Vừu tươi tỉnh nói với tôi đêm qua thấy giấc mơ lạ lẫm. Hắn thấy mình hăm hở viết. Một giáo sư đoạt giải Nôbel văn chương vỗ vào vai, động viên bằng những lời chưa bao giờ hắn được nghe. Rất sướng cái màng nhĩ. Giáo sư khuôn mặt hồng hào phúc hậu. Và, đặc biệt chắc chắn ông phải giỏi lắm. Một giáo sư làm việc trong trường nổi tiếng cơ mà. Ông thông thạo các học thuyết, triết học, địa lý, thần học, tôn giáo. Với ông, lý luận Macxít ở trong lòng tay, những tiểu thuyết kinh điển thế giới cũng vậy. Ông có thể nói cả ngày về nội dung và ý nghĩa, hết cuốn này đến cuốn khác. Ông nói:
“Cậu ở nước Việt Nam nhỏ bé đúng không? Một đất nước vừa làm xong cái mà bao lâu cố gắng mới vào được, nền kinh tế đang được đánh giá, lên bàn cân. Con rồng châu Á chuẩn bị cất cánh. Các cậu có nghĩ đến sự vận động của văn chương nước cậu không? Nên lắm. Vì những người có tâm huyết như cậu không nhiều. Sứ mệnh được đặt lên vai các cậu đó. Đừng câu nệ vào cái mác nhà văn. Hãy dẹp bỏ nó đi. Tôi có để ý đến văn hoá nước cậu. Tôi từng sống mấy năm ở đó. Không nói cậu cũng hình dung ra sự còi cọc thiếu dinh dưỡng của nó. Nó cứ lẽo đẽo đi theo những nước khác, đến thảm hại tồi tàn.”
Hắn đã thưa: “Thưa giáo sư đáng kính. Tôi biết nền văn chương nước tôi, cũng nghĩ đến cái gọi là sứ mệnh. Thực ra không có ai đặt, nhưng là lương tâm của người cầm bút, của người con đất nước trên chín mươi triệu dân này. Tôi cảm giác mình không có tư cách để không viết. Với tình trạng hiện nay, thực sự tôi và những người bạn tôi đang bế tắc, mặc dù rất hăm hở yêu nghề. Những chỉ có thế chưa đủ. Nhà văn cần nhiều hơn thế. Xin ngài chỉ bảo cho”.
Giọng giáo sư sang sảng: “Văn chương học tập kế thừa là tất nhiên. Nhưng các cậu học tập lâu quá, chậm tư duy, chậm phát huy chính kiến. Nguy hiểm nhất là sự ỉ lại vào thời thế. Vì thế lúc nào cũng có cảm giác các cậu ì ạch chạy. Các cậu còn sợ kẻ khác gạt chân khi đang chạy. Các cậu nghĩ đến sự nô dịch của văn hoá Trung Quốc. Tất nhiên khi học có nhiều thầy, cả thầy giỏi và thầy kém. Văn học phương Tây là cái đỉnh của tiến bộ nên học luôn ông thầy tiến bộ đó. Trung Quốc cũng phải học phương Tây, vậy tại sao không học luôn phương Tây.
Trong tâm thế các cậu cứ sợ mình không bằng người. Rằng trong nước mình có cây bút này điển hình, cây bút kia nổi, phấn đấu bằng họ. Khi viết cậu nên bỏ qua họ, hãy nghĩ sẽ vượt qua họ. Lỗi lầm lớn nhất là không dám vượt qua”.
Tôi hỏi:
- Vậy ông ấy có dự báo gì về văn học thế giới và văn học nước ta?
- Ông ấy không nói. Đến đó thì một tiếng ho của ông gãy đùi bên kia làm tôi tỉnh giấc.
Vừu nói với vẻ xót xa.
Ai trong giới văn chương cũng có thể biết được tình hình của văn chương thế giới và Việt Nam hiện nay. Một dòng văn học đang cựa quậy bước qua lời nguyền. Hằng năm vẫn có những cuộc vận động sáng tác, những buổi mạn đàm, hội thảo, trao giải thưởng. Nhưng không mấy ai quan tâm đến những vấn đề liên quan. Đâu là cách mạng nhân học. Cách mạng văn học thế nào? Người ta vô cảm với cái gọi là hội chứng vô cảm của xã hội. Không quan tâm và thờ ơ. Cái gì cũng ậm ừ, qua chuyện. Phải đấy mà cũng chả phải. Một cây bút đã ba lần bẻ bút tuyên bố bỏ văn chương, nhưng không từ bỏ được những ám ảnh của nó, cầm bút lại, và đồng loạt ì ạch trong lối viết, thể nghiệm. Có những lúc, các cây bút đồng loạt mở mồm tuyên bố, lạnh lùng nâng tầm đại ngôn, biến thành tuyên ngôn. Nhưng tuyên ngôn dần bị giết chết bởi thời gian và tầm văn hoá, đôi khi chỉ bị lôi ra trong những buổi hội nghị, trong quán bia, hay quán cóc dọc phố, dưới gốc cây.
- Vậy ông sẽ làm gì sau đây? - Tôi hỏi.
Câu hỏi ấy dường như khó chấp nhận. Mặt Vừu bảo rằng chẳng nên hỏi câu đó làm gì. Tôi thừa biết rồi. Nhưng sau đó, thấy Vừu yếu ớt chuyển vị trí của bên chân băng bó.
- Tôi thấy ông già đó nói đúng.
- Người ta là giáo sư, ăn giải Nôbel cơ mà!
Tôi về toà soạn theo tiếng gọi của tổng biên tập. Một bài báo đăng sai sự thật cơ quan nguy cơ bị kiện. Tay phóng viên vô tâm có nguy cơ bị đuổi việc, rất vô cảm lãnh nhận lời khiển trách.
Những con đường mưa nối với nhau. Tôi nhận ra sự xót xa của những chiếc lá đang buôn buốt đu mình trong giá lạnh. Đèn phố lờ nhờ xanh đỏ vàng. Không vì một chút mưa mà những chiếc xe đi chậm lại. Cửa hàng đồ điện phố Hai Bà Trưng lừng phừng tiếng loa thùng.
Tôi gọi đây là rủi ro.