Abe Lincoln và vụ kiện để đời

“Thước đo chuẩn xác nhất đối với một người không phải là vị trí của họ khi thuận lợi an nhàn, mà là nơi họ đứng những lúc đầy thử thách và sóng gió.”

- Martin Luther King

Một buổi chiều năm 1855, một luật sư ăn vận sang trọng từ Thành phố Philadelphia tìm đến thị trấn Springfield, bang Illinois và hỏi đường đến nhà A. Lincoln. Theo chỉ dẫn, ông đến nơi và trước mắt ông là một ngôi nhà gỗ đơn sơ.

Một người đàn ông cao lêu nghêu mặc áo sơ-mi mở cửa bước ra. So với nhiều người bình thường khác, tay chân ông dài hơn, bờ vai hẹp và xuôi, bàn chân và bàn tay cũng to lớn khác thường. Tóc ông đen dày và xơ rối như chưa bao giờ được chải. Điểm duy nhất gây ấn tượng tốt với vị khách phương xa là đôi mắt sâu thẳm, đượm buồn mà tinh anh của người chủ nhà.

Vị luật sư người Philadelphia tự giới thiệu, “Tôi là P. H. Watson, luật sư tư vấn cho nhóm các nhà sản xuất lập quỹ chung để hỗ trợ một người mà chắc ông cũng từng nghe qua, ông J. H. Manny ở Thành phố Rockford, bang Illinois”.

Gương mặt Lincoln bừng sáng, tỏ rõ sự quan tâm, “Là vụ kiện McCormick-Manny sao?”.

Watson gật đầu.

Vụ kiện McCormick-Manny là một trong những cuộc chiến pháp lý ồn ào nhất lúc bấy giờ. Trước thành công rực rỡ của Cyrus McCormick¹⁶, nhiều nhà máy nhỏ đã tiến hành sản xuất máy gặt nhưng không ai trả tiền bản quyền sáng chế cho McCormick. Tất cả đều khẳng định máy của họ khác hẳn với thiết kế của ông. McCormick đã thuê những luật sư danh tiếng nhất đất nước và khởi kiện đối thủ cạnh tranh nổi bật nhất - công ty J. H. Manny & Son.

¹⁶ Cyrus McCormick (1809-1884): là một nông dân người Mỹ và cũng là người đã phát minh thành công máy gặt dựa trên ý tưởng của cha mình là Robert McCormick. Chiếc máy được đăng ký bằng sáng chế năm 1834.

Các chủ xưởng sản xuất khác nhận thấy họ sẽ bị ảnh hưởng nếu Manny thua kiện và bị cấm hoạt động nên đã cùng nhau lập ra một quỹ chung để hỗ trợ Manny trong việc tranh tụng. Watson đã tư vấn cho các thân chủ của mình, “Vụ kiện sẽ được thẩm phán Drummond xét xử tại tòa án quận Bắc Illinois, có khả năng là ở Springfield. Tốt hơn hết là các vị nên tìm kiếm sự ủng hộ ở đây - hãy tìm một luật sư địa phương có quan hệ tốt với thẩm phán”.

Đó chính là lý do Watson tìm đến ngôi nhà gỗ đơn sơ ở Springfield để trao đổi với vị luật sư giản dị, cao nghều này. Ông đưa ra lời đề nghị vô cùng thuyết phục - tạm ứng trước năm trăm đô-la và cam kết sẽ trả khoản phí tranh tụng cao nhất mà Lincoln từng được nhận. Trước giờ Lincoln chưa bao giờ nhận vụ nào có mức thù lao lớn hơn vài trăm đô-la. Tại thời điểm đó, tên tuổi của ông chưa được các hạt lân cận biết đến.

Tuy nhiên, lúc này Watson vẫn chưa tiết lộ với Lincoln một số chuyện liên quan đến vụ kiện.

Sau khi Watson rời đi, Lincoln ngồi sững sờ vì ngạc nhiên. Khi đó ông đã bốn mươi sáu tuổi, đang ngập trong nợ nần và luôn ám ảnh về thất bại. Bỗng dưng ông lại được trao cơ hội xây dựng tiếng tăm trên toàn quốc với vai trò là một luật sư. Ông không biết gì về luật sáng chế hay cơ chế hoạt động của máy gặt nhưng ông quyết định sẽ cần mẫn tìm hiểu và học hỏi tất cả những gì cần phải biết. Tuy nhiên ông vẫn còn một lo lắng: khi ra tòa, ông sẽ phải đọ trí với đội ngũ luật sư giỏi giang đến từ bờ Đông nước Mỹ, những người giàu kinh nghiệm và có trình độ học vấn cao hơn ông.

Trong suốt giai đoạn chuẩn bị căng thẳng, Lincoln chỉ nhận được vài lá thư từ Watson, nhưng những lá thư đó tạo cho ông cảm giác mình được giao phó toàn bộ quyền xử lý vụ kiện. Điều đó khiến ông càng tự tin hơn. Một ngày nọ, ông nhận tin rằng với sự đồng thuận của cả hai bên nguyên đơn lẫn bị đơn, địa điểm xét xử sẽ được chuyển từ thị trấn Springfield sang Thành phố Cincinnati, và chủ tọa của phiên xét xử là một người mà Lincoln không hề quen biết. Lincoln nghĩ rằng lẽ ra họ nên hỏi ý kiến của ông về chuyện này, nhưng rồi ông cho qua và tự nhủ có lẽ Watson chỉ không muốn làm phiền ông với những chi tiết vặt vãnh.

Lincoln quyết định đến Cincinnati gặp thân chủ với lòng tin rằng họ đánh giá cao khả năng của ông cũng như trông đợi nhiều vào ông. Lincoln mang theo bản tóm tắt hồ sơ mà ông đã chuẩn bị rất kỹ lưỡng. Tương lai của ông phụ thuộc hoàn toàn vào bản tóm tắt đó.

Hôm đó, Lincoln vô cùng thận trọng trong việc lựa chọn trang phục và cố gắng thể hiện phong thái tự tin trong từng bước đi. Tuy nhiên, trong mắt những người đồng nghiệp đến từ bờ Đông, Lincoln là một gã nhà quê vụng về với bộ quần áo lôi thôi và đầu tóc bù xù. Quần tây của ông không phủ hết mắt cá chân còn áo thì chẳng khác nào mớ giẻ lau đầy vết ố vàng.

Cũng từ đây, Lincoln bắt đầu vỡ mộng. Ông phát hiện có một luật sư tên Edwin M. Stanton đã được chỉ định để bào chữa chính cho vụ kiện này. Và sự thật là họ đã chọn Stanton ngay từ đầu.

Khi Manny đưa Lincoln đến gặp Stanton, cửa phòng Stanton đang được để mở nhưng Lincoln vẫn đứng đợi bên ngoài. Với dáng người thấp bé và vẻ ngoài dữ dằn, Stanton nhìn Lincoln rồi lớn tiếng nói với Manny, “Ông ta làm gì ở đây vậy? Loại ông ta ra khỏi đoàn luật sư đi. Không đời nào tôi làm việc với con vượn thô kệch này đâu! Nếu các ông không tìm được một người có dáng vẻ lịch thiệp để hợp tác với tôi trong vụ này thì tôi không làm nữa”.

Lincoln lặng im không nói gì. Rõ ràng Stanton cố tình xúc phạm, nhưng ông quyết định vờ như không nghe thấy. Bất chấp những lời sỉ nhục của Stanton, Lincoln vẫn ngẩng cao đầu và đi xuống lầu. Lúc này, Lincoln gặp George Harding - một luật sư khác trong nhóm luật sư bào chữa. Sau đó, cả đoàn luật sư cùng đến tòa án.

Tại tòa, luật sư hai bên chào hỏi lẫn nhau. Tất cả mọi người đều quen biết nhau từ trước, ngoại trừ Lincoln. Ông lúng túng đứng một mình ở bàn dành cho luật sư bào chữa. Không một ai để ý đến ông.

Theo thông lệ, mỗi bên chỉ trình bày hai lần. Từ cuộc nói chuyện trên đường đến tòa, Lincoln biết rằng mình được chọn tham gia vụ kiện trước Stanton vài ngày. Do vậy, ông nghĩ mình sẽ được ưu tiên làm người đưa ra lý lẽ bào chữa cho phía Manny.

Luật sư của McCormick là Reverdy Johnson đứng lên và thận trọng nói, “Chúng tôi nhận thấy bên bị có ba luật sư bào chữa. Chúng tôi sẵn lòng lắng nghe lý lẽ của cả ba người họ và không phản đối nếu bên bị đơn muốn phát biểu nhiều hơn hai lần. Chúng tôi chỉ có một yêu cầu, đó là người đồng sự của tôi - ông Edward Dickerson - sẽ được phép phát biểu hai lần nếu muốn”.

Lincoln thấy Stanton và Harding nhìn nhau như thể đã thầm đồng thuận chuyện gì đó. Và hành động đó khiến ông có cảm giác như kẻ ngoài cuộc.

Stanton đáp lời Johnson, “Chúng tôi không muốn lợi dụng sự rộng lượng của bên nguyên và cũng không có ý định đưa ra nhiều hơn hai bài phát biểu. Chúng tôi không dám vi phạm thông lệ của tòa”.

Lincoln cau mày tư lự. Stanton định đưa ra lý lẽ gì nhỉ? Và người ta mong chờ gì ở ông ta?

Lincoln nói khẽ, “Tôi đã chuẩn bị bài phát biểu rồi”.

Stanton nhìn ông và nhún vai đáp với thái độ khinh thường, “À, dĩ nhiên ông có quyền phát biểu trước”. Lincoln đáp lại với vẻ nhã nhặn vốn có, “Ông Stanton, hay là ông hãy thay tôi phát biểu trước”.

Stanton lập tức chộp lấy lời đề nghị ấy như thể mặc định đó là lời xác nhận của Lincoln về việc rút lui hoàn toàn khỏi vụ kiện. Harding vẫn ngồi im lặng. Lincoln chợt nhận ra mình không thể làm gì ngoài việc rút lui nên đã lặng lẽ rời phiên tòa.

Ông đứng một mình trên những bậc thang, lòng tràn ngập cảm giác tổn thương, giận dữ và tủi hổ. Dù vậy, ông được người ta trả tiền để chuẩn bị hồ sơ bào chữa cho vụ kiện này và ông có nhiệm vụ phục vụ thân chủ của mình xứng đáng với số tiền họ đã bỏ ra. Thế là ông quyết định quay lại phiên tòa và ngồi ở hàng ghế dành cho người dự khán.

Lincoln đưa cho Watson tập hồ sơ của mình, “Tôi đã dành rất nhiều thời gian để soạn thảo bộ tài liệu này. Có lẽ nó sẽ giúp ích cho Harding”. Watson chuyển hồ sơ cho Harding và ông này quẳng nó lên bàn. Tập hồ sơ cứ nằm đó mà không ai thèm liếc qua lấy một lần. Đến ngày hôm sau, nó vẫn nằm y nguyên trên bàn.

Trong suốt tuần lễ diễn ra phiên xét xử, luật sư hai bên thường ăn tối cùng nhau, có lần họ còn được mời tới dùng bữa tối tại nhà của thẩm phán. Thế nhưng có một người không được mời, đó là người đàn ông cao kều thô kệch đến từ Springfield.

Phiên xét xử dần chuyển sang giai đoạn cao trào. Johnson - vị luật sư tài ba phía McCormick - đưa ra những lời lẽ đầy thuyết phục để bảo vệ quyền lợi của nhà phát minh. Người nào phản biện thành công những lý lẽ đó chắc chắn sẽ trở nên nổi tiếng, và lẽ ra người đứng lên phát biểu lúc ấy là Lincoln. Thay vào đó, Stanton - người đã phủ nhận vai trò của Lincoln - đứng dậy và bắt đầu nói.

Stanton không phủ nhận thành tựu của McCormick mà lần lượt đưa ra các luận điểm phản bác lý lẽ của Johnson, còn Lincoln thì quên mất lòng kiêu hãnh đang bị tổn thương của mình và hoàn toàn bị mê hoặc bởi những lý luận sắc sảo của Stanton.

Chiều hôm đó, Lincoln đi dạo cùng một người bạn. Ông tâm sự, “Lập luận của Stanton khiến tôi nhận ra nhiều thứ. Tôi chưa từng được nghe phần phản biện nào hoàn hảo và được chuẩn bị kỹ lưỡng đến thế. Tôi không thể làm tốt như họ. Tôi không thể tranh biện hùng hồn hay có phong thái đĩnh đạc như họ”. Nhưng bù lại, ông có lòng quyết tâm của một người không chấp nhận bị đánh bại. “Tôi sẽ về nhà và học luật lại từ đầu. Những luật sư từ bờ Đông ngày càng đến đây nhiều hơn, và tôi phải chuẩn bị sẵn sàng để có thể ngẩng cao đầu khi gặp họ.”

Phần tranh biện hùng hồn của Stanton đã mang về chiến thắng cho Manny. Watson sau đó đã gửi cho Lincoln tấm séc trị giá hai ngàn đô-la. Số tiền đó đáng giá cả gia tài đối với Lincoln, nhưng ông đã gửi trả tấm séc và nói mình không xứng đáng nhận tiền thù lao vì ông chẳng làm được gì trong vụ kiện.

Rõ ràng Watson cũng có chút áy náy về trách nhiệm của mình trong việc Lincoln bị các luật sư khác gạt sang một bên nên đã gửi lại tấm séc. Lần này, tờ séc đến tay Lincoln khi ông đang ở trong tình thế tuyệt vọng. Vì thế ông đành nhận tiền và gửi cho người đồng sự Herndon một nửa.

Lincoln vẫn không thể quên chuyện xảy ra ở phòng xử án - đó là vết thương sẽ mãi nhức nhối trong lòng ông. Nhưng cũng nhờ vết thương đó mà ông hạ quyết tâm thay đổi bản thân để không bao giờ bị xúc phạm như thế nữa. Dần dần, phong thái của ông trở nên lịch lãm hơn, và các phần tranh biện của ông cũng được trau chuốt gãy gọn hơn.

Sau đó, Lincoln quyết định theo đuổi đam mê đầu tiên và mạnh mẽ nhất đời mình: chính trị. Nhờ khoản thù lao nhận được từ vụ kiện, Lincoln có thể thoải mái về mặt tài chính và dành hết tâm huyết cho chiến dịch tranh cử. Cũng từ đó, ông có được danh tiếng mà ông từng vuột mất trong vụ kiện McCormick-Manny.

Không lâu sau, Lincoln trở thành Tổng thống Mỹ. Một trong những người chỉ trích ông kịch liệt nhất là Stanton. Nhưng Lincoln không bao giờ để “Stanton hung hăng” che mất hình ảnh của “Stanton trí tuệ” trong mắt ông. Khi lựa chọn người đảm nhiệm chức vụ Bộ trưởng Chiến tranh vô cùng quan trọng, ông vẫn chọn Edwin M. Stanton.

Chỉ một người như Lincoln mới có thể vượt lên những chỉ trích của Stanton, và chỉ ai có tấm lòng nhân hậu như ông mới có thể bỏ qua tư thù vì lợi ích chung.

Sau nhiều năm phục vụ dưới thời Lincoln, Stanton nhận ra ai mới là người tài giỏi hơn. Ngay sau khi Lincoln bị ám sát và lâm vào tình trạng nguy kịch, Stanton đến thăm, lặng lẽ đứng nhìn Lincoln và xúc động không nói nên lời. Khi Lincoln trút hơi thở cuối cùng, chính người từng buông lời sỉ nhục ông đã thốt lên những lời phân ưu bất hủ, “Giờ đây tên tuổi của người sẽ mãi trường tồn”.