Cả tháng nay căn nhà thật tĩnh lặng. Vợ tôi đang ôn thi. Cứ bảy năm một lần, cô ấy phải trải qua một kỳ thi kéo dài cả ngày để được Hội đồng Nội khoa Lâm sàng Hoa Kỳ cấp giấy chứng nhận hành nghề. Cô ấy phải chịu trách nhiệm về mọi kiến thức đã học kể từ ngày đầu bước chân vào trường Y.
Còn với tôi, tôi đang rất lo lắng khi phải đi thi để xin cấp mới bằng lái xe của mình. Kể từ khi rời trường đại học, tôi chưa tham gia bất cứ kỳ thi nào. Vì vậy, khi ở chung nhà với một người đang ôn thi, tôi cảm thấy hơi căng thẳng.
Và việc cứ bảy năm một lần lại phải làm bài thi để được chứng nhận của vợ đã dấy lên trong tôi nhiều suy ngẫm. Nó khiến tôi bỗng băn khoăn tự hỏi sẽ ra sao nếu cứ mười năm một lần trong
đời, tất cả chúng ta phải tham gia một kỳ thi sau khi đã rời ghế nhà trường. Giả sử ta phải đi thi để chứng tỏ năng lực và chuyên môn của một thành viên trong thế giới con người, và nếu thi rớt, ta sẽ bị bắt quay về trường học lại
Thật ra, nếu làm như vậy cũng có lý. Bạn thấy không, lý do duy nhất buộc chúng ta xách cặp tới trường là do ta tin rằng đất nước này sẽ giàu đẹp hơn nếu mọi người đều có tri thức. Kiến thức đem lại lợi ích cho cả dân tộc. Nhưng ngay cả khi ta đã vượt qua mọi kỳ thi thì điều đó cũng không có nghĩa là có điều gì đó đọng lại, hoặc ta biết cách áp dụng những gì đã học vào cuộc sống này, bạn đồng ý không?
Đôi khi, tôi chợt thấy hoảng sợ vì sự ngu dốt của mình. Trong bộ phim hoạt hình yêu thích của tôi – Peanuts, nhân vật Lucy đã hỏi Charlie Brown rằng:
- Có bao giờ anh ao ước mình hiểu biết hơn những gì mình đã biết bây giờ chưa?
Charlie hướng đôi mắt trống rỗng về phía
Lucy một lúc rồi hỏi:
- Giờ anh đã biết những gì chứ?
Hãy nghĩ về điều đó. Bây giờ bạn biết những gì? Những gì còn lại trong trí não bạn, ở tuổi 30, ví dụ là vậy, những gì biện minh rằng bạn có kiến thức và vẫn đang góp phần trong cuộc đời này, cùng những người khác?
Biết đọc, biết viết – vẫn là những kỹ năng căn bản. Nhưng ngay cả những điều đó cũng không hề đơn giản. Bạn có biết rằng 22% người Mỹ trưởng thành mù chữ? Và khoảng 40 triệu người không qua nổi kỳ thi đọc và viết. Đó là sự thật.
Với môn toán, ít nhất ta cũng biết cách làm cộng, trừ, nhân, chia và thậm chí các phép toán về phân số. Nhưng không phải toán đại số. Nếu đưa toán đại số vào bài kiểm tra, chắc tôi sẽ phải đi học lại suốt đời.
Rồi còn gì nữa? Lịch sử chắc chắn phải đưa vào bài kiểm tra. Chúng ta mắc sai lầm liên miên chỉ vì ta quên mất những sự kiện trong suốt chiều dài lịch sử nhân loại. Môn giáo dục công dân cũng phải đưa vào bài thi. Với tình trạng 38% ứng viên đi bầu có đủ năng lực hành vi dân sự trong một cuộc bầu cử quốc gia, thì nhiều người trong chúng ta cần được giáo dục lại về vấn đề dân chủ.
Trước tuổi 30, ta phải rành rẽ về các vấn đề như tiền bạc, tình dục, sức khỏe và tình yêu vì không có điều gì gây bất hạnh cho chúng ta hơn sự thiếu hiểu biết và bàng quan trước những vấn đề này.
Tương tự, các kiến thức về kinh tế và tài chính căn bản cũng cần đưa vào bài thi. Ví dụ, đề thi có thể có câu hỏi: "Hãy làm một bản kê ngân sách đơn giản và chứng tỏ kiến thức của mình về việc cân đối sổ sách", a ha, nên như vậy lắm chứ.
Và trong trường hợp bạn chưa hiểu rõ các vấn đề về tình dục khi ngấp nghé tuổi 30 thì bạn nên quay lại trường. Các vấn đề căn bản về sức khỏe – cách sơ cứu – giờ bạn phải nắm hết rồi.
Nhưng tình yêu có thể loại ra khỏi kỳ thi. Hầu hết chúng ta chẳng bao giờ học được điều này.
Còn gì nữa nào? Các môn như đạo đức, luật, sinh thái học và khoa học thì sao?
Chắc chắn là có, nhưng chúng thực tế quá. Những môn tinh tế hơn thì sao? Đến năm 30 tuổi, ta nên biết gì về nghệ thuật, âm nhạc và văn chương? Và tình bạn, danh dự, lòng can đảm, sự thật, vẻ đẹp, hạnh phúc, hy vọng, trí tưởng tượng, tính hài hước và cái chết? Ôi chao! Nhiều quá!
Có vẻ như tôi đã "rà trúng đài". Tôi vừa nghĩ ra quá nhiều câu hỏi.
Nhưng ta còn chưa đề cập tới các vấn đề của sự tồn tại, như:
Tại sao lại có Một Thứ Gì Đó thay vì Không Có Gì Cả?
Khi nào chúng ta có thời gian và thời gian trôi đi đâu?
Đại dương sâu nhường nào, bầu trời cao đến đâu?
Khi nào "đủ" nghĩa là thực sự đủ? Con người tồn tại để làm gì?
Liệu có kiếp trước hay không?
Có thật kém hiểu biết là một điều nguy hiểm? Và nếu loài chim có thể bay cao hơn cầu vồng thì tại sao chúng ta lại không?