“Bất cứ ai mách lẻo với bạn cũng sẽ đi mách lẻo về bạn.”
Ngạn ngữ Tây Ban Nha
Tin đồn luôn luôn ở xung quanh bạn và sẽ luôn là như thế. Động lực tâm lý gồm ba phần: (1) Bất hạnh của người khác cho chúng ta cơ hội để cảm thấy tốt hơn về hành vi của bản thân; (2) Nếu bận rộn với việc ngồi lê đôi mách về cuộc sống của tất cả những người khác, chúng ta có thể tránh được việc phải đối mặt với những khó khăn trong cuộc sống của chính mình; và (3) Ngồi lê đôi mách cho chúng ta ảo tưởng về sức mạnh và quyền kiểm soát. Khi người khác biết ai là người truyền đi tin đồn, họ sẽ tìm đến anh ta để có được những thông tin có vẻ như cập nhật nhất, khiến anh ta cảm thấy mình quan trọng. Không thể nghi ngờ gì về việc anh ta phải là người đưa ra gợi ý về món quà sinh nhật đặc biệt và những bữa tiệc đầy bất ngờ; anh ta rạng rỡ và đầy tự hào giống như khi có một khán giả bị anh ta quyến rũ kiên trì lắng nghe từng lời nói của mình.
Một đồng nghiệp thì thầm với người bạn làm cùng phòng về mẩu tin đồn cực kỳ thú vị. Có tội lỗi nào mà lại không có nạn nhân không? Rất khó. Mọi người đều phải trả giá. Rất nhiều người đã từng là chủ đề của một chiến dịch chính thức hoặc vô tình là nạn nhân của một tin đồn. Khi bạn cố gắng để thuyết phục mọi người rằng tin đồn đó không đúng, nhiều người nghĩ rằng phản ứng của bạn chính là một hình thức thú nhận rằng tin đồn đó quả thực đúng. Sau đó, dĩ nhiên là chúng ta cần có phương pháp tinh tế hơn để loại bỏ tin đồn.
Dưới đây là một vài phương pháp cực kỳ hiệu quả mà bạn có thể sử dụng giống như lợi thế của mình trong việc kiểm soát thiệt hại. Hãy xem một biện pháp tâm lý nhỏ có thể giúp bạn dập tắt tin đồn và ngăn chặn những lời đàm tiếu mới xuất hiện như thế nào.
Chiến lược 1 Phơi bày ra ánh sáng
Do việc ẩn danh làm giảm sự ức chế, nên khi ẩn danh, con người có khả năng gây ra những nỗi đau lớn hơn – về cảm xúc hoặc thể chất. Trong một thí nghiệm, nhà tâm lý học Philip Zimbardo (1970) đã yêu cầu một nhóm phụ nữ ở trường Đại học New York mặc áo khoác trắng và đội mũ trùm màu trắng. Họ được yêu cầu gây sốc điện lên một người phụ nữ. (Tất nhiên, những cú sốc không có thật, nhưng người tham gia đã tin là thật.) Họ giữ nút sốc với thời gian dài gấp hai lần so với một nhóm phụ nữ khác – những người không che mặt và đeo thẻ tên rõ ràng.
Theo lý thuyết, khi được chiếu sáng bởi tâm lý đám đông, cá tính của mỗi người bị nhạt nhòa. Nhà triết học danh tiếng Friedrich Nietzsche đã từng nói: “Sự điên rồ ở mỗi cá nhân thường hiếm khi xảy ra, nhưng trong những nhóm người, đoàn thể, quốc gia hay với cả một thời đại, nó trở thành nguyên tắc.” Trong bất cứ tình huống nào khi danh tính được bảo vệ bởi người khác, cảm giác đúng/ sai của chúng ta có xu hướng nhạt nhòa đi. Đó là lý do tin đồn thường phát triển mạnh trong vòng bí mật, nhưng khi bạn khám phá ra nguồn gốc của tin đồn, nó sẽ nhanh chóng biến mất.
Khuất mắt trông coi
Trong nghiên cứu được thực hiện trên một nhóm trẻ em, bọn trẻ tham gia nghiên cứu được yêu cầu lấy duy nhất một cái kẹo được để sẵn ở phòng kiểm tra. Khi từng đứa trẻ đi vào phòng và lấy kẹo (tức là bị nhận dạng chứ không phải vô danh), số trẻ lấy nhiều hơn một cái kẹo chỉ chiếm 8%. Tuy nhiên, khi chúng được chia thành nhóm để vào lấy kẹo và người quản lý nhóm chịu trách nhiệm về những hành vi của các thành viên còn lại, từng cá nhân trong nhóm không bị nhận dạng, đã có tới 80% trong số bọn trẻ lấy nhiều hơn một cái kẹo (Diener và cộng sự, 1976).
Nghiên cứu sâu hơn về vấn đề này đã chỉ ra rằng khi không thể nhìn thấy một người theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng (như một người thật sự), khả năng chúng ta cảm thấy đồng cảm và thương xót người đó giảm đi rất nhiều. Vì lý do này, người phi công thả bom xuống một thành phố thường ít bị chấn thương tâm lý hơn chiến sĩ quân đội nã súng vào kẻ thù trên mặt đất.
Tất cả các nghiên cứu này và nhiều nghiên cứu tương tự đều cho thấy chiến thuật tốt nhất để dập tắt tin đồn là đến gặp trực tiếp người tung tin và nói với cô ta rằng bạn đã biết hết những việc cô ta làm. Không chỉ thế, hãy khiến cô ta cảm nhận được thực tế là có một người thật sự, chính là bạn, bị tổn thương vì những tin đồn đó. Bằng cách phát giác ra cô ta và để cô ta thấy sự tồn tại của bạn, bạn khiến việc cô ta tiếp tục con đường của mình trở nên cực kỳ khó khăn. Cách tốt nhất, nếu bạn cảm thấy mình không thể đối diện trực tiếp là viết một lá thư tay cho cô ta. Việc này có hiệu quả ngang bằng với việc gặp và nói trực tiếp, thậm chí trong nhiều trường hợp nó còn hiệu quả hơn. Đây là sự thật vì chúng ta có xu hướng tin vào những gì mình nói nhiều hơn những gì mình nghe thấy. Người đọc có thể đọc đi đọc lại lá thư của bạn và thấm nhuần nó, còn bạn thì tránh được việc cô ta phòng thủ trong cuộc đối đầu trực tiếp.
Chiến lược 2 Mổ xẻ tin đồn
Chiến lược thứ nhất sẽ có hiệu quả nếu bạn biết nguồn phát ra tin đồn, nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu bạn không biết? Hoặc điều gì sẽ xảy ra nếu bạn biết người tung tin đồn, nhưng cô ta lại có vẻ như không hề quan tâm đến vấn đề đó?
Tin đồn có thể lan nhanh như gió và việc đó sẽ gây nguy hiểm cho danh tiếng của bạn hay bị chìm nghỉm đi phụ thuộc vào hai biến số: Tin đồn này rất đáng quan tâm và đáng tin. Giống như câu danh ngôn: “Một phần sự thật còn nguy hiểm hơn hoàn toàn dối trá.” Không ai tung tin đồn về những chuyện hoàn toàn không đúng. Đó không phải là tin đồn, đó là một câu chuyện.
Vậy thì, giải pháp tâm lý là thay vì phủ nhận hoặc giảm thiểu tin đồn, hãy nắm lấy nó, tô điểm cho nó và khiến nó trở nên thái quá hơn so với bản chất thực của nó. Tin đồn càng không đáng tin thì nó càng không nghiêm trọng và mọi người càng không chú ý đến nó. Khi một câu chuyện không còn gây được cảm xúc gì, nó trở nên ít thú vị hơn và những người đã từng tin vào câu chuyện đó sẽ bắt đầu tự hỏi ai là người nói sự thật. Khi lòng tin biến mất, tin đồn chẳng còn lý do gì để tiếp tục tồn tại.
Người nổi tiếng và tin đồn
Điều gì sẽ xảy ra nếu tin đồn có một chút sự thật và mọi người đều đã biết? Phương thức tốt nhất để kiểm soát thiệt hại là thể hiện sự khiêm nhường tuyệt đối. Điều này sẽ giúp chúng ta tước toàn bộ vũ khí của người khác. Họ sẽ không còn khả năng chiến đấu. Họ chiến thắng cái gì? Nếu bạn phạm phải một sai lầm nào đó, đừng bào chữa cho hành vi của mình. Thay vào đó, hãy phản hồi bằng câu: “Tôi cảm thấy mình thật ngốc nghếch.” Chỉ một câu nói thôi đã đạt được ba mục tiêu quan trọng: Thứ nhất, nó chỉ ra rằng bạn biết điều bạn làm là sai lầm – và điều đó đồng nghĩa với việc bạn sẽ không lặp lại sai lầm đó. Thứ hai, nó chỉ ra rằng bạn là một con người và mọi người thường thích chúng ta hơn nếu chúng ta thừa nhận rằng mình đã phạm sai lầm và chịu trách nhiệm cá nhân vì những sai lầm đó. Thứ ba, nó chỉ ra rằng bạn là một người trung thực – tất cả mọi người đều có xu hướng dễ tha thứ cho người trung thực. Hãy chú ý nhìn nhận về cách thế giới của những người nổi tiếng hoạt động. Bất cứ khi nào người nổi tiếng thừa nhận sai lầm của mình và tự nhạo báng bản thân thì công chúng sẽ dễ dàng tha thứ và quên đi chuyện đó. Khi một người thừa nhận rằng anh ta đã sai và đã hoàn toàn gục ngã, mọi người sẽ chẳng còn biết phải làm gì hơn là vực anh ta dậy.
Trong tình huống nhiều thách thức hơn, bạn có thể đi xa hơn trong bước này. Bởi việc có đủ khả năng tuyên truyền một phần thú vị của sự thật đã khuyến khích cô ta tung tin đồn, nên ta có thể sử dụng điều này để phản bác tin đồn trước khi chúng xuất hiện. Cung cấp cho kẻ chuyên ngồi lê đôi mách này những câu chuyện không thể tin được và cô ta sẽ không biết phải tin vào cái gì, để rồi khi bắt đầu tuyên truyền những câu chuyện đó, cô ta sẽ trở thành tiêu điểm của sự chú ý giống như những tờ báo lá cải nằm đầy trên những chiếc kệ đặt ở cửa siêu thị. Khi một người ngồi lê đôi mách bắt đầu tung tin đồn, mỗi từ nói ra từ miệng cô ta đều sẽ gây nguy hại đến danh tiếng của chính cô ta. (Mặc dù vậy, hãy giữ im lặng nếu bạn không muốn cung cấp những tin đồn có thể làm tổn thương một người thứ ba).
Sẽ có những lúc bạn muốn diệt tận gốc ảnh hưởng tiêu cực của việc phao tin trước khi nó bắt đầu. Các chiến lược tiếp theo là để đối phó với những tin đồn tồi tệ nhất của những kẻ ngồi lê đôi mách.
Chiến lược 3 Xác định lại quyền năng
Khi một người cảm thấy mình có thế lực do biết được những tin tức mới nhất và tin rằng mình được yêu mến nhờ có được những thông tin mật, anh ta sẽ không thể dừng việc tung tin đồn lại được. Chẳng có gì khuyến khích anh ta dừng lại cả. Tuy nhiên, nếu người đó nhận ra rằng mọi người thích và tôn trọng những người biết giữ bí mật, lực kéo anh ta về hướng tung tin đồn giờ đây biến thành một lực với sức mạnh y hệt để giữ anh ta lại. Sự quý trọng mà anh ta nghĩ rằng mình có thể nhận được không còn tồn tại nữa, nhưng anh ta có thể giành lại được điều đó nếu biết giữ mồm giữ miệng.
Chẳng hạn như, bạn muốn đồng nghiệp của mình – Lauren – thôi không tìm đến bạn và kể từng thông tin mà cô ta nghe được về Jennifer – một đồng nghiệp khác nữa. Bạn hãy kể cho Lauren nghe chuyện bạn đã ngưỡng mộ Jennifer đến thế nào khi cô ấy luôn nhanh chóng thay đổi đề tài nếu người nghe thể hiện thái độ xao nhãng hay có phản ứng tiêu cực, Lauren sẽ hạn chế dần những câu chuyện tầm phào của mình – đơn giản vì nó chẳng có ích gì cho cô nữa, trên thực tế, nó còn ảnh hưởng đến con đường cô tìm kiếm sự nhìn nhận tích cực từ phía người khác.
Cuộc sống tốt
Một trong số những điều tốt nhất bạn có thể làm là cố gắng để sống một cuộc sống theo cách khiến những tin đồn về bạn trở nên rất khó tin. Cố gắng tập trung vào cuộc sống của chính bạn, chứng minh rằng những giá trị tốt đẹp mà bạn có là giá trị thực. Khi bạn khiến mọi người thấy được bạn là một người tốt và sống có đạo đức, tin đồn sẽ dần dần biến mất bởi chúng chẳng còn lý do gì để tồn tại nữa.
Chúng ta thường nói những câu chuyện tầm phào với người mình muốn gây ấn tượng. Nếu không thành công trong việc nâng cao giá trị của bản thân thông qua những câu chuyện này, chúng ta sẽ không còn động lực nào để làm việc đó nữa.
Chiến lược 4 Yêu cầu sự giúp đỡ
Bằng việc đối mặt với tình huống và thể hiện toàn bộ cảm giác của người bị tổn thương sâu sắc, bạn có thể nhổ tận gốc những tin đồn xảo quyệt nhất. Hãy để ý tới yếu tố tâm lý.
Chúng ta bị một chiếc ô tô chặn lại khi đang đi trên đường và tò mò muốn nhìn xem người lái xe trông như thế nào. Tại sao? Bởi chúng ta muốn thử phán đoán xem liệu anh ta có cố tình làm việc đó hay không. Một quý bà bé nhỏ ngồi sau tay lái sẽ không gây ra cảm giác giận dữ bằng một gã trai trẻ đang hút thuốc với tiếng nhạc ầm ĩ phát ra từ chiếc ô tô đang mở cửa sổ. Hầu hết mọi người đều có thói quen mặc định rằng một quý bà có thể vô tình chặn đường do không nhìn thấy chiếc xe nhưng nếu đó là một gã trai trẻ thì rõ ràng hắn ta cố tình làm việc đó.
Chúng ta thường vô thức nhìn vào tình huống để cân nhắc hành động của cá nhân mình. Nói một cách khách quan, đó là những hành vi điên rồ. Hãy thử tăng tốc lên, đâm đầu vào một cái xe nào đó xem bạn sẽ gặp phải những chuyện điên rồ đến mức nào!
Hãy nhớ rằng khi một người càng tỏ ra ngạo mạn bao nhiêu thì thực tế trong thâm tâm họ lại là người dễ bị tổn thương và cô đơn bấy nhiêu. Một cách tự nhiên, con người thường dễ thông cảm với người già, trẻ em, người ốm và thậm chí là động vật, bởi ta dễ dàng nhìn thấy sự mong manh, yếu đuối thông qua vẻ bề ngoài của họ. Mặc dù cảm thấy khó khăn hơn trong mối liên hệ với một người lái xe bất cẩn bởi thái độ của anh ta, chúng ta vẫn cần phải nhận thấy rằng cái tôi của mình sẽ phản ánh trung thực khả năng nhìn nhận thực tế không chỉ dựa vào những điều thể hiện ra bên ngoài.
Hãy xem phản xạ tâm lý này sẽ diễn ra như thế nào khi gặp những tin đồn. Khi bạn tiếp cận một kẻ ngồi lê đôi mách với tâm lý hoàn toàn không phòng thủ, cái tôi cá nhân của anh ta sẽ giảm rõ rệt. Bức tường mang tên: “Tôi là tôi và anh ta là anh ta” bị phá vỡ và ở nơi cái tôi không tồn tại, mối liên hệ xuất hiện. Ý định làm tổn thương bạn bị thu nhỏ lại bởi trong hoàn cảnh này, anh ta cảm thấy rằng nỗi đau của bạn chính là nỗi đau của mình.
Trong phần trước, chúng ta đã nói về việc chứng tỏ sự tồn tại của bạn. Ở đây, bạn không cần phải đối chất với anh ta về việc anh ta đang làm. Bạn nên yêu cầu anh ta giúp đỡ mình để chấm dứt những việc bạn phải chịu đựng do một số người đang tung tin đồn thất thiệt, làm bạn tổn thương và đau đớn.
Nói thẳng
Nếu hành động này là một phần của mẫu hình lớn hơn và bạn đã có mối quan hệ lâu dài với người này, hãy chú ý tới điều này: Vấn đề cốt lõi trong mối quan hệ giữa các cá nhân là người đó sẽ cư xử với bạn theo đúng cách mà bạn đào tạo anh ta. Bạn luôn có cơ hội yêu cầu anh ta chú ý tới hành vi của mình và cho anh ta biết rằng đó là những hành động không thể chấp nhận và cũng không thể tha thứ được.
Xem thêm: