Trước tiên, tôi sẽ nói về hệ thống các trường đại học của Mỹ. Đối với sinh viên nước ngoài ở cấp đại học, trường công và trường tư không khác nhau nhiều, nếu đã cùng thứ hạng trong bảng xếp hạng. Thường thì trường có thứ hạng càng cao thì càng đắt. Các trường tư đắt hơn trường công nhưng lại dễ xin học bổng và trợ cấp tài chính hơn. Trường công hay có mức học phí cao hơn đối với sinh viên nước ngoài nhưng cũng có những trường công nằm ở các nơi xa xôi hẻo lánh, ít dân cư thu tiền học cùng mức cho cả dân Mỹ và ngoại quốc, chi phí ăn ở cũng rất hợp lý (tôi đã tìm được những trường nằm trong top 100 của bảng xếp hạng, chưa cần có học bổng gì thì tổng chi phí một năm chừng 18.500USD – 20.000USD). Vậy làm sao để chọn được trường phù hợp? Về bậc đại học, ta buộc phải đau lòng chấp nhận với nhau là dù trường có thứ hạng nào trong bảng xếp hạng đi chăng nữa, chất lượng cũng hơn đại học ở Việt Nam.
Để làm quen với các bảng xếp hạng, tôi hay dùng bảng của US News: http://colleges.usnews.rankingsandreviews.com/bes…/ rankings… Họ có tất cả 4 bảng riêng biệt:
1. Xếp hạng quốc gia (National Universities Ranking).
2. Xếp hạng các trường nghiêng về các ngành xã hội và kinh tế (National Liberal Art Colleges).
3. Xếp hạng các trường đại học theo vùng (Regional Universities Ranking): các trường lớn, có đào tạo đại học và sau đại học.
4. Xếp hạng các trường nhỏ hơn (có vẻ là tương đương với bảng 2 ở trên). Các trường này hầu hết chỉ đào tạo 4 năm đại học.
Bảng 3 và 4 lại phân theo vùng, bao gồm North, South, Midwest và West. Vậy là tính sơ sơ, con bạn sẽ phải tìm trong 10 bảng xếp hạng, mỗi bảng có 3 phần: các trường có xếp hạng (mỗi bảng độ vài trăm trường), các trường RNP (nghĩa là không công bố thứ hạng) và các trường nonranking (không đưa dữ liệu để xếp hạng) để tìm lấy 5 – 10 trường có vẻ phù hợp (khả năng tài chính, ngành học, vị trí địa lý…) để mà làm hồ sơ. Rồi nếu nhiều trường cùng đồng ý tiếp nhận, con sẽ phải ngồi đưa các tiêu chí ra mà so sánh để chọn lấy một trường.
1. Nếu khả năng tài chính giới hạn và sức học con bạn bình thường, bạn có thể dùng Google tìm các trường best value for money universities US news, hoặc universities with cheapest tuition fees. Nhiều trường trong danh sách này không đòi hỏi thi SAT.
2. Nếu con bạn học giỏi hoặc rất giỏi: Lưu ý là hầu hết các trường đứng cao trong bảng xếp hạng chỉ cần kết quả 2 phần đầu của SAT (Math + Verbal). Họ không chú ý đến điểm thi viết (Writing). Nếu hai điểm này cộng lại được 1330 trở lên (tối đa là 1600), điểm học trung bình (GPA) từ 3.3 trở lên (quy ra theo hệ điểm của Mỹ, tối đa là 4) và chịu khó tìm, con bạn chắc chắn sẽ được vài trường cho học bổng một phần hoặc toàn phần (tiền học), có thể còn may mắn được tài trợ thêm tiền ăn ở. Miễn là phải chịu khó tìm hiểu tiêu chí học bổng (Merit Scholarship) hoặc trợ giúp tài chính (Financial Aids) cho nước ngoài ra sao để có định hướng và kịp chuẩn bị.
Tôi có một suy nghĩ thế này, nếu sức học con bạn có hạn nhưng được bắt đầu sớm (tiếng Anh và toán để luyện thi SAT), con đâu cần phải vào các trường chuyên hay trường điểm? Ở Mỹ, khi xét, họ chẳng biết trường nào ở Việt Nam nổi tiếng hay không mà chỉ nhìn vào kết quả với 3 tiêu chí: điểm SAT, GPA và con bạn xếp thứ hạng nào trong lớp (nằm trong top 10% chẳng hạn). Vậy thì tìm trường vừa sức ở Việt Nam cho con học cấp 3 (tránh cảnh chạy đua vào trường chuyên lớp chọn), dành thời gian học cùng con (mỗi ngày 1 tiếng) từ khi con còn bé và bạn sẽ được trả công rất xứng đáng. Bạn có cơ hội để dạy và giúp con chỉ trong 18 năm. Sau đó, dù muốn bạn cũng không còn cơ hội. Nếu mỗi ngày bạn bỏ ra 1 tiếng học với con, tức là 30 tiếng/tháng, tương đương với 3,5 ngày làm việc, mỗi ngày 8 tiếng. Mỗi năm bạn bỏ ra tổng cộng 42 ngày làm việc. Chi phí trung bình học ở Mỹ 45.000USD/ năm, 4 năm là 180.000USD. Chỉ cần con bạn được học bổng hoặc tài trợ hai phần ba (120.000USD) thì một ngày làm việc với con, bạn được trả công gần 160 đô la (tức mỗi tháng gần 3.500USD). Khoảng thời gian mỗi ngày 1 tiếng bạn đầu tư cho con hiệu quả như thế đấy, sao cứ phải vắt óc nghĩ cách kiếm tiền lo cho con học mà không nghĩ rằng khi đủ tiền, chúng có chịu học và có học được không? Con cái sẽ tự tìm được nguồn tài trợ cho việc học đại học nếu được chuẩn bị từ sớm về kiến thức, phương pháp, lòng quyết tâm và tâm lý. Chúng phải rất “biết mình biết ta”, thực tế và không ảo tưởng, phải đủ bạo dạn để tự tin khi phỏng vấn và phải đủ kinh nghiệm trong những hoạt động ngoài học văn hóa. Có vậy, chúng mới có thể viết được những bài luận văn về bản thân. Các trung tâm luyện thi, các trường thường hướng dẫn trẻ bịa ra các hoạt động ngoại khóa hoặc thể dục thể thao để học sinh “viết dối”. Bạn hãy cùng con tìm và tham gia những hoạt động xã hội, cùng nhau chơi một vài trò thể thao đơn giản, để con có cái mà kể, mà viết, để không lại phải bịa, nói dối để được nhận học bổng.
MỖI NGÀY DÀNH ÍT NHẤT 1 TIẾNG DẠY VÀ HỌC CÙNG CON từ khi chúng mới ra đời là phương cách đầu tư hiệu quả nhất cho tương lai của con.
• Các ông bố hãy dừng xem TV một tiếng mỗi tối hoặc có đi nhậu thì chịu khó về sớm để giúp con. Bằng cách này, bố sẽ được một công đôi, ba việc: tương lai cả nhà sẽ tươi sáng hơn vì bố ít bệnh, con học giỏi, vợ hài lòng và đỡ cằn nhằn.
• Còn các bà mẹ, nhà cửa có bề bộn, món ăn có bớt ngon một chút, đâu có sao! Hãy cùng chồng phân công dành thời gian dạy và học cùng con.
• Vấn đề còn lại là bạn phải tìm hiểu và học phương pháp để việc dạy và học cùng với con có hiệu quả nhất.
3. Nếu muốn có lợi thế: Con bạn nên nộp hồ sơ theo kiểu Early Action (Hành động sớm). Với dạng này, để nhập học tháng 9 năm sau, hồ sơ phải đến tay trường chậm nhất vào 31 tháng 10 hoặc 1 tháng 11 năm nay, hồ sơ xin học bổng hoặc trợ giúp tài chính cũng phải nộp kèm cùng lúc. Nếu đồng ý nhận, trường sẽ trả lời bạn ngay sau khi xét hồ sơ hoặc chậm nhất là 15 tháng 12. Có trường sẽ yêu cầu bạn xác nhận là đồng ý hay không sau vài tuần, cũng có trường cho bạn thời gian đến tháng 4 hoặc tháng 5 mới phải trả lời.
4. Còn một khả năng nữa là đi du học sớm nhưng học theo kiểu kết hợp cả lớp 11, 12 (phổ thông) và 2 năm đầu đại học trong 2 – 3 năm. Một số trường đại học cộng đồng (Community college) có mở chương trình cho học sinh từ 16 tuổi trở lên vào học thẳng chương trình kết hợp phổ thông và đại học. Sau 2 – 3 năm (tùy vào trình độ), các em sẽ được nhận bằng Associate và có thể xin chuyển tiếp sang các trường đại học khác để học nốt 2 năm còn lại, lấy bằng đại học. Chi phí cho 1 năm học tại những trường này là khoảng 18.500USD. Các em học giỏi, đạt điểm trung bình cao cho 2 năm học này sẽ được học bổng của 2 năm cuối đại học.