Trung đạo

Đức Phật là người đầu tiên dùng từ “ở giữa”. Và tất nhiên không ai có thể cải tiến những ý nghĩa mà ông ấy đã gán cho từ “ở giữa”.

Ông ấy gọi con đường của mình là trung đạo (con đường ở giữa). Ý nghĩa đầu tiên là nếu bạn có thể tránh cả hai thái cực, cực tả và cực hữu, nếu bạn có thể ở chính giữa hai thái cực, thì bạn sẽ không ở giữa mà bạn đã vượt qua cả ba, hai thái cực và ở giữa. Nếu bạn vứt bỏ cả hai thái cực, cái ở giữa tự nhiên sẽ biến mất. Giữa của cái gì...?

Ở giữa mà Đức Phật nhấn mạnh không phải là ở giữa theo nghĩa đen; thực ra, nó là một cách tinh tế để thuyết phục bạn chuyển hóa. Nếu bảo bạn chuyển hóa một cách trực tiếp thì có thể làm bạn e ngại, sợ hãi. Ở giữa nghe có vẻ rất đơn giản.

Đức Phật chơi với ngôn từ bằng lòng từ bi tuyệt đối. Thuật ngữ của riêng ông ấy cho từ “ở giữa” là majjhima nikaya, trung đạo. Mỗi thái cực đều phải loại trừ thái cực còn lại, mỗi thái cực đều là đối nghịch của thái cực còn lại. Tiêu cực đối nghịch tích cực, phép trừ đối nghịch phép cộng, cái chết đối nghịch sự sống. Nếu bạn coi chúng là những thái cực, một cách tự nhiên, bạn sẽ thấy chúng đối lập nhau.

Nhưng người có thể dừng lại ngay ở giữa sẽ lập tức vượt qua tất cả các thái cực và cả cái ở giữa nữa. Từ điểm nhìn cao hơn của bản thể được biến đổi, bạn có thể thấy hoàn toàn chẳng có sự đối lập nào cả. Các thái cực không đối nghịch, không mâu thuẫn mà chỉ bổ sung cho nhau.

Sự sống và cái chết không phải kẻ thù của nhau, chúng là các phần của một tiến trình duy nhất. Cái chết không kết thúc sự sống mà chỉ đơn giản là làm mới sự sống. Nó cho sự sống một dạng thức mới, một thân thể mới, một bình diện mới của ý thức. Nó không đối nghịch sự sống; nếu nhìn một cách xác đáng, nó là một tiến trình tái tạo sự sống, hồi sinh sự sống. Ngày không đối nghịch đêm...

Trong hiện hữu không có sự đối lập trong bất cứ cái gì, tất cả những sự đối lập đều đóng góp cho cái toàn thể. Hiện hữu là một thể thống nhất hoàn toàn. Nó không loại trừ cái gì, nó bao gồm tất cả.

Người có thể dừng lại ở giữa biết trải nghiệm lớn lao này, biết rằng không có đối nghịch, không có mâu thuẫn. Toàn thể hiện hữu là một, và trong cái một đó, tất cả các mâu thuẫn, tất cả các đối nghịch, tất cả các đối lập biến mất vào trong một thể thống nhất. Khi đó, sự sống bao hàm cái chết, khi đó ngày bao hàm đêm. Người có thể trải nghiệm sự thống nhất hoàn toàn này sẽ trở nên không sợ hãi, không khổ não hay lo lắng. Lần đầu tiên anh ta nhận ra sự rộng lớn của mình, anh ta rộng lớn như toàn thể hiện hữu. Khoảnh khắc ai đó vượt qua các cực đối lập và biết chúng bổ sung cho nhau, anh ta không chỉ là một phần của toàn thể mà anh ta trở thành cái toàn thể.

Để tôi nói cho bạn điều phi lý cuối cùng. Đôi khi, bên trong một người nào đó, như Đức Phật, Mahavira, Trang Tử, hoặc Lão Tử, cái bộ phận trở nên lớn hơn cái toàn thể. Hoàn toàn phi logic, hoàn toàn phi toán học, nhưng vẫn hoàn toàn đúng. Một Đức Phật không chỉ chứa đựng cái toàn thể mà bởi vì sự biến đổi của mình, ông ấy còn lớn hơn cái toàn thể một chút. Cái toàn thể không nhận biết được sự bổ sung của nó. Đức Phật nhận biết được sự bổ sung của nó, từ đó ông ấy vượt qua và trở nên lớn hơn cái toàn thể, mặc dù ông ấy vẫn là một phần của nó. Ở giữa là một trong những phương pháp tuyệt vời nhất để chuyển hóa bản thân thành cái tối thượng. Để chuẩn bị cho bản thân ở giữa, bạn sẽ phải vứt bỏ tất cả những ý niệm cực đoan. Và tất cả ý niệm của bạn đều cực đoan, hoặc cực tả hoặc cực hữu, hoặc Thiên Chúa giáo hoặc Hồi giáo, hoặc Hindu giáo hoặc Phật giáo. Bạn đã chọn, bạn đã không cho phép một ý thức không lựa chọn, chấp nhận mọi thứ như nó vốn thế.

Tất cả định kiến của bạn là các chọn lựa của bạn. Tôi chống lại tất cả các định kiến của bạn để đưa bạn vào giữa.

Sannyasin là người không định kiến, người không chọn cho mình bất cứ hệ tư tưởng nào, người nhận biết mọi thứ một cách không chọn lựa. Trong sự không lựa chọn này, bạn sẽ ở giữa. Khoảnh khắc bạn lựa chọn, bạn sẽ chọn thái cực nào đó. Khoảnh khắc bạn lựa chọn, bạn sẽ chọn chống lại cái gì đó; nếu không thì đã chẳng có việc lựa chọn. Ở trong một nhận thức không lựa chọn là một ý nghĩa khác của “ở giữa”.

Chuyện kể rằng có một hoàng tử trẻ đẹp tên là Shrona lần đầu tiên nghe Đức Phật thuyết pháp. Đức Phật ghé thăm thủ đô vương quốc của anh ta, và khi lắng nghe Đức Phật, hoàng tử ngay lập tức yêu cầu được khai tâm. Anh ta là một người chơi đàn sitar nổi tiếng và cũng nổi tiếng bởi đời sống xa hoa, xa hoa vô cùng.

Người ta nói rằng thậm chí khi anh ta đi lên gác, thay vì một lan can trên cầu thang thì những phụ nữ xinh đẹp, khỏa thân sẽ đứng dọc trên cầu thang để anh ta có thể vịn từ vai người này sang vai người khác. Đó là cách anh ta đi lên gác. Anh ta thường ngủ cả ngày bởi vì đêm hôm trước, anh ta uống quá nhiều; cả đêm chúc tụng, ăn uống, ca hát, nhảy múa. Không có thời gian cho anh ta ngủ vào buổi đêm.

Ai cũng biết tất cả những điều này. Đức Phật chưa bao giờ ngập ngừng khi khai tâm cho người nào trước đây. Giờ đây ông ấy do dự. Ông ấy nói: “Shrona, ta biết mọi thứ về anh; ta muốn anh xem xét lại, suy nghĩ cho thấu đáo. Ta vẫn sẽ ở đây, tại thủ đô này, trong bốn tháng mùa mưa.”

Trong bốn tháng mùa mưa, Đức Phật thường không đi đâu, các sannyasin của ông cũng vậy. Tám tháng trong năm họ không ngừng đi lang thang và chia sẻ trải nghiệm của họ về thiền cùng những trạng thái cao hơn của ý thức. Nhưng bởi vì 25 thế kỷ trước chỉ có những con đường bùn lầy và Đức Phật không cho phép các đệ tử của mình có bất cứ tài sản nào ngay cả một cái ô, không giày, chỉ có ba bộ quần áo. Một để phòng trường hợp khẩn cấp, và hai để bạn có thể thay mỗi ngày sau khi tắm; không được phép có nhiều hơn ba bộ. Vào mùa mưa, khi trời mưa như trút, sẽ khó giữ ba bộ quần áo khô, và bước đi trong bùn lầy dưới cơn mưa nặng hạt sẽ khiến nhiều người bị ốm.

Vì lý do đó, ông đã đưa ra quy định là trong bốn tháng bạn ở lại một nơi, và những ai muốn gặp bạn có thể tới. Tám tháng bạn đi tới gặp những người đang khao khát, trong bốn tháng hãy để những người khác đến chỗ bạn.

Cho nên ông ấy nói: “Không có gì phải vội, Shrona.”

Nhưng Shrona nói: “Khi tôi đã đưa ra quyết định thì tôi không bao giờ xem xét lại. Thầy phải khai tâm cho tôi ngay bây giờ.”

Đức Phật vẫn cố gắng thuyết phục anh ta: “Chẳng có hại gì khi xem xét lại, bởi vì anh đã sống một cuộc đời vô cùng xa hoa. Anh chưa bao giờ bước đi trên đường, anh luôn luôn ngồi trên một cỗ xe bằng vàng. Anh chưa bao giờ ra khỏi lâu đài và những khu vườn xa hoa của mình. Anh luôn luôn sống với các cô gái đẹp, với những nhạc công vĩ đại, với những vũ công. Tất cả điều đó sẽ là không thể khi anh trở thành một sannyasin.” Ông bảo Shrona: “Anh sẽ không thể như thế nữa. Và ta không muốn ai đó phải hoàn tục, bởi vì như vậy sẽ làm người đó đánh mất lòng tự trọng. Cho nên ta bảo anh xem xét lại...” Shrona nói: “Tôi đã xem xét đi xem xét lại và tôi vẫn muốn được khai tâm ngay bây giờ. Thầy càng bảo tôi xem xét lại thì tôi càng trở nên sắt đá và cứng đầu.”

Đức Phật mủi lòng và khai tâm cho anh ta. Ngay từ ngày thứ hai đã có rắc rối, rắc rối mà không sannyasin nào của Đức Phật đoán trước được. Rắc rối mà có lẽ Đức Phật tiên liệu đã bắt đầu xảy ra.

Trong khi tất cả các nhà sư có ba bộ quần áo, Shrona bắt đầu ở trần truồng – từ thái cực này chuyển sang thái cực kia. Trong khi tất cả bhikkhu Phật giáo bước trên đường, Shrona luôn luôn bước bên lề đường trên những bụi gai. Khi các nhà sư khác nghỉ ngơi dưới bóng cây, Shrona luôn luôn đứng dưới mặt trời chói chang vào giữa ngày.

Trong vòng sáu tháng, chàng hoàng tử trẻ đẹp gần như trở thành một bộ xương khô già cỗi, đen đúa; không ai có thể nhận ra đây từng là một hoàng tử vĩ đại nổi tiếng với cuộc sống xa hoa. Chân anh chảy máu, cả thân thể anh nhăn nhúm lại, và một đêm, sau sáu tháng, Đức Phật đi đến cái cây mà anh ta đang ngủ. Việc Đức Phật đi đến chỗ sannyasin nào đó vào buổi đêm, dù với bất kỳ lý do gì, là rất hiếm. Không có lần nào khác như thế, ít nhất là theo các kinh sách Phật giáo. Đây là lần duy nhất.

Ông đánh thức Shrona dậy và hỏi anh ta một câu hỏi kỳ lạ: “Ta đã nghe rằng khi còn là hoàng tử, anh là người chơi đàn sitar tuyệt vời nhất đất nước có đúng không?”

Shrona nói: “Thầy có thể hỏi bất cứ lúc nào. Tôi không hiểu sao thầy lại hỏi vào nửa đêm.”

Đức Phật nói: “Hãy chờ một chút, anh sẽ hiểu.”

Shrona nói: “Vâng, đúng vậy ạ.”

Đức Phật nói: “Bây giờ là câu hỏi thứ hai. Nếu những dây đàn sitar quá căng, chúng có thể tạo ra âm nhạc không?”

Shrona nói: “Tất nhiên là không. Nếu quá căng, chúng sẽ đứt.”

Đức Phật nói: “Nếu chúng quá chùng, sẽ có âm nhạc chứ?”

Shrona nói: “Thầy đang hỏi những câu hỏi thật kỳ lạ vào giữa đêm. Khi dây quá chùng, chúng không thể tạo ra âm nhạc được. Phải có một độ căng nào đó. Trên thực tế, chơi đàn sitar thì đơn giản. Sự tinh thông thực sự là phải giữ cho dây đàn ở chính giữa, không quá căng cũng không quá chùng.”

Đức Phật nói: “Đây là lý do ta đến nói chuyện với anh. Cuộc sống cũng là một nhạc cụ: quá căng sẽ không có âm nhạc, quá chùng sẽ không có âm nhạc. Dây đàn của cuộc sống phải ở chính giữa, không quá căng cũng không quá chùng; chỉ khi đó mới có âm nhạc. Và chỉ một bậc thầy mới biết cách làm thế nào để giữ chúng ở giữa. Bởi vì anh từng là một bậc thầy đàn sitar nên ta muốn anh cũng là một bậc thầy của cuộc sống. Đừng chuyển từ thái cực này sang thái cực khác, từ xa hoa sang khổ hạnh, từ lạc thú sang tự hành hạ. Hãy cố gắng ở chính giữa.”

Về phương diện nào đó, Đức Phật là một trong những nhà tâm lý học uyên thâm nhất mà thế giới từng sản sinh ra. Hãy ở giữa trong mọi hành động của cuộc đời bạn, luôn luôn tìm kiếm cái ở giữa và bạn sẽ tìm ra con đường của thiền cùng con đường của giải thoát.