Hoa vẫn nở trên đống tro tàn

Có thể lắm, khởi nguồn cho sự tồn tại vô nghĩa này lại chính là những cảm xúc từng phấn khích, từng vui sướng, những ý nghĩa ta cấp cho vạn vật đã từng có, hoặc sẽ có trong thế gian này.

Có một cách, một cách căn bản để đánh thức sự mãn nguyện, như Whitman nói, đấy là chấp nhận sự hiện diện của thế giới, nhận ra ý nghĩa và tầm quan trọng của nó. Nhưng làm thế nào ta có thể hiểu được ý nghĩa quan trọng đó khi chính ta còn chưa bắt đầu trải nghiệm? Chẳng có một công thức cụ thể nào để chúng ta bắt chước đâu. Điều đó lúc nào cũng là một bí mật, một bí mật thường xuất hiện theo cách mà chúng ta không ngờ tới. Đó là bí mật với mỗi người.

Hoa đã nở ngay trên những ngôi mộ, nơi mà ta ngỡ rằng hạnh phúc của mình đã chôn vùi mãi mãi

Sau khi đã tận hưởng cuộc sống bên ngoài, từ những chuyến phiêu lưu hay các trải nghiệm nghệ thuật, Benvenuto Cellini¹⁸ đột nhiên bị nhốt vào một hầm ngục trong lâu đài San Angelo. Nơi ấy thật kinh khủng. Chuột bọ, ẩm ướt và nấm mốc khắp nơi. Chân gãy và răng rụng, đây rõ ràng là triệu chứng của căn bệnh scorbut¹⁹.

¹⁸ Benvenuto Cellini (1500 - 1571) là nghệ sĩ điêu khắc nổi tiếng người Ý.

¹⁹ Scorbut (scurvy) là một bệnh do thiếu hụt vitamin C, biểu hiện dưới những triệu chứng như: chảy máu nướu răng, chậm lành vết thương, các vết thâm tím rộng trên da.

Nhưng tâm trí của ông hướng về nơi Chúa như thể Ngài chưa từng rời bỏ ông ta. Ông có một cuốn Kinh Thánh và thường tranh thủ đọc mỗi khi nắng hắt vào trong ngục tối. Ông đích thực là một người có tinh thần mộ đạo. Ông hát những bài thánh ca cho chính mình, và soạn những lời ca mới. Đó là ngày cuối cùng của tháng Bảy, ông nghĩ về những lễ hội truyền thống ở thành Rome, và tự nhủ: “Những năm qua, tôi đã trải qua kì nghỉ lễ cùng với sự phù phiếm của thế gian. Song từ đây, tôi sẽ tôn vinh nó bằng tấm lòng thành kính tới Chúa. Và sau đó tôi nói với mình rằng: “Ồ, cuộc sống hiện tại hạnh phúc biết bao, hơn tất thảy những tháng ngày của quá khứ trước đây.”²⁰

²⁰ Vita, Quyển 2, chương IV.

Tolstoi²¹ là người hiểu thấu dòng chảy bí ẩn này. Chúng xuyên suốt qua những tiểu thuyết của ông. Trong tác phẩm Chiến tranh và Hòa bình, người anh hùng của chúng ta, Peter được cho là người giàu nhất của đế chế Nga hoàng. Trong cuộc xâm lược của thực dân Pháp, anh bị bắt làm tù binh và đày ải qua nhiều trại tế bần. Lạnh lẽo, tối tăm, đói khát và bao nhiêu đau đớn tấn công anh. Nhưng chính điều đó dần khiến anh hiểu được giá trị đích thật của cuộc sống.

²¹ Lev Nikolayevich Tolstoy (1828 - 1910) là một tiểu thuyết gia người Nga, nhà triết học, người theo chủ nghĩa hòa bình và là một thành viên có ảnh hưởng của gia đình Tolstoy.

Lần đầu tiên anh nhận ra rằng, cuộc sống chỉ đáng quý khi anh bị tước mất nó. Hạnh phúc là được ăn no lúc đói, được uống đã khi khát, được ngả lưng khi mỏi mệt, và được chuyện trò khi lòng muốn giãi bày. Và sau này, anh ấy luôn hồi tưởng lại những niềm vui trong những năm tháng ấy. Anh không ngừng nói bằng sự nhiệt thành về sức mạnh, về những cảm giác chẳng thể nào quên, và đặc biệt là sự điềm tĩnh mà anh đã tôi rèn trong suốt quãng thời gian cực khổ.

Một buổi sớm mai nơi ngục tù, anh thấy (tôi trích lại theo cách mô tả của Tolstoi) những rặng núi khuất dần sau những làn sương xám, từng cơn gió lạnh buốt lướt qua anh. Những tia nắng xua tan hơi ẩm, mặt trời bắt đầu ló rạng sau những đám mây, trên những mái nhà. Những cây thập tự lẫn trong sương giá, dòng sông hiền hòa ở phía xa đang lấp lánh ánh vàng, rực rỡ và tráng lệ.

Trái tim anh ngập tràn cảm xúc. Thứ cảm xúc ấy cứ lớn dần trong anh, gấp trăm nghìn lần những khó khăn, khổ ải mà anh phải chịu đựng mỗi ngày. Anh nhận ra rằng, con người sinh ra đã là hạnh phúc, và hạnh phúc nằm ở trong chính mỗi người, trong việc được thỏa nguyện những nhu cầu cần thiết để có thể tồn tại. Và rằng, bất hạnh chỉ là một quãng đường chúng ta phải đi qua, để hạnh phúc thực sự trọn vẹn mà thôi.

Khi lòng anh tĩnh lại, đám than hồng tàn dần rồi tắt ngấm, đó là một đêm trăng tròn lên cao vằng vặc sáng. Cảnh vật chìm trong ánh trăng mờ ảo trải dài ra vô tận. Những ngôi sao sáng lấp lánh trên bầu trời. Anh ngước nhìn vòm trời ấy và những ánh sao lấp đầy nơi đáy mắt anh. Anh thầm nghĩ: "Tất cả những ngôi sao ấy là của ta. Chúng ở trong ta, ở trong ta! Chúng ở lại trong tâm hồn ta, chiếu sáng lòng ta." Anh mỉm cười, và chìm vào giấc ngủ trong căn phòng cùng những người đồng chí.²²

²² Chiến tranh và Hòa bình, Paris, 1884, Tập III, trang 268, 275, 316.

Và rồi, Peter cũng không còn cơ hội để trải nghiệm điều đó nữa.

Để hấp thụ mọi dòng chảy của cuộc sống này, tất cả đều phụ thuộc vào khả năng nắm bắt của linh hồn

Emerson từng nói: “Ta có thể nhẹ nhàng bước qua một ranh giới, qua những hố tuyết, qua lúc chạng vạng. Ta có thể đi dưới bầu trời u ám mà chẳng cần nghĩ đến những vận may đặc biệt. Ta đã tận hưởng một niềm vui trọn vẹn. Ta an nhiên ngay cả khi đứng trước bờ vực của sự sợ hãi.”

Một người tinh tế luôn nhận ra rằng, cuộc đời này thực sự đáng quý. Chúng ta thuộc tầng lớp (được gọi là) trí thức cao, nên chúng ta đã đi quá xa, vượt ra khỏi những thứ bản nhiên. Chúng ta được dạy dỗ để tìm kiếm các cơ hội hiếm có và đắt giá, mà vô tình bỏ qua những điều giản dị và đơn thuần. Chúng ta bị nhồi nhét bằng một mớ các khái niệm trừu tượng, những lời nói lan man và những bản văn dông dài. Và rồi ta chỉ còn thấy hứng thú với những thứ cao siêu mà bỏ quên niềm vui từ những điều giản dị.

Chúng ta đã sống với những khối đá đè nặng trong tâm trí mà quên đi những niềm vui giản đơn và bình dị