Đ
êm nọ, tôi đi ăn cùng vợ. Trên đường về, tôi đề nghị đi con đường khác nhưng bà xã tôi nói đường mình chọn là tốt nhất. Tôi nói cô ấy ngoan cố quá còn cô ấy lại bảo tôi “dở hơi”. Từ đó, chúng tôi không nói chuyện với nhau trên suốt đoạn đường còn lại. Chúng tôi bị kẹt vào một trận chiến mà cả hai hoàn toàn không mong muốn dù rất hăng hái khi “nhập cuộc”.
Về đến nhà, bà xã vào bếp, còn tôi thì lên lầu ngủ. Nằm trên giường, nghiền ngẫm chuyện đã qua, tôi nghĩ là nên gọi điện thoại xuống lầu, giả vờ như không có chuyện gì xảy ra và làm lành với nhau. Thế là tôi gọi xuống và nhờ cô ấy mang chút thức ăn lên lầu. Vài phút sau, bà xã tôi xuất hiện, tay cầm ly ngũ cốc – món ăn nhẹ ưa thích của tôi. Chúng tôi ngậm ngùi nhìn nhau và rồi cùng phá lên cười. Cái tôi của cả hai bị phá vỡ...
Những chuyện tương tự như thế cũng xảy ra một cách tự nhiên nhưng không thường xuyên lắm. Trong chương này, tôi trình bày một phương pháp rất thực tế, dựa trên nghiên cứu của các chuyên gia và kinh nghiệm 20 năm trong lĩnh vực tâm thần học, để giúp bạn vượt qua cơn giận dữ trong các tình huống tương tự.
Tôi chia tiến trình này làm bốn phần giống như việc phân cảnh trong một vở kịch. Đa số các vở kịch nổi tiếng đều tập trung vào sự phát triển của những sự kiện.
Phần 1: Tổn thương - Cảm thấy có lỗi và không biết phải làm gì.
Phần 2: Tái hiện những gì đã xảy ra và ngẫm nghĩ về nó. Dùng niềm tin, sự thông minh và trí tưởng tượng để tự dẫn dắt bản thân. Hãy tự hỏi: “Tôi muốn nỗi đau của mình trở thành điều gì?”.
Phần 3: Đấu tranh với chính mình hay với người khác để hàn gắn, hòa giải, tìm cách đưa con thuyền giận dữ và thù hận đến bến đỗ bình an.
Phần 4: Đánh giá và tiến bước.
Không giống những vở kịch nổi tiếng mà chúng ta xem, mỗi lần vở kịch này được trình diễn, nhân vật sẽ thay đổi, lời thoại của vai diễn sẽ khác hẳn và bối cảnh cũng mới hoàn toàn. Nhưng khi tha thứ là kết quả, cảm xúc, hành động có khuynh hướng đi theo mô-típ tôi đã đưa ra, thì đó là bước chuyển từ đau đớn đến phát triển, trưởng thành.
Kịch bản phải bắt đầu bằng sự đau đớn: Tại sao chúng ta cần phải tha thứ?
Khi có thể suy ngẫm về tất cả những điều đã xảy ra, chúng ta bắt đầu kiểm soát, tự chủ thay vì bị sự kiện đau đớn đó điều khiển. Nếu muốn thoát khỏi cơn giận dữ và lòng thù hận, hay muốn vượt lên nỗi đau của mình thì chúng ta phải làm mọi cách biến nỗi đau thành sự phát triển. Đây là một tiến trình chứ không phải là một khoảnh khắc, một sự kiện hay một hành động. Nó cần phải có thời gian. Nó có thể huyền bí và bất ngờ nhưng sẽ xảy ra nếu chúng ta thật sự muốn nó xảy ra.
Năng lượng, động lực làm cho tiến trình biến nỗi đau thành sự phát triển xuất phát từ lời đáp cho câu hỏi: “Tôi muốn nỗi đau của mình biến thành điều gì?”. Chúng ta sẽ thấy rằng mình không muốn đau đớn và khổ sở nữa. Chúng ta muốn thay đổi và phát triển.
Mỗi người đều có thể nắm giữ hạnh phúc, hòa bình, hòa thuận… trong tầm tay.
Khi vượt qua được giận dữ và thù hận nghĩa là chúng ta tìm thấy vùng đất mới rồi đấy. Cuộc sống của chúng ta sẽ thay đổi tốt hơn cũng như có nhiều cơ hội hơn giúp người khác đấu tranh để tha thứ.
Trước khi đi vào chi tiết, tôi muốn nhấn mạnh rằng biện pháp tha thứ này rất thực tế và dễ học, chúng ta cần phải vận dụng trí tưởng tượng và sự ứng biến để áp dụng linh hoạt.
Tha thứ là tiến trình không có khuôn mẫu nhất định. Tôi cũng không định viết kịch bản về sự tha thứ. Các bạn phải tự viết. Bạn có thể xoay quanh kịch bản, bỏ qua phần này, lược bớt phần kia, và thêm vào tình huống của riêng mình. Xin giới thiệu với bạn công thức “Hallowell” với hy vọng giúp bạn tổng hợp công thức của riêng mình.
1. Tổn thương
Tha thứ bắt nguồn trong tổn thương. Chúng ta bị ai đó, nhóm người, hay kẻ thù nói chung làm hại, gây tổn thương, đau đớn. Việc đầu tiên là chấp nhận với bản thân rằng chính mình đang bị đau đớn, tổn thương. Cũng có một số người giả vờ không bị tổn thương để rồi cứ loay hoay với gánh nặng trên vai, cảm thấy giận dữ mà không thèm nhìn nhận. Nếu chúng ta bị đau đớn, tổn thương, hãy chấp nhận nó.
Bây giờ chúng ta bắt đầu cảm nhận dòng cảm xúc.
Khi thừa nhận mình đã bị tổn thương, cảm xúc sẽ từ từ hiện ra, tạo áp lực và vây lấy bạn nhanh chóng. Tùy mức độ tổn thương mà bạn sẽ có những cảm xúc giận dữ, buồn chán, sợ hãi, ngạc nhiên, phiền muộn, trả thù, bối rối, thất vọng, thậm chí cả ý định tự tử... Khi cảm xúc dâng trào, nó sẽ phá vỡ cảm giác bình yên. Trong nỗi đau tột cùng, có thể bạn sẽ nói và làm những việc rất điên rồ; bạn hoàn toàn mất kiểm soát.
“Cơn lũ cảm xúc” rồi cũng sẽ tan. Bạn bối rối nhìn quanh, xem tâm hồn lẫn thể xác đã bị phá hủy những gì. Bạn sẽ bình tĩnh và suy nghĩ lại. Và chẳng mấy chốc, bạn sẽ nhận thấy mình là một người hoàn toàn khác. Thế giới của bạn đã thay đổi.
Trong trường hợp sự đau đớn vượt quá sức chịu đựng, bạn không nên “ôm” nó một mình mà hãy chia sẻ với bạn bè, cả trực tiếp lẫn gián tiếp bằng e-mail, điện thoại...
Nếu xung đột không đáng kể, chỉ là cuộc cãi vã nho nhỏ với người bạn đời, trước khi cố tha thứ, bạn vẫn cần tự cho mình cơ hội cảm nhận những cảm giác đang xảy ra. Vội vã tha thứ chỉ khiến cơn giận tăng lên sau này mà thôi. Tổn thương càng khó chịu chừng nào thì chúng ta càng phải nghĩ suy thông suốt trước khi bắt đầu tha thứ.
Hãy nói chuyện với người chúng ta tin tưởng. Tiếp xúc với người khác là bước quan trọng nhất trên con đường dẫn đến sự tha thứ. Đừng ở một mình quá lâu. Chúng ta sẽ đánh mất tính thực tế khi tự cô lập mình. Cũng giống như khi ở trong bóng tối, trí tưởng tượng của chúng ta có khuynh hướng giảm đi. Khi đơn độc, người ta hay khuyếch đại tính tiêu cực và đánh mất tính tích cực, hay nghĩ đến việc trả thù cũng đưa ra những quyết định hết sức hấp tấp.
Bạn hãy cố tìm đến một, hai người bạn thật sự tin tưởng và nói cho họ nghe về tất cả những gì đã xảy ra. Tốt nhất là người đó không liên quan gì đến sự việc đang diễn ra với bạn. Bạn cũng có thể trao đổi với nhà trị liệu, bác sĩ, chuyên gia tư vấn về tâm lý...
Tuy nhiên, đừng nghĩ là bạn phải giải quyết hay thay đổi tình hình, chỉ đơn giản là bạn có thể được nói trong trạng thái tự tin và không phải chịu một áp lực nào cả. Cứ nghĩ bạn đang thư giãn, giải trí với nỗi đau của bạn. Đừng nghe theo tiếng gọi của sự trả thù. Đừng kiện tụng, đừng bỏ việc, đừng xa rời người bạn đời. Hãy dành cho mình một ít thời gian, tối thiểu là vài ngày, thậm chí vài tháng để hệ thống cảm xúc trong bạn được điều chỉnh, cân bằng lại.
Nhưng tất cả những điều đó không phải là sự bỏ cuộc. Bạn không nên giả vờ là mọi thứ đã đâu vào đấy để rồi rút lui khỏi cảm xúc thực tế.
Hãy tiếp xúc với bản chất sự việc. Để thực hiện được điều đó, hãy giữ cho mình tiếp xúc với nguồn năng lượng tích cực: tiếp xúc với các hành động bạn thích, tiếp xúc với người bạn thương yêu... Có thể kết nối bạn bè, người thân trong gia đình với các hoạt động bạn yêu thích như làm vườn, chơi quần vợt, làm việc, chơi với thú cưng, tham gia các câu lạc bộ, hay bất cứ những gì có liên quan đến bạn, thậm chí với triết lý sống của riêng bạn. Đó cũng có thể là những cuộc dạo bộ giữa thiên nhiên, ngồi ngắm trời biển, nghe một khúc nhạc trữ tình, đọc một cuốn sách yêu thích... Tất cả những điều này tôi gọi là những sự kết nối tiếp xúc, có thể giúp bạn trong cuộc sống nhiều hơn những năng lực khác. Duy trì và nuôi dưỡng những kết nối này là rất quan trọng, nhất là trong thời điểm bạn đang chữa trị vết thương lòng.
2. Hồi tưởng và suy ngẫm
Khi bị tổn thương, tự khắc chúng ta nhớ đến những kỷ niệm đau thương đã xảy ra với mình. Trong tình huống như vậy, bạn hãy cố kêu gọi niềm tin của mình, đừng để lòng thù hận kiểm soát. Lòng thù hận của bạn chẳng muốn gì khác ngoài sự trả thù.
Đây là nơi mà tiến trình của sự tha thứ gặp khó khăn nhất. Thay vì hành động một cách thụ động theo phản ứng của lòng thù hận, chúng ta hãy dừng lại để kêu gọi lý lẽ và niềm tin. Đây là thời khắc quan trọng nhất để phân biệt người bao dung với kẻ nhỏ nhen, anh hùng với tiểu nhân.
Khi dòng cảm xúc lắng xuống, chúng ta mới nên quyết định làm gì và không làm gì. Hãy tự hỏi mình câu hỏi mà tôi đã đề nghị trước đây: “Tôi muốn nỗi đau khổ của mình biến thành điều gì?”. Để có thể trả lời câu hỏi này một cách thông minh, chúng ta phải xác định cho được mình là ai, đâu là những giá trị làm nên con người mình? Hãy xuôi theo lời mách bảo của đáp án đó. Nếu không, chúng ta sẽ bị bản chất đê tiện chế ngự.
Tuy nhiên, cũng có trường hợp chúng ta quá xem trọng các giá trị của mình. Và không gì khác hơn, chính điều này lại là nguyên nhân làm chúng ta bị tổn thương. Chúng ta nên nhìn lại và nhận ra vẫn còn đó nụ mầm của sự tha thứ. Hãy dựa vào nó để tìm sự hỗ trợ.
Nếu tin vào sự tha thứ, đây là lúc chúng ta hành động dựa trên niềm tin đó.
Nếu có ai đó đủ thông minh và thấu hiểu bên cạnh mình thì đây chính là lúc chúng ta nên sẻ chia.
Nếu niềm tin đưa chúng ta đến sự tha thứ thì nghĩa là chúng ta đang trong quá trình đạt được sự tha thứ.
Chúng ta cũng cần từ bỏ những gì đã mất. Thay vì để cho sự giận dữ kiểm soát, chúng ta hãy cố thoát khỏi giận dữ và nỗi buồn. Ta buồn bởi sự việc không xảy ra như ý muốn. Từ bỏ nghĩa là tự để mình cảm nhận hết nỗi buồn. Điều này cần có thời gian và lòng kiên nhẫn.
Tha thứ nghĩa là bỏ đi cái hy vọng quá khứ sẽ khác hẳn. Chúng ta phải chấp nhận những điều đã xảy ra. Chúng ta không thể thay đổi được quá khứ dẫu cho nó dẫn đến sự giận dữ và mong muốn trả thù trong ta đến thế nào đi nữa. Vì vậy giờ đây, chúng ta nên cảm nhận nỗi buồn, bỏ qua những điều mất mát, để rồi bỏ lại sau lưng cơn giận dữ và lòng thù hận của mình.
Sau khi từ bỏ, hãy tìm ra cái mà tôi gọi là “móc câu”. Dù đã từ bỏ nhưng chúng ta vẫn chưa đạt đến sự tha thứ. Chúng ta vẫn còn vướng trong vòng thù hận và bị “cái móc” đó “cắm” vào. Tôi sẽ nói chi tiết hơn về ý này trong chương sau. Nhưng quan trọng là, chúng ta không thể tha thứ được, dù muốn lắm, là bởi đã bị cắm sâu vào cơn giận dữ và lòng thù hận mà không nhận thấy được. Chúng ta không thể tự giải thoát mình. Vì vậy, phải tìm cho ra cái “móc câu” đó. Hãy tìm câu trả lời cho các câu hỏi: “Tại sao cơn buồn bực lại làm phiền mình nhỉ?”, “Cái gì đang kéo mình lại, không cho mình tiến về phía trước?”...
Câu trả lời ra sao còn tùy thuộc vào bạn là ai, điều gì đã và đang xảy đến cho cuộc sống của bạn. Câu hỏi này liên quan đến tâm lý, cuộc sống riêng của từng người. Chúng ta kém tự chủ, đó chính là “cái móc” đang cắm vào chúng ta; luôn cho rằng mình đang bị người khác lợi dụng, đó chính là cái móc đang cắm vào chúng ta...
Mỗi cá nhân đều có sự phức tạp trong tâm tư, tình cảm. Tôi không thể cho bạn biết điều gì đang “cắm sâu” trong tinh thần bạn. Bạn phải tự tìm lấy và xem xét kỹ.
Để tự giúp mình tìm ra “cái móc” đó, bạn hãy tự hỏi “Tôi có thể hành động như một kẻ ngốc không? Sự thù hận này có đáng không?”. May mắn biết bao nếu chúng ta có thể tự nhận thấy mình! Có thể bạn là người duy nhất làm được điều này. Vì thế, hãy dành chút thời gian để cho cơn giận hạ xuống.
Hãy hành động để lấy lại cảm giác tự chủ và an toàn. Chúng ta chất chứa lòng thù hận không vì giận dữ mà là do sợ hãi. Chúng ta sợ phải bị tổn thương lần nữa. Chúng ta nghĩ rằng nổi giận là cách duy nhất giúp ta có được cảm giác an toàn. Chúng ta giận dữ để tránh né người khác, để hỗ trợ cảm giác quyền lực của mình và đạt được cảm giác tự chủ. Vì thế, chúng ta không thể từ bỏ giận dữ và thù hận. Giận dữ và thù hận là tín hiệu báo chúng ta biết rằng chưa đủ an toàn để tha thứ.
Việc ai đó cảm thấy an toàn khi tha thứ còn tùy thuộc vào tình huống, hoàn cảnh riêng của người đó. Chúng ta cần những biện pháp tức thời, đại loại phải thấy kẻ thù bị trả giá rồi mới cảm thấy an toàn mà tha thứ. Có khi chỉ cần một lời xin lỗi, chúng ta cũng sẽ mạnh mẽ hơn là chúng ta tưởng.
Trong mọi trường hợp, đừng tự ép mình tha thứ nếu cảm thấy còn sợ hãi. Hãy lắng nghe nỗi sợ hãi trong ta và hãy hành động để lấy lại cảm giác an toàn.
Hãy cố thông cảm cho người đã làm tổn thương ta. Cách hay nhất để tha thứ là tự đặt mình vào hoàn cảnh của người đó. Cũng khó phải không? Nhưng hãy nhìn vấn đề từ quan điểm của họ. Tôi biết chắc là khó. Tuy nhiên, nếu có thời gian, hãy thử thực hiện điều đó dù bạn ghét cay ghét đắng họ.
Đức Lạt Ma từng kể câu chuyện về một vị sư Tây Tạng, người đã phải sống trong một nhà tù của Trung Quốc suốt 18 tháng. Sau khi được phóng thích, Đức Lạt Ma đã hỏi vị sư này: “Nỗi sợ lớn nhất khi bị giam trong ngục là gì?”. Nhà sư đã trả lời: “Là sợ đánh mất tình thương với người Trung Quốc”. Đánh mất điều đó là đánh mất những gì ông quý nhất.
Rất ít người trong chúng ta suy nghĩ được như nhà sư ấy. Ông sợ đánh mất tình thương đối với kẻ thù của mình không phải vì ông là thánh nhân mà bởi ông hiểu rõ nếu đánh mất tình thương, ông sẽ dễ bị lòng thù hận tấn công. Nhà sư ấy biết và chúng ta cũng nên biết rằng, tình thương sẽ bảo vệ chúng ta thoát khỏi lòng hận thù. Nó là độc tố giết đi những điều thiêng liêng nhất trong chúng ta.
“Hiểu tất cả là tha thứ cho tất cả”, câu ngạn ngữ này cho chúng ta thấy rõ sức mạnh của lòng vị tha và cảm thông. Đôi lúc chúng ta không thể, nhưng ít ra cũng hãy thử và cố gắng thực hiện. Lòng vị tha là một công cụ quan trọng trong “chiếc hộp tha thứ”. Nó mở cửa tình thương – thậm chí là tình thương dành cho kẻ thù.
3. Xử lý
* Hãy đấu tranh với chính mình để “bẻ thẳng” các “móc câu”
Những “móc câu” này tồn tại dưới các dạng tính cách tiêu cực như ganh ghét, ghen tỵ, cứng đầu, tự cao... Chúng ta có thể “bẻ thẳng” các “móc câu” này trong bản thân chỉ bằng cách kiềm chế cảm xúc bột phát của mình. Thời gian sẽ giúp ta ngày càng nỗ lực nhiều hơn cho tiến trình này.
Nếu đã có thể “bẻ thẳng” các “móc câu” thì tại sao ta lại không bẻ gãy luôn nó. Có rất nhiều loại “móc câu” và chúng ta có thể “bẻ thẳng” chúng bằng nhiều cách. Thông cảm với người làm tổn thương ta là một trong số những cách đó. Sau đây là một vài phương pháp khác:
- Suy nghĩ; sử dụng sự thông thái.
- Xóa bỏ giận dữ và thù hận.
- Cầu nguyện và tĩnh tâm.
Tùy vào tâm linh mỗi người, chúng ta có thể cầu nguyện hay ngồi tĩnh tâm để “bẻ thẳng” lại các “móc câu”, bẻ gãy sự oán thù, căm hận và ý muốn trả thù. Khi cầu nguyện sự giúp đỡ hay tĩnh tâm tìm sự thanh thản, chúng ta sẽ nhận thấy mọi bực tức, cay đắng, oán hờn... dần thoát ra khỏi tâm hồn mình.
* Cảm ơn
Hãy cảm ơn tất cả những điều tốt đẹp đã đến với chúng ta trong cuộc đời và cảm nhận nguồn năng lượng tích cực khởi phát từ nó. Chúng ta sẽ thấy “cái móc” – những cảm xúc tiêu cực – có khuynh hướng bật ra ngoài.
* Tưởng tượng sự trả thù
Một lời khuyên nghe rất lạ về sự tha thứ, phải không? Đôi lúc, hình ảnh của sự trả thù, trong tưởng tượng, cũng giúp được ta lắm chứ. Ý tưởng trả thù có thể làm chúng ta cảm thấy tốt hơn mà không gây ra thiệt hại nào cả. Miễn là đừng để bị rơi vào khoái cảm của trả thù - nó là một loại độc dược.
* Hướng tới tương lai
Nhà văn của thế kỷ 17 George Herbert đã đúc kết: “Sống tốt là sự trả thù ngọt ngào nhất”. Đạt được và hưởng thụ cuộc sống tốt đẹp này, các “móc câu” sẽ tự khắc được bẻ thẳng lại.
Hãy tự nhủ rằng thế giới sẽ tốt đẹp hơn nếu con người biết tha thứ.
Điều này giống như việc bạn đến quán bar và chỉ uống vừa đủ. Sau khi đã thỏa mãn sự trả thù tưởng tượng ngọt ngào, hãy thoát khỏi nó trước khi chúng ta say xỉn và có thể hủy hoại cuộc đời mình.
* Hãy tự nhủ mình cũng cần được tha thứ
Sự tự kỷ ám thị có thể giúp chúng ta thay đổi tâm trí. “Hãy để cho người vô tội ném cục đá đầu tiên”, đấy là cách Chúa Jesus làm sáng tỏ ý nghĩa tha thứ. Tuy nhiên, chúng ta phải tự làm lấy, làm và tin tưởng. Thừa nhận mình cũng cần được tha thứ là cách tốt nhất để mở lòng mà tha thứ cho kẻ khác.
4. Đánh giá và tiến bước
Hãy cố từ bỏ giận dữ và thù hận. Khi chúng tái hiện, chúng ta vẫn phải tiếp tục xua đuổi chúng. Thực tế, chúng ta khó mà thoát hẳn khỏi chúng, nhưng chúng ta có thể ngăn không cho chúng ở mãi trong tim mình.
Hãy lặp lại những điều trên cho đến khi sự giận dữ qua đi. Dù các móc câu đã bị “bẻ thẳng” lại và biến mất, cơn giận dữ và lòng thù hận bị bỏ rơi, nhưng, chúng ta vẫn chưa hoàn tất tiến trình này. Các “móc câu” vẫn còn cơ hội tái xuất hiện bên trong chúng ta. Vì thế, ta phải không ngừng “bẻ thẳng” chúng lại bằng mọi cách. Nếu ta có đủ sự kiên trì, các “móc câu” chắc chắn sẽ mất hẳn. Chúng ta sẽ được tự do, khi đã biết cách tha thứ.
Mỗi chúng ta đều được nuôi dưỡng bằng hành động tha thứ và trưởng thành từ hành động này. Hãy nếm và hưởng thụ quả ngọt từ loài cây mang tên Tha thứ. Chẳng bao lâu, chúng ta sẽ nhận thấy mình trở thành một con người bao dung hơn, vị tha hơn. Chúng ta góp phần làm đẹp thế giới xung quanh bằng cách tạo ra một không gian tươi mát, chan hòa cả trong tâm hồn lẫn bên ngoài cơ thể mình, nơi trước kia đã từng chất chứa bao căng thẳng, rối loạn, giận dữ và khoái cảm trả thù. Chúng ta cảm thấy khỏe hơn, yêu đời hơn, tâm lý cũng tiến triển theo chiều hướng tích cực.
Sau cùng, hãy tìm cách giúp đỡ người khác thực hiện tha thứ theo nỗ lực của họ. Nếu có thể, hãy kể cho họ nghe về những nỗ lực tha thứ của chúng ta. Điều đó sẽ trở thành động lực cổ vũ họ.
Nỗ lực tha thứ, suy cho cùng chính là nỗ lực vượt qua sự yếm thế và nỗi thất vọng.