Chương 4

NIỀM TIN – NGUỒN GỐC CỦA THÀNH CÔNG

“Niềm tin định hình nên con người.”

— Anton Chekhov

Trong cuốn sách Anatomy of an Illness, Norman Cousins kể câu chuyện về Pablo Casals, một trong những nhà soạn nhạc vĩ đại của thế kỷ 20. Đó là câu chuyện về niềm tin, cùng với sự chuyển hóa.

Cousins mô tả về cuộc gặp gỡ với Casals vào trước sinh nhật lần thứ 90 của vị nhạc công đàn vi-ô-lông-xen này. Cousins thật sự cảm thấy rất đau lòng khi quan sát cụ ông Casals bắt đầu một ngày của mình. Cơ thể suy nhược do tuổi tác và căn bệnh viêm khớp đã làm cho ông yếu đến nỗi cần có người giúp ông mặc quần áo. Bệnh khí thũng cũng khiến ông hít thở khó khăn. Ông lê từng bước, lưng khòm, đầu chúi về phía trước. Bàn tay thì sưng múp, các ngón tay nắm chặt lại. Trông ông thật còm cõi, già nua và mệt mỏi.

Trước khi ăn sáng, ông tiến đến chiếc đàn dương cầm, một trong nhiều nhạc cụ mà Casals rất thành thạo. Ông đặt mình xuống chiếc ghế với sự khó nhọc. Có vẻ như phải gắng sức lắm ông mới có thể đặt những ngón tay co quắp, sưng tấy của mình lên trên phím đàn.

Ngay sau đó, một điều kỳ diệu đã xảy ra. Casals thay đổi một cách bất ngờ và hoàn toàn trước mắt Cousins. Ông bước vào một trạng thái tháo vát; theo đó, trạng thái sinh lý của ông cũng thay đổi “ngoạn mục”. Những ngón tay của ông múa trên phím đàn, người ông lắc lư, chuyển động theo điệu nhạc – điều chỉ có thể có ở những nghệ sĩ dương cầm khỏe khoắn, mạnh mẽ và linh hoạt.

Cousins mô tả thế này:

“Các ngón tay từ từ duỗi ra và tiến đến phím đàn như những nụ hoa trên cành cây đang hướng về ánh mặt trời. Lưng ông thẳng ra. Dường như ông thở rất thoải mái.”

Ý nghĩ chơi đàn dương cầm đã hoàn toàn thay đổi trạng thái của ông, theo đó tác động tích cực đến cơ thể ông. Casals bắt đầu với bản Wohltemperierte Klavier của Bach. Ông chơi đàn với sự nhạy cảm tuyệt vời và sự tự chủ hiếm thấy. Sau đó, ông chơi tiếp bản công-xec-tô của Brahms. Những ngón tay của ông lúc này như nhảy múa trên phím.

Cousins viết:

“Cả cơ thể ông như hòa vào điệu nhạc. Cơ thể đó không còn cứng đờ và co quắp, thay vào đó là dáng vẻ dẻo dai, duyên dáng và hoàn toàn thoát khỏi căn bệnh viêm khớp đang hành hạ.”

Khi ông rời khỏi chiếc đàn, ông lại có dáng vẻ khác hoàn toàn với người đã ngồi chơi đàn kia. Ông đứng thẳng và trông cao hơn. Ông bước đi mà không hề run rẩy, loạng choạng. Ngay lập tức ông tiến đến bàn ăn để dùng bữa sáng. Ông ăn một cách ngon lành, rồi ra ngoài đi dạo dọc bờ biển.

Chúng ta thường nghĩ về niềm tin theo khía cạnh tín ngưỡng hay học thuyết, giáo điều – thật sự nhiều niềm tin là như thế. Nhưng theo ý nghĩa cơ bản nhất, niềm tin là bất kỳ nguyên tắc hướng dẫn, lời khuyên hay niềm đam mê nào đó giúp ta hiểu ý nghĩa cuộc sống và định hướng cho ta trong cuộc đời. Những tác nhân kích thích vô hạn luôn có sẵn. Niềm tin là những “màn lọc” nhận thức đã được sắp xếp và tổ chức. Niềm tin giống như là tổng tư lệnh của não bộ. Casals đặt niềm tin vào âm nhạc và nghệ thuật. Đó là điều đã mang đến vẻ đẹp, nét thanh cao cho cuộc đời ông, và mỗi ngày mang đến những điều diệu kỳ cho ông. Tin vào sức mạnh siêu việt của nghệ thuật, ông đã được tiếp thêm sức mạnh theo cách hoàn toàn khác lạ so với hiểu biết thông thường. Niềm tin đã biến đổi ông từ một cụ già uể oải trở thành một thiên tài đầy sức sống. Theo ý nghĩa sâu xa nhất, niềm tin vào nghệ thuật và âm nhạc đã tiếp thêm sức sống cho ông.

John Stuart Mill từng viết: “Một người có niềm tin cũng ngang sức với một lực lượng chín mươi chín người chỉ có sự quan tâm”. Đó là lý do vì sao niềm tin mở ra cánh cửa dẫn đến thành công. Niềm tin truyền mệnh lệnh trực tiếp đến hệ thần kinh. Nếu được xử lý hiệu quả, niềm tin có thể sinh ra sức mạnh giúp mang lại những điều tốt đẹp cho cuộc sống. Trái lại, những niềm tin bó buộc hành động và năng lực tư duy của con người cũng có sức tàn phá khủng khiếp không kém. Niềm tin giúp ta tiếp cận với những nguồn lực mạnh mẽ nhất nằm sâu bên trong, định hướng cho chúng hỗ trợ ta đạt được kết quả như mong muốn.

Niềm tin là tấm bản đồ, là chiếc la bàn dẫn dắt ta tiến tới mục tiêu, và đảm bảo ta sẽ đến được nơi đó. Không có niềm tin, con người sẽ hoàn toàn mất đi sức mạnh, giống như chiếc ca-nô không có động cơ hay bánh lái. Được những niềm tin mạnh mẽ định hướng, bạn sẽ có đủ dũng khí để hành động và tạo nên thế giới mà bạn muốn sống. Niềm tin giúp bạn nhận thấy rõ điều bạn muốn và tiếp năng lượng để bạn đạt được điều đó.

Quả thật, không có nguồn lực nào định hướng cho hành vi của con người mạnh mẽ hơn niềm tin. Về bản chất, lịch sử nhân loại là lịch sử của niềm tin. Những người làm thay đổi thế giới – Christ, Mohammed, Copernicus, Columbus, Edison hay Einstein – là những người đã làm thay đổi niềm tin của chúng ta.

Càng nghiên cứu về hành vi con người, chúng ta càng nhận thức rõ về sức mạnh phi thường mà niềm tin mang lại. Trong nhiều trường hợp, sức mạnh đó thách thức những hình mẫu lô-gic mà hầu hết chúng ta đang có. Ở cấp độ sinh lý học, niềm tin (cũng là một hiển thị nội tại) chi phối cả thực tại. Trong một nghiên cứu về tâm thần phân liệt, người phụ nữ bị rối loạn nhân cách nọ có biểu hiện hết sức lạ thường. Lúc bình thường, nồng độ đường huyết của cô ấy hoàn toàn ổn; nhưng khi tin rằng mình bị tiểu đường, toàn bộ hệ sinh lý của cô chuyển sang tình trạng giống với bệnh nhân tiểu đường. Tương tự như vậy, có rất nhiều nghiên cứu về người đang được thôi miên, họ chạm tay vào cục nước đá lạnh nhưng lại nhận thấy đó như là tấm kim loại nóng. Thậm chí vết rộp da xuất hiện ngay tại điểm tiếp xúc.

Hầu hết chúng ta đều nhận thức được tác động của “giả dược” (placebo). Những ai được bảo rằng loại thuốc họ đang sử dụng có một số tác dụng nào đấy sẽ nhiều lần trải nghiệm được tác dụng này dù đấy chỉ là viên nhộng trống rỗng chẳng có hoạt tính nào cả. Norman Cousins đã nhận ra sức mạnh của niềm tin trong việc loại trừ các căn bệnh của mình, ông kết luận: “Thuốc thang không phải lúc nào cũng cần thiết. Niềm tin về sự hồi phục mới luôn cần”.

Trong một nghiên cứu khác, những bệnh nhân bị loét dạ dày được chia thành hai nhóm. Nhóm thứ nhất được thông báo rằng họ đang dùng một loại thuốc chắc chắn sẽ chữa khỏi. Nhóm thứ hai được bảo họ đang uống một loại thuốc thử nghiệm, và rất ít người biết về tác dụng của nó. 70% những người trong nhóm thứ nhất đã cải thiện được tình trạng bệnh, trong khi chỉ 25% những người trong nhóm thứ hai hết bệnh. Trong cả hai trường hợp, các bệnh nhân được cho uống một loại thuốc chẳng có tác dụng gì cả. Điều khác biệt duy nhất là niềm tin mà họ được gieo.

Trong những ví dụ trên, điều đã tác động mạnh mẽ đến các kết quả chính là niềm tin, thông điệp phù hợp và nhất quán được chuyển đến não bộ và hệ thần kinh. Niềm tin là một trạng thái, một hiển thị nội tại kiểm soát hành vi. Niềm tin có sức mạnh vô cùng lớn – có thể thúc đẩy, tiếp thêm sức mạnh hoặc kìm hãm chúng ta. Cho dù bạn nói rằng bạn có thể làm một việc gì đó hoặc là không, bạn đều đúng cả!

“Nguồn gốc của mọi hành động chính là tư tưởng.”

— Virgil

Vậy, niềm tin là gì?

Niềm tin xuất phát từ đâu?

Tại sao một vài người có những niềm tin thúc đẩy họ tiến đến thành công, trong khi những người khác lại có niềm tin mà chỉ khiến họ thất bại?

Nếu muốn mô phỏng theo kiểu niềm tin cổ vũ cho sự thành công, trước tiên chúng ta cần nhận ra niềm tin xuất phát từ đâu.

Khởi nguồn là môi trường sống. Đây là nơi tồn tại vòng luẩn quẩn “thành công sẽ tạo ra thành công, và thất bại sẽ dẫn đến thất bại”. Ác mộng thật sự chính là tác động của môi trường xung quanh lên niềm tin và ước mơ. Nếu những gì bạn thấy đều là thất bại, tuyệt vọng, thì thật khó để hình thành nên một hiển thị nội tại có thể nuôi dưỡng thành công. Albert Einstein từng nói: “Chỉ một vài người có khả năng thể hiện một cách bình thản các quan điểm khác với định kiến của xã hội. Hầu hết mọi người thậm chí không thể nghĩ ra ý tưởng như thế này”.

Lần nọ, chúng tôi đã gặp một chàng trai 28 tuổi khỏe mạnh, thông minh, thân hình cân đối với một gương mặt điển trai. Tại sao cậu ấy lại không hạnh phúc và sống lang bạt, trong khi W. Mitchell lại rất hạnh phúc? Mitchell trưởng thành trong một môi trường có nhiều tấm gương điển hình, những người đã vượt qua khó khăn để sống vui, sống khỏe. Điều này đã khơi dậy một niềm tin trong anh: “Chuyện đó cũng có thể xảy ra đối với mình”. Ngược lại, John, chàng trai trẻ kia, lại lớn lên trong một môi trường không tồn tại những hình mẫu truyền cảm hứng tích cực. Mẹ cậu ta là gái điếm, còn cha thì đi tù vì tội bắn người. Năm John lên 8, cha cậu đã cho cậu hít heroin.

Kiểu môi trường như vậy đã gieo cho cậu niềm tin “Mình có thể làm gì” – sống lang bạt trên đường phố, trộm cắp, cố gắng quên đi nỗi đau bằng ma túy. Cậu ấy tin rằng người ta luôn lợi dụng nếu cậu không cảnh giác với họ, chẳng ai thương yêu ai cả. Tối hôm đó, chúng tôi đã trao đổi với John và làm thay đổi niềm tin của cậu ấy. Kết quả là, cậu không còn sống cầu bơ cầu bất nơi đầu đường xó chợ nữa. Kể từ đêm đó, cậu đã cai nghiện, bắt đầu đi làm, kết giao với những người bạn mới, sống trong một môi trường mới với niềm tin mới và tạo ra những thành quả mới.

Môi trường có thể là yếu tố mạnh nhất hình thành nên niềm tin, nhưng không phải là yếu tố duy nhất. Nếu môi trường là yếu tố duy nhất thì chúng ta sẽ phải sống trong một thế giới mà “con vua thì lại làm vua”, còn những đứa trẻ sinh ra trong nhà khó sẽ chẳng thể nào vượt lên số phận của mình. Thay vào đó, có những trải nghiệm và phương thức học hỏi khác có thể nuôi dưỡng thêm niềm tin.

Các sự kiện, dù lớn hay nhỏ, đều có thể hỗ trợ nuôi dưỡng lấy niềm tin. Có những sự kiện trong đời mà chúng ta sẽ không bao giờ quên. Đấy là những trải nghiệm tạo nên niềm tin làm thay đổi cuộc đời ta.

Cách thứ ba để nuôi dưỡng niềm tin là thông qua tri thức. Tri thức có thể lĩnh hội được bằng cách đọc, xem phim, quan sát thế giới – kể cả khi chúng được người khác mô tả lại. Kinh nghiệm, trải nghiệm cũng là một dạng tri thức. Tri thức là một trong những phương thức tuyệt diệu nhất phá vỡ các trói buộc do môi trường mang lại. Cho dù thế giới này tàn nhẫn thế nào đi nữa, nếu đọc được những thành tựu của người khác, bạn vẫn có thể tin rằng mình sẽ thành công.

Giáo sư Robert Curvin, một nhà khoa học chính trị da màu, đã viết trên tờ The New York Times rằng Jackie Robinson – cầu thủ da đen đầu tiên thi đấu ở các giải đấu chính – đã thay đổi cuộc đời ông như thế nào khi ông còn là một chàng trai trẻ. “Tôi đã được tiếp thêm sức mạnh khi gắn mình với hình mẫu ấy; hy vọng vào sự thành công trong tương lai của tôi càng lớn nhờ vào tấm gương sáng ngời này”.

Cách thứ tư để tạo nên thành công là thông qua những thành tựu trong quá khứ. Nếu đã từng thành công một lần, thật dễ dàng tin rằng bạn sẽ thành công thêm lần nữa.

Cách thứ năm để tạo dựng niềm tin về sự thành công là xem những trải nghiệm bạn mong muốn trong tương lai như thể đã có rồi. Cũng như những trải nghiệm trong quá khứ có thể thay đổi hiển thị nội tại, thì những trải nghiệm sẽ có trong tương lai cũng có thể phát huy hiệu quả tương tự. Tôi gọi đó là những thành quả được trải nghiệm trước.

Khi những thành quả quanh bạn không hỗ trợ bạn đi vào trạng thái mạnh mẽ và hiệu quả, bạn có thể sáng tạo nên thế giới theo cách bạn muốn và bước vào trải nghiệm đó, từ đó thay đổi trạng thái, niềm tin và hành động của mình. Theo bạn, kiếm 10.000 hay 100.000 đô-la là dễ dàng hơn? Sự thật là kiếm 100.000 đô-la thì dễ dàng hơn. Để tôi giải thích lý do tại sao. Nếu mục tiêu của bạn là kiếm 10.000 đô-la, điều bạn đang cố gắng thực hiện là kiếm vừa đủ để thanh toán các hóa đơn. Nếu mục tiêu của bạn chỉ có thế, liệu bạn sẽ phấn khích, hăng say làm việc chứ?

Cho dù mục tiêu đạt tới là gì, thì bạn vẫn phải thực hiện số cuộc gọi như nhau, gặp những con người như nhau, phân phối những sản phẩm y chang như vậy. Nhưng mục tiêu kiếm 100.000 đô-la sẽ thú vị và hấp dẫn hơn so với 10.000 đô-la. Và trạng thái phấn khích đó sẽ thôi thúc bạn hành động, kiên định vươn tới tiềm năng cao hơn.

Dĩ nhiên tiền không phải là phương tiện duy nhất để thúc đẩy bản thân. Cho dù mục tiêu của bạn là gì, nếu bạn tạo ra trong tâm trí mình hình ảnh rõ nét về kết quả mong muốn và truyền đạt nó với bản thân như thể bạn đã đạt được nó, bạn sẽ đi vào trạng thái tích cực, trạng thái có thể hỗ trợ bạn đạt được thành quả mơ ước.

Tất cả những điều trên là các phương thức giúp củng cố cho niềm tin thêm vững chắc. Hầu hết chúng ta xây dựng niềm tin quá lung tung. Chúng ta thu nhận lấy nhiều điều – cả tốt lẫn xấu – từ thế giới xung quanh. Nhưng một trong những ý tưởng cốt lõi của cuốn sách này là bạn không phải là chiếc lá trong ngọn gió. Bạn có thể kiểm soát niềm tin của mình. Bạn có thể làm chủ việc học hỏi theo hình mẫu người khác. Bạn có thể định hướng cuộc đời mình một cách hữu thức. Bạn có thể thay đổi.

Bạn tin bạn là ai và bạn có thể làm gì? Hãy dành ra ít thời gian và ghi lại 5 niềm tin chính đã hạn chế bạn trong quá khứ.

1.

2.

3.

4.

5.

Bây giờ, hãy lập một danh sách có ít nhất 5 niềm tin tích cực hỗ trợ bạn lúc này để đạt được những mục tiêu cao nhất.

1.

2.

3.

4.

5.

Các hiển thị nội tại và niềm tin của chúng ta hoạt động gần giống nhau. Nếu không thích, bạn có thể thay đổi chúng. Chúng ta có những niềm tin cốt lõi, những điều mà chúng ta sẵn sàng sống chết vì chúng – chẳng hạn như lòng yêu nước, gia đình và tình yêu. Nhưng hầu như cuộc sống chúng ta lại bị chi phối bởi niềm tin về những điều khả dĩ, thành công hoặc hạnh phúc mà chúng ta đã vô tình góp nhặt trong suốt nhiều năm. Vì vậy, hãy nhận ra những niềm tin ấy, đảm bảo chúng đang phát huy hiệu quả tích cực và trợ lực thêm cho bạn.

Chúng ta cũng đã nói đến tầm quan trọng của việc mô phỏng. Việc nối gót thành công bắt đầu từ việc mang niềm tin giống như những người thành đạt. Một số việc cần có nhiều thời gian để bắt chước, nhưng nếu chú tâm tìm đọc, suy ngẫm và lắng nghe, bạn có thể lĩnh hội và sống với niềm tin giống như hầu hết những người thành công trên hành tinh này.

Niềm tin của bạn đến từ đâu? Nếu muốn thành công, bạn phải lựa chọn niềm tin cho mình một cách cẩn thận. Điều quan trọng cần phải nhận ra là tiềm năng chúng ta đang khơi dậy và thành tựu chúng ta có được đều là những mắt xích trong một quá trình năng động khởi đầu từ niềm tin. Tôi thích cách tư duy về quá trình này theo sơ đồ sau:

“Cây cho gỗ tốt không thể lớn lên dễ dàng,

gió càng mạnh thì cây càng cứng chắc.”

— J. Willard Marriott

Lịch sử luôn cho thấy nếu con người nuôi giữ được những niềm tin khích lệ họ, họ sẽ có đủ động cơ để hành động và đủ nguồn lực để thành công. Abraham Lincoln đã thua vài kỳ bầu cử quan trọng, nhưng ông vẫn tin tưởng vào khả năng về lâu về dài của mình. Khi ông làm được, ông đã thay đổi cả lịch sử nước Mỹ.

Không nhất thiết phải có một niềm tin hay thái độ “dữ dội” về điều gì đó để thành công. Đôi khi, người ta tạo ra những kết quả vượt trội đơn giản là vì họ không biết rằng chúng quá khó, hay không thể thực hiện. Đôi khi, chỉ cần không có niềm tin gây hạn chế là đủ. Ví dụ, có một chàng trai trẻ đã ngủ gật trong suốt giờ học toán. Cậu ta tỉnh dậy khi tiếng chuông reo, giật mình nhìn lên bảng, hí hoáy chép lại hai bài toán trên đó. Nghĩ rằng đấy là bài tập về nhà, thế là cậu cố gắng giải suốt ngày đêm. Dù chưa thể giải được bài nào nhưng cậu ta vẫn tiếp tục cố gắng suốt tuần đó. Cuối cùng, cậu có được lời giải cho một bài và mang lên lớp. Thầy giáo của cậu hoàn toàn sốc. Ra là bài toán ấy được cho là không giải được. Nếu biết trước điều đó, có lẽ cậu sẽ không giải được. Do nghĩ rằng mình phải làm cho bằng được nên cậu đã tìm ra cách để hoàn thành.

Cuộc sống này vừa tinh vi, vừa phức tạp. Hãy kiểm nghiệm lại những niềm tin của bản thân và quyết định thay đổi cái nào ngay.

Câu hỏi tiếp theo là hình vẽ dưới đây lồi hay lõm?

Câu hỏi thật ngớ ngẩn!

Câu trả lời là tùy vào cách nhìn của bạn. Thực tại của bạn là do bạn tạo nên.