Tại sao cơ thể khi nhịn khô trẻ hóa mạnh hơn so với khi nhịn ướt?
Thực tế là các tế bào bệnh, yếu và thoái hóa không thể thích nghi với môi trường khắc nghiệt do nhịn khô áp lên chúng. Vì đã quen với mức cấp dinh dưỡng và nước đều đặn ở trạng thái dễ chịu bình thường, chúng mất đi khả năng tự tái tạo và tự phục hồi sinh lực hiệu quả. Dường như chúng “lười” kích hoạt các cơ chế tự tái tạo mô. Tuy nhiên, ngay khi thức ăn và nước ngừng đi vào hệ tiêu hóa, một trạng thái sinh tồn mới sẽ được thiết lập trong cơ thể, theo đó các phân tử sinh học cũ bị “tháo dỡ”, các tế bào không ổn định chết đi và phân rã (để bù cho sự thiếu hụt các chất linh hoạt và giàu năng lượng). Nhưng đồng thời với đó, các tế bào mới được tổng hợp, chúng chống chịu các điều kiện mới tốt hơn.
Sự trẻ hóa và khả năng sinh tồn khi nhịn còn nhờ một cơ chế quan trọng khác: chết tế bào theo chương trình (apoptosis), một cơ chế tế bào chết theo chương trình định sẵn. Trong cơ thể người, hầu hết các tế bào sống chủ động vài năm rồi già đi và hoạt động thụ động; đây là trạng thái của các tế bào mỡ. Kể cả các tập đoàn vi sinh vật cũng có cơ chế “tái chế” tế bào cũ làm thức ăn. Mọi sinh vật đa bào đều dùng tế bào cũ làm nguồn nguyên liệu và năng lượng thô, làm nguồn dự trữ cho các trường hợp khẩn cấp.
Khi cơ chế “tái chế” này dừng hoạt động dài ngày, các tế bào già có thể và thực sự trở thành nhà máy chế tạo protein bệnh, rồi tự tấn công hệ miễn dịch của chính chúng, từ đó làm rối loạn kiểm soát mô và kiểm soát trung tâm. Nói cách khác, đám tế bào già này trở thành tiền thân của u ác, do vậy phải loại chúng khỏi cơ thể. Hàng triệu năm qua, chuyện động vật có những chu kỳ nhịn bắt buộc đã thành bình thường, do vậy việc loại bỏ các tế bào vô dụng đã rối loạn cấu trúc hoặc chức năng ở sinh vật đa bào chưa bao giờ trở thành vấn đề.
Chết tế bào theo chương trình, vốn được tích hợp vào bộ gen của mọi sinh vật đa bào – động vật, thực vật và nấm, là một quá trình phụ thuộc vào mức năng lượng và được kiểm soát về mặt di truyền. Cơ chế này được kích hoạt bằng một số tín hiệu riêng nhằm loại bỏ các tế bào yếu, thừa hoặc biến đổi khỏi cơ thể. Mỗi ngày nó tiêu diệt khoảng 5% lượng tế bào cơ thể để các tế bào mới thế chỗ. Chỉ sau khoảng từ 15 đến 120 phút, tế bào cũ sẽ biến mất hoàn toàn.
Chết tế bào theo chương trình là một trong những cơ chế cơ bản để cơ thể tự ngăn chặn ung thư, mà nếu kích hoạt quá mức sẽ dẫn đến các rối loạn: mất tế bào, bất sản, các quá trình thoái hóa, cũng như dị dạng và khiếm khuyết mô, nhưng kích hoạt không đủ có thể khiến tế bào phát triển mất kiểm soát (cơ chế gây ung thư), gây các tình trạng tự miễn và lão hóa sớm. Chẳng hạn, hiện nay có nhiều bằng chứng cho thấy chết tế bào theo chương trình quá mức có liên quan đến các bệnh nguy hiểm như thiếu máu bất sản, xơ cứng teo cơ một bên (ALS), Alzheimer, AIDS…
Khi nhịn, toàn cơ thể trải qua nhiều thay đổi: một mặt, quá trình sinh lý của chết tế bào theo chương trình được phục hồi: cơ thể được trẻ hóa và tái tạo nhờ đánh đổi bằng các tế bào già, yếu, hoặc biến đổi; mặt khác, các cơ chế gây bệnh do chết tế bào theo chương trình như lão hóa sớm, ung thư... bị loại bỏ.
Hãy cùng phân tích kỹ hơn các cơ chế này.
Dưới góc độ là một cộng đồng tế bào, cơ thể khi nhịn không chỉ “ăn” các tế bào mỡ mà cả các thành phần thừa thãi, kém hoạt động hay ốm yếu. Sinh vật không thể tồn tại nếu không có quá trình “tự dọn dẹp tế bào”. Các tế bào nhiễm vi-rút, nhiễm độc hay bị yếu do nhiễm xạ, cũng như các tế bào đã quá tuổi sinh học đều có một điểm chung là cần được đào thải hoặc biến thành thức ăn. Cơ chế này xảy ra trong tự nhiên.
Khi nhịn ăn, một loại phân tử tín hiệu đặc biệt được sản xuất trong tổ chức đa bào. Chúng kích hoạt các protein nội bào trong tế bào chất của các tế bào bất thường. Những tế bào không tham gia vào hoạt động của toàn tổ chức rất nhạy cảm, chúng phản ứng với các phân tử tín hiệu này bằng cách kích hoạt một cơ chế tự hủy – tế bào dừng mọi hoạt động, nhân “co lại” và bắt đầu phân chia thành 5-10 “nhóm tự chết” mà vẫn giữ nguyên lớp vỏ bên ngoài và được các tế bào khác hấp thụ. Đây chính là cơ chế diễn ra trong một tập đoàn vi sinh vật, bằng không, cả đám sẽ bị tiêu hóa trong ruột, chịu chung số phận với các tế bào mỡ.
Hiện tượng chết tế bào theo chương trình được phát hiện gần đây, vào năm 1972, và được coi là chủ đề thú vị nhất trong sinh học và y học suốt năm mươi năm qua. Theo quan niệm hiện đại, chết tế bào theo chương trình là một cơ chế sinh học tổng quát có nhiệm vụ bảo đảm quân số tế bào ổn định, lựa chọn và tiêu diệt tế bào hỏng. Ăn theo thói quen và ô nhiễm môi trường cản trở quá trình sinh lý này.
Theo quan sát của các nhà khoa học Nga, cơ chế chết tế bào theo chương trình được kích hoạt sau 20 tiếng nhịn khô (nhịn nghiêm ngặt, đúng hướng dẫn). Khi chúng ta ăn liên tục theo các lối thông thường, “bãi rác calo” trở thành vấn đề lớn nhất, là lý do gây bệnh và lão hóa sớm. “Các công nghệ chữa trị” cứu sống bạn nếu bạn nhịn, nhưng sẽ giết chết bạn nếu bạn liên tục ăn đầy một bụng.
Các nhà khoa học ở Úc và Mỹ đã gián tiếp công nhận những lợi ích của nhịn kiểu đạo Hồi. Họ đã phát hiện được cơ chế trong tế bào giúp giải thích mối liên quan giữa phương pháp nhịn và tuổi thọ cao ở người và các loài động vật có vú khác.
Nhà khoa học Úc David Sinclair cùng đội nghiên cứu của ông đã phát hiện các sirtuin SIRT3 và SIRT4 (có tác dụng tăng tuổi thọ tế bào) được kích hoạt khi nhịn. Trước đó, giới khoa học đã đưa ra giả thuyết rằng hoạt động của các ty thể có liên quan đến tuổi thọ sinh vật, khi ty thể kiệt quệ thì tế bào dễ bị tổn thương và cơ chế chết tế bào theo chương trình hay chương trình tự hủy được kích hoạt. Dấu hiệu cho thấy cơ chế chết tế bào theo chương trình khởi động là sự giảm lượng coenzyme khử oxy hóa NAD+ (nicotinamide adenine dinucleotide) trong ty thể, nhân tế bào và trong tế bào chất. Một thí nghiệm (bắt thú vật nhịn 48 tiếng) cho phép ta khẳng định rằng khi nhịn, protein Napmt được kích hoạt trong cơ thể chuột bạch, kích thích tổng hợp NAD+ trong tế bào chất, từ đó dẫn đến tổng hợp các enzyme do các gen SIRT3 và SIRT4 mã hóa. Các enzyme này hỗ trợ hoạt động của ty thể và chuyển hóa năng lượng trong tế bào (nghĩa là chúng kìm hãm lão hóa và ngăn ngừa chết tế bào theo chương trình).
Nhóm nghiên cứu cho biết: “Nếu ta có thể duy trì nồng độ NAD+ cao trong ty thể và kích thích được các gen SIRT3 và SIRT4 thì tế bào sẽ không cần gì thêm trong một khoảng thời gian”. Họ gọi đây là “thuyết ốc đảo ty thể”. Có thể dự đoán rằng có một phân tử có khả năng thay đổi nồng độ NAD+ trong ty thể, và cả trong các gen SIRT3 và SIRT4.
Tái tạo mô
Tiến sĩ khoa học sinh học, giáo Sư L. V. Polezhayev15 là chuyên gia nổi tiếng nhất về tái tạo chi động vật, đồng thời là người sáng chế ra phương pháp khôi phục chi, đuôi... đã mất ở động vật lưỡng cư. Ông viết:
“Nhịn là quá trình tái tạo sinh lý tăng cường, là quá trình làm mới cấu trúc phân tử và hóa học của tất cả các tế bào. Điều thú vị là các thay đổi sinh hóa diễn ra khi nhịn rất giống với quá trình tái tạo thay thế. Cả hai đều có hai giai đoạn: hủy diệt và phục hồi. Trong cả hai trường hợp, quá trình hủy diệt có những đặc điểm: cơ thể phân giải protein và axit nucleic nhiều hơn là tổng hợp chúng, độ pH chuyển dần qua axit, axit hóa nội môi... Quá trình phục hồi trong cả hai trường hợp cũng giống nhau ở điểm: cơ thể tổng hợp axit nucleic nhiều hơn là phân giải chúng, độ pH dần trở lại mức trung tính. Với tài liệu sẵn có về cơ chế tái tạo, chúng ta biết rằng nếu tăng cường giai đoạn hủy diệt sẽ dẫn đến tăng cường giai đoạn tái tạo, do vậy, có đủ cơ sở để đánh giá nhịn là một yếu tố kích thích quá trình tái tạo sinh lý tự nhiên. Nhịn về cơ bản là một quá trình sinh học, dẫn đến sự tái tạo và trẻ hóa các mô toàn cơ thể.”
Tuy nhiên, trong quá trình phục hồi, tế bào mới cũng như các mô và cơ quan khác phát triển đặc biệt mạnh, do vậy có thể nói nhịn là “bác sĩ đa khoa”. Không bác sĩ giải phẫu nào có thể cắt bỏ khối u hay tế bào loét mà vẫn bảo tồn được các tế bào liền kề và cấu trúc mô như vậy. Đây cũng chính là cơ chế chữa lành của cơn đói – vị thầy thuốc vĩ đại.