Khi Thượng tọa bộ truyền bá vào phía Tây và phía Nam Ấn Độ rồi cuối cùng sang Tích Lan, trường phái này đã giữ lập trường gần gũi với giáo lý nguyên thủy, phản đối Đại chúng bộ ở lần phân chia thứ nhất.

Nói cách khác, tuyên bố của những người theo ‘Đại chúng bộ tự’ (Mahāvihāravāsa) ở Tích Lan là bắt nguồn từ Thượng tọa bộ ở lần phân chia thứ nhất, phản đối chủ trương của những người theo Độc tử bộ, Nhất thiết hữu bộ và các trường phái khác, đây là điều có thể đồng ý.

Đặc sắc luận lý giáo nghĩa của họ vốn là tính chất một A-la-hán không thoái chuyển; đây là điều mà họ kiên trì gìn giữ (giống chủ trương của những người theo Hóa địa bộ và Pháp tạng bộ), nhưng trái lại những người theo Độc tử bộ và Nhất thiết hữu bộ lại đi theo lập trường của Đại chúng bộ.

Chúng ta đã nhận thấy Pháp tạng bộ dựa vào một số quan điểm của Đại chúng bộ nhưng không đứng trên những quan điểm đó. Hóa địa bộ là trường phái nguyên thủy có tính tranh biện gần nhất, nhưng nói chung họ được xem là một biểu hiện của sự dung hòa với Nhất thiết hữu bộ, do đó chỗ nào khác với Thượng tọa bộ thì họ không duy trì giáo nghĩa nguyên thủy mà mượn từ một trường phái khác (những vấn đề lý luận hầu hết là những luận điểm khá thâm áo và khó hiểu trong Luận tạng; cho dù chỉ một ít cũng khó nói họ có thể biểu hiện giáo nghĩa nguyên thủy hơn so với Thượng tọa bộ).

xin trân trọng giới thiệu Lịch sử Phật giáo Ấn Độ - Tập 2 - A. K. Warder!

Chương 10Đại thừa và trung quán