— 1 —
Cuộc sống của bạn không được phép hủy hoại cuộc đời của người khác
Bạn có muốn tìm hiểu xem liệu chúng ta có thể sống trong một thế giới giàu có, đủ đầy, hạnh phúc, sáng tạo mà không cần phải có những tham vọng hủy hoại và thói cạnh tranh ganh đua không? Bạn có muốn biết làm thế nào chúng ta có thể sống một cuộc đời như ý mà không phương hại đến người khác hay gây cản trở cho người đó không? Bạn thấy đấy, chúng ta nghĩ rằng đây là một giấc mơ không tưởng, sẽ chẳng bao giờ trở thành hiện thực được; nhưng tôi không đùa đâu, đây chẳng phải là một điều hư ảo nào cả. Bạn và tôi, những con người đơn giản và bình thường, liệu có thể sống một cách đầy sáng tạo trong thế giới này, không cần đến tham vọng được thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, chẳng hạn như ham muốn quyền lực và địa vị không?
Bạn sẽ tìm thấy câu trả lời khi bạn yêu thích những gì mình đang làm. Nếu bạn cố công trở thành một kỹ sư chỉ để kiếm sống hay để thỏa mãn mong đợi của cha mẹ, xã hội đối với bạn thì đó cũng là một hình thức ép buộc; điều đó dẫn đến sự xung đột và mâu thuẫn nội tại. Chỉ khi nào bạn thực sự yêu thích việc trở thành một kỹ sư, hay một nhà khoa học, hoặc chỉ khi nào bạn có thể trồng một cái cây, vẽ một bức tranh, viết một bài thơ, không phải để đạt được sự công nhận từ người khác mà chỉ đơn giản là bạn yêu thích việc làm đó, thì bạn sẽ nhận thấy rằng mình chẳng cần cạnh tranh với bất kỳ ai. Tôi tin rằng đây chính là chìa khóa then chốt: Hãy yêu những việc bạn làm.
- 2 -
Tìm ra điều bạn yêu thích
Khi còn trẻ, thật khó để biết mình yêu thích công việc gì, bởi vì chúng ta muốn làm rất nhiều thứ. Bạn muốn trở thành một kỹ sư, một người lái tàu, một phi công mang mơ ước bay vào trời xanh; hoặc có thể bạn muốn trở thành một nhà hùng biện hay một chính khách nổi tiếng. Bạn cũng có thể muốn trở thành một nghệ sĩ, một nhà hóa học, một nhà thơ, hay một thợ mộc. Bạn có thể muốn làm việc trí óc hay làm việc chân tay. Liệu những công việc này có phải là những việc mà bạn thực sự yêu thích, hay sự hứng thú với chúng chỉ đến từ phản ứng trước áp lực của xã hội? Làm thế nào để có thể tìm thấy công việc mình yêu thích? Chức năng thực sự của giáo dục chẳng phải là nhằm giúp bạn tìm được một công việc để dành hết trí tuệ, tâm hồn, sức lực mà hoàn thành chúng hay sao?
Để tìm được công việc yêu thích đòi hỏi ở bạn sự khôn ngoan; nếu bạn lo sợ việc thiếu ăn thiếu mặc, hay lo sợ mình đứng ngoài lề xã hội, thì bạn sẽ chẳng bao giờ tìm thấy công việc dành riêng cho mình đâu. Nhưng nếu bạn không sợ hãi, nếu bạn từ chối bước trên lối mòn truyền thống được áp đặt bởi cha mẹ, thầy cô, bởi những đòi hỏi hời hợt của xã hội thì bạn sẽ tìm thấy điều mình yêu thích. Thế nên, để khám phá được thiên hướng nghề nghiệp, chúng ta phải ngừng lo sợ về chuyện kiếm sống, về sự sinh tồn.
Nhưng hầu hết chúng ta e sợ điều đó. Chúng ta băn khoăn: “Chuyện gì sẽ xảy ra nếu tôi không làm theo những gì cha mẹ tôi nói, chuyện gì sẽ xảy ra nếu tôi không hòa nhập vào xã hội?”. Khi lo sợ, chúng ta sẽ làm những gì được chỉ bảo; trong sự chỉ bảo đó không có tình yêu thương, chỉ có những mâu thuẫn; sự mâu thuẫn nội tại này là một trong những yếu tố đưa đường dẫn lối cho tham vọng cùng ý đồ hủy hoại.
Vậy nên chức năng cơ bản của giáo dục là giúp bạn khám phá ra điều bạn thực sự thích làm, từ đó bạn có thể dành trọn trí tuệ, tâm hồn và sức lực của mình cho nó; điều đó làm nên chân giá trị của con người, xua đi sự tầm thường trong tinh thần của họ. Đó là lý do vì sao chúng ta cần phải có những người thầy thật sự trong cuộc đời này.
- 3 -
Giáo dục là một nghề cao quý
Giáo dục là một nghề cao quý nhất hạng – nếu ta có thể coi đó là nghề nghiệp. Giáo dục là một nghệ thuật không những đòi hỏi sự thủ đắc kiến thức mà cả lòng kiên nhẫn và tình yêu thương vô hạn. Một người được giáo dục đúng cách sẽ thấu hiểu mối tương quan giữa con người với tiền bạc, tài sản, với người khác, với giới tự nhiên, với tất cả mọi điều trong cuộc hiện sinh bao la rộng lớn này.
- 4 -
Thực trạng mục nát, hỗn độn
“Trong quyển sách nói về giáo dục, ông kết luận rằng nền giáo dục hiện đại là một sự thất bại hoàn toàn. Ông có thể lý giải về điều này không?”
Chẳng lẽ nó không thảm bại sao, thưa bạn? Khi bạn bước ra đường và nhìn thấy người giàu, người nghèo; khi bạn quan sát xung quanh và chứng kiến cảnh những người được cho là có giáo dục, có học thức đang cãi vã, đánh chiến, chém giết nhau trong những cuộc tranh đấu. Ngày nay, nếu những kiến thức về khoa học kỹ thuật đã cung cấp đủ cho chúng ta thức ăn, quần áo và nơi trú thân thì tại sao những chuyện không hay vẫn diễn ra. Các chính khách và những nhà lãnh đạo trên toàn thế giới đều là những người được giáo dục; họ có tước vị, học vị, họ là những tiến sĩ hay những nhà khoa học, thế nhưng họ vẫn không tạo ra được một thế giới mà trong đó con người có thể sống hòa hợp và hạnh phúc. Vậy thì nền giáo dục hiện đại không phải đã thất bại hoàn toàn sao? Còn nếu bạn cảm thấy hài lòng khi được giáo dục theo cách đó, bạn rồi cũng tạo ra một tình trạng mục nát khác cho cuộc đời này mà thôi.
- 5 -
Liệu bạn có dễ bị tác động?
“Tại sao chúng ta không nên làm theo những gì cha mẹ đã hoạch định, khi mà họ chỉ muốn những điều tốt nhất cho chúng ta?”
Tại sao bạn phải làm theo kế hoạch của cha mẹ bạn, dù nó có ích hay cao quý đến nhường nào? Bạn không phải là một loại đất sét hay một loại bột dẻo để nhào nặn vào chiếc khuôn đúc? Nếu bạn để yên cho cha mẹ nhào nặn mình thì chuyện gì sẽ xảy ra? Bạn trở thành một cô gái hay một chàng trai “ngoan ngoãn”? Thế bạn có hiểu một người ngoan lành hay một người tử tế sống như thế nào không? Sự ngoan ngoãn hay sự lương thiện không đồng nghĩa với việc làm theo những gì xã hội bảo hay những gì cha mẹ yêu cầu. Sự lương thiện là một điều hoàn toàn khác, nó chỉ tồn tại trong những người khôn ngoan, hiểu biết – những người giàu tình yêu thương và không chút sợ hãi. Bạn không thể trở nên lương thiện nếu bạn có nhiều nỗi sợ; dù bạn có thể trở thành một người được kính trọng khi làm theo mọi điều xã hội yêu cầu – bạn sẽ được tán thưởng, sẽ được họ công nhận rằng bạn lương thiện – nhưng những lời nói ngưỡng mộ, kính trọng chẳng thể minh chứng cho sự lương thiện trong bạn.
Bạn thấy đấy, khi còn trẻ thì chúng ta không muốn làm theo những gì xã hội áp đặt, chúng ta chỉ muốn trở thành một người tốt. Chúng ta muốn trở nên thân thiện, ngọt ngào, chúng ta muốn được quan tâm và làm những điều tử tế nhưng chúng ta lại không biết tất cả những điều đó thực sự có nghĩa là gì, rồi chúng ta chọn trở nên “tốt đẹp” chỉ vì sợ hãi. Cha mẹ chúng ta mong sao chúng ta “là một người tốt” và hầu hết chúng ta trở thành người tốt thật đấy, nhưng sự lương thiện đó đơn thuần là việc cắm cúi làm theo kế hoạch được người khác vạch sẵn, chỉ vậy thôi.
- 6 -
Đâu mới là cách mưu sinh đúng đắn?
“Làm sao tôi biết được cách mưu sinh của mình là đúng đắn, và làm thế nào tôi có thể kiếm sống sao cho hợp với lẽ phải trong một xã hội về cơ bản là biến chất như hiện nay?”
Trong một xã hội thế này thì không có cách mưu sinh nào là đúng đắn. Điều gì đang xảy ra với thế giới vậy? Có một sự thật hiển nhiên là bất kỳ cách thức mưu sinh nào của chúng ta cũng đều góp phần dẫn đến chiến tranh, nỗi thống khổ và sự hủy diệt. Bất kỳ điều gì chúng ta làm đều không tránh khỏi việc mang lại sự xung đột, suy tàn, mục nát và những nỗi muộn phiền. Do đó, xã hội hiện nay về cơ bản đã biến chất, nó được xây dựng trên nền tảng của sự đố kỵ, căm ghét và ham muốn quyền lực; một xã hội như vậy chỉ tạo ra những phương cách sống sai lầm, chẳng hạn như tạo ra nghề lính, cảnh sát và luật sư. Tự bản chất những nghề nghiệp này đã là yếu tố gây chia rẽ xã hội; càng có nhiều luật sư, cảnh sát và binh lính, thì xã hội này càng suy tàn và mục nát. Đây là điều đang xảy ra trên khắp thế giới: ngày càng có nhiều binh lính, cảnh sát, luật sư hơn; kéo theo đó là số lượng những thương gia ngày một gia tăng. Tất cả những điều này phải được thay đổi để tạo nên một xã hội đúng nghĩa – chúng ta thường nghĩ một nhiệm vụ như thế là bất khả thi. Không đâu bạn ạ, miễn là chúng ta cùng xắn tay áo tham gia; vì ở thời điểm hiện tại, dù chọn cách mưu sinh nào thì ta cũng gây khốn khổ cho người khác hay góp phần hủy hoại nhân loại. Điều đó chỉ có thể được thay đổi khi bạn và tôi ngưng tìm kiếm quyền lực, thôi tham vọng, thôi căm ghét và chống đối lẫn nhau. Khi bạn mang lại sự thay đổi trong các mối tương quan của mình, bạn đồng thời góp phần tạo ra một xã hội mới, trong đó con người không bị trói buộc bởi truyền thống, không đòi hỏi bất kỳ điều gì, không chạy theo quyền lực, bởi vì từ sâu bên trong họ biết rằng mình đã được đủ đầy, họ đã tìm được chân lý. Chỉ khi đó người ta mới có thể tạo dựng một xã hội mới; chỉ khi yêu thương thì con người mới có thể mang lại sự thay đổi cho thế giới này.
- 7 -
Hãy làm điều tốt nhất có thể: Bạn phải sinh tồn mà
Tôi biết đây không phải là câu trả lời có thể khiến những ai đang tìm kiếm một công việc đúng đắn được mãn nguyện. Bạn phải tìm ra công việc tốt nhất có thể trong cái cấu trúc xã hội này – dù đó là thợ chụp ảnh, lái buôn, luật sư, cảnh sát, hay bất kỳ nghề nghiệp gì. Nhưng nếu có thể, hãy nhận biết về những việc bạn đang làm, hãy hiểu và nhận thức đầy đủ về toàn bộ cấu trúc của xã hội với sự mục nát, căm ghét, đố kỵ của nó. Nếu không cam chịu khuất phục trước những điều này, có lẽ bạn sẽ tạo ra được một xã hội hoàn toàn mới. Ngay vào khoảnh khắc bạn hỏi rằng đâu là cách mưu sinh đúng đắn, thì tất cả những thắc mắc, băn khoăn này đã hiện diện sẵn rồi, đúng không nào? Bạn không cảm thấy hài lòng với công việc, bạn tham vọng và ham muốn quyền lực; do đó chắc chắn bạn đang tạo ra và duy trì một xã hội đầy tính hủy hoại đối với loài người và với cả chính bạn.
Nếu bạn nhận thức một cách rõ ràng về quá trình hủy hoại trong cách mưu sinh của riêng bạn, và nếu bạn nhận thấy sự hủy hoại ấy là kết quả của công việc bạn theo đuổi, thì chắc chắn bạn sẽ thấy được một cách mưu sinh đúng đắn hơn. Khi bạn nhìn rõ bức tranh về xã hội hiện tại đang phân rã và mục nát thì con đường mưu sinh đúng đắn sẽ xuất hiện. Trước tiên, bạn phải nhìn ra bức tranh về thế giới đang là, với sự phân chia lãnh thổ quốc gia của nó, với sự tàn ác, tham vọng, căm ghét, hận thù và thao túng của nó. Tiếp đó bạn sẽ thấy được cách mưu sinh đúng đắn, bạn sẽ không phải đi tìm nó ở đâu khác nữa. Nhưng điều đáng tiếc là chúng ta đều phải gánh trên vai quá nhiều trách nhiệm; cha mẹ đang chờ chúng ta mang tiền về giúp đỡ họ; và trong cái xã hội rất khó để tìm việc như hiện nay, có một chỗ làm công ăn lương là mừng lắm rồi; thế nên chúng ta rất dễ buông thả mình vào guồng máy của xã hội. Chỉ những ai không bị cưỡng bách phải có ngay một công việc, và có thể nhân lúc đó nhìn thấy một bức tranh toàn cảnh, mới có khả năng thay đổi xã hội. Nhưng đáng buồn thay, như bạn thấy đấy, những người mà không chịu áp lực phải có ngay một công việc thì họ lại vướng mắc vào những thứ khác – họ bận tâm đến việc tô điểm, bành trướng bản thân, với cảm giác an nhàn dễ chịu, với những thứ xa xỉ và những thú tiêu khiển. Họ có dư dả thời gian, nhưng lại phung phí nó. Mặc dù họ nên quan tâm đến toàn bộ vấn đề hiện sinh và tránh vướng phải những hoạt động chính trị hời hợt mang tính đối phó; mặc dù họ nên dùng thời gian nhàn rỗi để tìm kiếm chân lý vì họ có nhiều khả năng mang lại một cuộc cách mạng hơn là những người luôn phải tìm cách xoa dịu cái bao tử trống rỗng; thì không may là những người rỗi rãi lại không mấy bận tâm đến những vấn đề nội tâm sâu sắc. Họ thà bận bịu với việc lấp đầy thời gian rảnh còn hơn; vì thế họ nghiễm nhiên trở thành một nguyên nhân khác của nỗi thống khổ và tình trạng hỗn loạn trên khắp thế giới. Thế nên, mong sao những người đang lắng nghe lời tôi, những người có chút ít thời gian dư ra hãy dành suy nghĩ và sự quan tâm cho vấn đề này; bằng việc thay đổi bản thân, bạn sẽ mang lại một cuộc cách mạng cho thế giới.
- 8 -
Mưu sinh là gì?
Chuyện mưu sinh là để thỏa mãn nhu cầu về cơm ăn, áo mặc, chỗ trú ngụ, đúng không nào? Vấn đề chỉ xuất hiện khi chúng ta biến những nhu cầu thiết yếu này của cuộc sống thành một phương tiện gây hứng thú về mặt tâm lý – một phương tiện tô vẽ bản thân, hoặc lạm dụng những điều thiết yếu để bành trướng về mặt tâm lý.
- 9 -
Đóng góp cho xã hội
Tất cả những gì người ta có thể làm, nếu họ thực sự hiểu về toàn bộ quá trình này, là loại bỏ tình trạng hiện tại của xã hội và trao cho xã hội những gì mà họ có thể. Nếu bạn nhận được thức ăn, quần áo và nơi trú thân từ xã hội, bạn có nghĩa vụ trao lại một điều gì đó. Vậy giờ đây, bạn đang hồi đáp cho xã hội những gì?
Xã hội là gì? Đó là mối tương quan giữa bạn với một hay nhiều người khác; nó bao gồm mối quan hệ giữa người với người. Bạn đang trao cho người khác điều gì? Có theo đúng nghĩa đen của từ “trao gửi” không, hay bạn chỉ đơn thuần trả tiền để đòi hỏi một điều gì đó?
Nếu bạn không phụ thuộc vào người khác vì những nhu cầu tâm lý của mình, điều đó có nghĩa là bạn có thể mưu sinh một cách đúng đắn. Bạn có thể cho rằng vấn đề kiếm sống này sao mà phức tạp, thế nhưng trong cuộc sống không tồn tại câu trả lời dễ dàng; những ai mong tìm kiếm câu trả lời từ cuộc sống mà không muốn bỏ ra chút sức lực nào chắc hẳn là rất ngu dốt và đần độn. Cuộc sống không có một đoạn kết viết sẵn nào cả, cuộc sống chính là sự sống, không thể được xác định và liên tục biến chuyển.
Nếu mối tương quan là một trong những nhu cầu thiết yếu của bạn, thì bạn sẽ tìm thấy ý nghĩa thực sự của mưu sinh, dù là ngay trong xã hội mục nát này.
- 10 -
Công việc đúng nghĩa của con người là khám phá chân lý
Vậy đâu mới là công việc đúng nghĩa của con người? Đó hẳn là khám phá chân lý, tìm đến Thượng đế; yêu thương và không để bị vướng bận vào những hoạt động khép kín mang tính phòng vệ cá nhân. Trong chính hành trình tìm kiếm chân lý này, người ta thấy được tình thương, và tình yêu thương trong mối tương quan giữa người với người sẽ kiến tạo một nền văn minh hoàn toàn khác biệt, một thế giới mới.