọi ước nguyện về thế giới này trong tâm trí hay sao? Nếu bạn có thể làm điều đó chỉ trong một giờ, thì bạn chắc hẳn làm được điều đó trong những tháng năm còn lại của cuộc đời.
“Chuyện như thế có thể xảy ra sao, thưa ông?”
Bạn hãy thử trải nghiệm đi, rồi bạn sẽ hiểu ra thôi.
- 9 -
Thấu hiểu nỗi đau khổ
Thắc mắc về sự tồn tại của niềm hạnh phúc khi ta đang đau khổ thì liệu có ích gì? Vấn đề là ta cần hiểu về nỗi đau khổ chứ không phải là làm thế nào để có được hạnh phúc. Đúng là chúng ta hạnh phúc khi không đau khổ, nhưng trong khoảnh khắc mà ta ý thức về điều đó thì nó không còn là niềm hạnh phúc nữa. Thế nên ta phải hiểu được đau khổ là gì. Nhưng liệu điều đó có thể xảy ra không, trong khi một phần tâm trí ta vẫn đang mải mê tìm kiếm hạnh phúc cũng như phương cách thoát khỏi sự khốn khổ? Muốn hiểu được nỗi đau khổ, ta phải dành trọn sự tập trung vào nó, không chối bỏ cũng không phán xét, kết án hay so sánh; ta phải hoàn toàn hiện diện cùng nó để thấu hiểu nó.
Sự thật về hạnh phúc sẽ hiển hiện nếu chúng ta biết cách lắng nghe nỗi đau khổ; nếu có thể lắng nghe nỗi đau khổ thì ta có thể lắng nghe hạnh phúc, vì đó chính là cái ta là.
- 10 -
Đau khổ là đau khổ: Tâm trí ta và nỗi khổ của ta đều như nhau
Nỗi khổ của cá nhân bạn có khác gì với nỗi khổ của tôi và nỗi khổ của một người ở châu Á, ở Mỹ, hay ở Nga không? Tuy hoàn cảnh và tình tiết có thể khác nhưng về bản chất nỗi đau khổ của con người đều giống nhau cả, đúng không nào? Đau khổ là đau khổ, hẳn là thế chứ nào đâu phân biệt nỗi khổ của bạn hay nỗi khổ của tôi. Sự thỏa mãn cũng không phải là sự thỏa mãn của bạn hay của tôi, đó chỉ là sự thỏa mãn. Khi bạn đói, nó không chỉ là cơn đói của bạn, nó cũng là cơn đói của toàn châu Á. Khi bạn bị dẫn dắt bởi lòng tham và sự nhẫn tâm, đó cũng là lòng tham và sự nhẫn tâm đã dẫn dắt các chính trị gia hay những người giàu quyền lực ở châu Á, ở Mỹ, hay ở Nga.
Bạn thấy đấy, đó là điều chúng ta chăm chăm hướng đến. Chúng ta không nhận ra rằng chúng ta đều là con người, và đều bị vướng kẹt trong nhiều khía cạnh, lĩnh vực của đời sống. Khi bạn yêu một người, đó không phải là tình yêu của bạn vì nếu vậy, nó sẽ trở thành sự áp chế, chiếm hữu, ghen tuông, lo lắng, tàn ác. Nỗi đau khổ cũng vậy, nó không thuộc về bạn hay tôi. Tôi không khiến nó trở nên bâng quơ khách quan, cũng không nói về nó như một điều trừu tượng. Khi một người đau khổ thì đơn giản là người đấy đau khổ. Nếu ai đó thiếu thốn thức ăn, quần áo, không nơi trú thân thì người đó thấy khổ dù đang ở châu Á hay các nước phương Tây. Những người thiệt mạng hay bị thương đều đau khổ như nhau, dù là người Việt hay người Mỹ. Để hiểu được nỗi khổ phổ quát rất thực tế này đòi hỏi phải có sự hiểu biết và khả năng nhìn thấu vấn đề. Việc chấm dứt nỗi đau khổ này sẽ tự khắc mang lại nền hòa bình không chỉ cho nội tâm chúng ta, mà còn cho cả thế giới bên ngoài.