"Tân tổng thống" và những cuộc biểu tình năm 2012
Tháng 6 năm 2012, một ngày hè ấm áp ở Sochi - Thành phố tọa lạc dưới bóng của các dãy núi Kavkaz, trên cùng vĩ độ với Nice. Từ đây bờ Biển Đen kéo dài 150 km theo hướng đông nam đến tận biên giới Gruzia, còn ở tây bắc - dài 300 km tới Crimea. Dinh thự chính phủ mùa hè Bocharov Ruchei nằm ở cuối con đường uốn lượn ngay trong thành phố, ở vùng Sochi Mới. Trong dinh thự kiểu Riviera này của Nga, các chủ nhân điện Kremlin thường đến nghỉ ngơi: Iosif Stalin, Nikita Khushev, Leonid Brezhnev, Boris Yeltsin. Tổng thống Mỹ George Bush - cha, Gerhard Schroeder, Angela Merkel và Thủ tướng Anh David Cameron đã ở đây trong những chuyến thăm cấp nhà nước.
Bên ngoài, tròng trành trên mặt nước phẳng lì trong cái nắng giữa trưa là hai tàu chiến Nga. Không lâu trước bữa trưa, từ sân thượng rộng lớn, chủ nhân dinh thự chỉ ra Biển Đen và kể bài học lịch sử cho quan khách của mình: “Đấy, ở đó là Crimea”. Tổng thống Nga thích những bài nói thêm dài dòng ngoài đề. Đó, theo ông, là cái nôi của Nga và Ukraine. Ngoài ra, trong nhiều thập niên, bán đảo còn là nơi đồn trú của Hạm đội Biển Đen. Đó là bàn đạp của Nga ở Địa Trung Hải. Truyền thống này bắt nguồn từ thời Nữ hoàng Ekaterina đệ Nhị, người đã một lần nữa sáng lập thành phố cảng Sevastopol vào năm 1783.
“Các bạn hãy nhớ”, Vladimir Putin nói thêm, “Ekaterina Vĩ đại là một phụ nữ Đức và trước khi bà lấy chồng là Sa hoàng Nga, bà được gọi là Công chúa “Sophia Augusta Frederika”. Cuộc hôn nhân ấy, nói một cách nhẹ nhàng, là hạnh phúc. Thế nhưng, nó đã tạo một điểm xuất phát cho sự nghiệp chính trị rất khác thường của bà ở nước Nga. Năm 1762, chồng bà là Piotr đệ Tam đã ký quyết định thoái vị và vài ngày sau thì mất trong hoàn cảnh chưa được làm sáng tỏ, còn người phụ nữ Đức ấy đã trị vì trên ngai vàng Nga những 34 năm”.
Nikita Khrushchev, người từng là Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Ukraine, năm 1954 - chỉ một năm sau khi trở thành Bí thư thứ nhất Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô ở Moskva - đã hào phóng trao bán đảo này cho Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết Ukraine khi đó để kỷ niệm 300 năm tình hữu nghị Nga - Ukraine. Đó là bước đi bị Putin cũng như nhiều người Nga khác chỉ trích. Nhưng khi đó, thậm chí trong mơ cũng chẳng ai có thể nghĩ rằng vài thập niên sau đó, Liên bang Xô viết tan rã và Crimea rơi khỏi vùng ảnh hưởng của Moskva. Trong nhận thức của người Nga, Crimea là một phần của đất nước tự xa xưa. Nói gì thì nói, Vladimir Putin nhắc, 60% cư dân Crimea là người Nga. Crimea tuyên bố độc lập năm 1991, kể cả Ukraine, sau nhiều cuộc tranh cãi kéo dài, cũng phải thừa nhận thực tế này. Và như một sự nhượng bộ cho đa số người dân, bán đảo này đã chính thức được gọi là Cộng hòa tự trị Crimea. Nó có nghị viện riêng. Thủ phủ: Simferopol. Thế nhưng, các mệnh lệnh thì đến từ Kiev, chứ không phải Moskva. Vào năm 2010, sau cuộc đàm phán kéo dài, giống như một ván poker dai dẳng, Dmitry Medvedev và Tổng thống Ukraine khi đó là Viktor Yanukovich đã gia hạn thỏa thuận về việc đặt Hạm đội Biển Đen ở Crimea đến năm 2042. Về quan hệ với đồng cấp Yanukovich của mình, người đã sống lưu vong ở Nga sau khi từ chức, chủ nhân dinh thự không nói gì, mặc dù đã rõ là mối quan hệ này phức tạp. Ông kiềm chế, nhưng rõ ràng, Putin và Yanukovich biết nhau từ lâu, không phải là quá thân thiện và khó có khả năng trở thành bạn bè trong cuộc đời này.
Sochi - thành phố nhiệt đới với dân số 340.000 người - đã đệ đơn đăng cai Thế vận hội mùa đông và nhận được Olympiad - 2014. Đối với Tổng thống Nga, vậy là có thêm một nguyên nhân nữa để ông thường xuyên tới Sochi. Dinh thự mùa hè của Chính phủ là một trong những địa điểm yêu thích của ông. Vào những ngày tháng 6-2012 này, Putin đang hưởng kỳ nghỉ trên bờ Biển Đen. Ông mới vừa trở lại cương vị tổng thống từ chức vụ thủ tướng, lễ nhậm chức nhiệm kỳ ba mới diễn ra bốn tuần trước. Triều đại trung gian của đồng minh chính trị của ông - Dmitry Medvedev - đã kết thúc. Vì Hiến pháp Nga chỉ cho phép tổng thống giữ chức vụ liên tục hai nhiệm kỳ, nên Putin và Medvedev bốn năm trước đã đi tới thỏa thuận vốn gây khó chịu không chỉ cho phe đối lập mà còn cho cả phương Tây. Medvedev năm 2008 phải ra tranh cử tổng thống với sự ủng hộ của Putin, còn Putin trở thành thủ tướng. Ai sẽ là ứng viên tổng thống bốn năm sau, các nhà xã hội học sẽ xác định. Ai đạt được mức ủng hộ cao hơn, người đó, theo thỏa thuận không chính thức này, tự động sẽ trở thành ứng viên cho nhiệm kỳ sau.
Nhưng mặc cho các thỏa thuận, Dmitry Medvedev không sẵn sàng tự nguyện giải phóng ghế tổng thống. Cuộc đấu tranh hậu trường kéo dài hơn một năm. Từ cuối năm 2010, các nhân viên của Medvedev đã lan truyền thông tin về việc ông dự kiến ra tranh cử. “BBC nhận được những tín hiệu rõ ràng rằng Medvedev đang cân nhắc khả năng giới thiệu tư cách ứng viên của mình cho nhiệm kỳ tổng thống thứ hai”, thông tín viên Steve Rosenberg thông báo từ Moskva hồi tháng 12 (40). Nửa năm sau, chính Medvedev nói trong trả lời phỏng vấn của tờ Financial Times: “Nếu có ưu thế, thật khó mà từ bỏ nó. Cạnh tranh chính trị quan trọng cho sự phát triển kinh tế” (41).
“Còn Putin có thể tìm công việc thích hợp”, những người ủng hộ Medvedev nói, “có thể ông ta sẽ trở thành Chủ tịch Ủy ban Olympic hay Tổng thư ký Liên Hợp Quốc, tại sao lại không chứ”.
Để tăng cơ hội của mình, Medvedev lập ra một liên minh với Bộ trưởng Quốc phòng Anatoly Serdiukov. “Mặc dù Hội đồng Bộ trưởng dưới thời Thủ tướng Putin đã ra quyết định tăng ngân sách quân sự lên 340 tỉ Euro trong 10 năm tới, Medvedev đã hứa với Bộ trưởng sẽ thêm một đợt tăng nữa, lên gấp đôi”, cựu Bộ trưởng Tài chính Aleksey Kudrin đã mô tả cuộc đấu khẩu của hai đấu thủ trước sự hiện diện của tất cả các thành viên chính phủ như thế. Kudrin là một trong những đồng minh lâu năm nhất của Putin và là đối thủ rõ ràng của Medvedev. “Tôi đã chống lại, vì khi đó chúng ta phải giảm phúc lợi xã hội. Putin đề xuất một thỏa hiệp: tăng ngân sách cho Bộ Quốc phòng, nhưng không hơn 500 tỉ”.
Tháng 1-2011, mối bất hòa một lần nữa lại nảy sinh. “Giờ thì vấn đề là Medvedev tăng trợ cấp cho quân đội, cảnh sát, các cơ quan an ninh và FSO(24)”, Kudrin mô tả bước đi của người thay thế ngang ngạnh và những cố gắng của ông ta để có được sự ủng hộ của các cơ quan sức mạnh. “Tôi đã chống lại và muốn từ chức. Putin đề nghị tôi ở lại và thảo chương trình. Tranh cãi với Medvedev vì chuyện đó, ông ta không muốn” (42).
(24) “Федеральная служба охраны Российской Федерации” - Cục Bảo vệ Liên bang Nga, chuyên bảo vệ các quan chức nhà nước - ND.
Nhưng tính toán của Medvedev không thành. Trong các cơ cấu quyền lực đối nội, cựu tổng thống đã giành được nhiều điểm hơn đương kim tổng thống. Putin không những được xếp hạng cao hơn, mà các đồng minh của ông còn mạnh hơn.
Thủ tướng Dmitry Medvedev ngả người dựa vào chiếc sô pha đỏ trong thư viện của nhà nghỉ chính phủ ở Moskva. Ông khẳng định không có mâu thuẫn nào khi xác định ứng viên cho cuộc bầu cử tổng thống năm 2012. “Ngay từ đầu, khi tôi còn đương nhiệm chức vụ này, chúng tôi đã thỏa thuận là nhiệm kỳ sau ứng viên sẽ lại là Vladimir Putin. Chúng tôi muốn bảo đảm cho nước Nga sự ổn định dài hạn”, ông đã mô tả như thế khi tôi hỏi ông về những sự kiện khi đó. Còn mối quan hệ phức tạp với Aleksey Kudrin, ông không che giấu. Vào thời của mình, ông đã cách chức Bộ trưởng Tài chính của Aleksey Kudrin vì ông ta công khai tuyên bố sau khi luân chuyển sẽ không làm việc dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng tương lai Medvedev. “Mỗi hệ thống đều đòi hỏi sự phục tùng”, không chút bóng bẩy, ông giải thích quan điểm của mình. Điều này có thể được hiểu: “Thủ trưởng luôn luôn đúng”. Còn lại, ông tiếp tục kiên trì với phương án của mình. Ông với Putin đôi khi có thể bất đồng ý kiến, nhưng không thể gọi là đối thủ. Buổi chiều hôm đó, Medvedev nói nhiều, nhưng nói nhiều hơn về công việc chung mà ông phải hoàn tất, còn lại ông đơn giản là cố bảo vệ quan điểm của mình (43).
Viễn cảnh một lần nữa phải đối phó với Vladimir Putin chứ không phải với người tiền nhiệm dễ nói chuyện hơn của ông, đã khiến Washington lẫn Berlin chẳng lấy gì làm hân hoan. Nhà Trắng bày tỏ sự luyến tiếc với sự ra đi của ông Medvedev, điều mà Vladimir Putin xem như sự xúc phạm cá nhân, cũng như những phê phán về việc ông sẽ giữ chức tổng thống lần thứ ba. Đối với ông, những phát biểu này là hành động gây hấn, là sự can thiệp có tính khiêu khích vào công việc nội bộ đất nước. Những ai ở nước ngoài công khai đặt cược vào một trong những chính khách Nga, người đó vô vọng về chính trị. “Có gì sai luật ở đây?”, luật gia Vladimir Putin hỏi. “Tất cả những gì tôi đã làm, hoàn toàn phù hợp với Hiến pháp. Chúng tôi có 2/3 phiếu trong Quốc hội, và chúng tôi đã hoàn toàn có thể bãi bỏ những hạn chế không cho phép giữ chức tổng thống ba nhiệm kỳ liên tục. Nhưng chúng tôi đã không làm điều đó. Ở nước Đức các bạn, Adenauer hay Helmut Kohl đã ở chức vụ mình bao lâu?”, ông kích động bổ sung. Đó là phát biểu gay gắt duy nhất vang lên vào ngày hè đó. Cuối cùng, ông đã đạt được mục đích của mình - ông đã chiến thắng và đã làm thủ tục nhậm chức ở điện Kremlin vào bốn tuần trước.
Cuộc biểu tình và những hậu quả của nó
Ngày 7-5-2012, người tài xế phải đón cựu Thủ tướng Gerhard Schroeder từ khách sạn Balchug Kempinski để đưa ông đến lễ nhậm chức, đã đến sớm hơn giờ ấn định mặc dù ngày thứ hai đó không phải lo chuyện tắc đường ở Moskva. Schroeder chỉ cần vài phút để tới được trung tâm quyền lực của nước Nga. Điện Kremlin nằm ở khoảng cách có thể thấy được, chỉ vài trăm mét ở bờ kia con sông. Những chiếc limousine đen xếp thành hàng dài sáng hôm ấy trước lối vào điện Kremlin. Ngày hội quốc gia chính thức nhân dịp thay đổi tổng thống sẽ bắt đầu sau vài giờ nữa. Hai nghìn khách mời danh dự đang hướng về phía gian Alexander để chúc mừng tổng thống cũ mà mới của nước Nga Vladimir Putin với lần thứ ba vào chức vụ này. Những người đàn ông lực lưỡng tóc ngắn thực hiện việc kiểm soát nghiêm ngặt. Không có giấy mời và hộ chiếu, họ không cho qua, kể cả đó là VIP.
Cảnh sát đã phong tỏa toàn bộ những con đường dẫn tới trung tâm Moskva. Người biểu tình không có cơ hội nào để chặn đoàn ô tô đưa tổng thống tới buổi lễ. Những biện pháp này phần nào là phản ứng đối với cuộc biểu tình của quần chúng vào ngày hôm trước của buổi lễ. Cuộc biểu tình diễn ra cách nơi cử hành lễ nhậm chức chừng một hòn đá ném, và kết thúc bằng cuộc đụng độ đẫm máu giữa cảnh sát và người biểu tình. Nỗi thất vọng và sự giận dữ của phe đối lập rất lớn, nhưng những yêu cầu chính trị của họ thì cực đoan và đầy ảo tưởng. Đám đông đòi “hủy lễ nhậm chức” và tổ chức “những cuộc bầu cử tổng thống và Quốc hội mới”.
Sau các cuộc đàm phán kéo dài, nhà chức trách Moskva đã đồng ý với các nhà tổ chức tiến hành cuộc “Diễu hành một triệu người” đi ngang qua trung tâm Moskva, tiếp đó là cuộc biểu tình trên Quảng trường Bolotnaya, mặc dù ở Moskva không có một quảng trường nào có thể chứa được một triệu người.
Cuộc biểu tình tiếp tục được hâm nóng bằng những cáo buộc gian lận lớn và thao túng trong cuộc bầu cử tháng 12 năm ngoái. Phe đối lập đã treo trước trụ sở Đảng Nước Nga thống nhất khẩu hiệu “Đảng của những kẻ lừa đảo và trộm cắp”. Ủy ban bầu cử nhận được hàng ngàn khiếu nại. Vladimir Putin đã đáp lại, và theo lệnh ông, trên hơn 90.000 khu vực bầu cử của cuộc bỏ phiếu bầu tổng thống ngày 4-3-2012 đã lắp đặt webcam. Lần đầu tiên, người dân có thể theo dõi tiến trình bầu cử qua Internet. Cùng với đó, các nhà quan sát của phe đối lập đồng thời cũng thấy một vài vi phạm (44). Nhưng chiến thắng rõ rệt của Vladimir Putin khó mà thay đổi. Sự thất vọng của các đối thủ của ông tiếp tục tăng lên.
Về những gì xảy ra trên quảng trường Bolotnaya một ngày trước lễ nhậm chức, có nhiều ý kiến khác nhau nhưng tất cả phụ thuộc vào việc họ thuộc về phe phái chính trị nào. Khi những người diễu hành đi chệch khỏi lộ trình thỏa thuận và tiến về phía điện Kremlin, cảnh sát đã can thiệp. Những nhà bảo vệ nhân quyền cáo buộc tình trạng bạo lực không kiểm soát của nhiều nhân viên OMON(25). Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng những người biểu tình cực đoan cũng có lỗi khi làm leo thang tình hình. Hàng trăm nhà hoạt động bị bắt. Nhiều người bị thương, trong đó có cả cảnh sát. Ước tính số người biểu tình cũng dao động tùy theo phe phái chính trị. Các cơ quan chính thức tính được 8.000 người, các nhà tổ chức nói đến 40.000 người.
(25) Viết tắt của “Отряд мобильный особого назначения”- Đơn vị Cảnh sát Đặc biệt, chuyên bảo đảm trật tự và an ninh, trong số đó có những sự kiện đông người tham gia và ở những “điểm nóng” trên lãnh thổ Nga - ND.
Lần này, vị tổng thống vốn nổi tiếng với việc luôn đi trễ đã đến đúng giờ. Vào giữa trưa theo giờ Moskva, chiếc Mercedes của ông với sự tháp tùng của đội mô tô hộ tống đã đi qua những con phố trống của trung tâm Moskva, dừng lại trước cổng chính dẫn vào điện Kremlin. Việc trình diễn quyền lực được chuẩn bị tốt đẹp. Putin đi trên thảm đỏ, ngang qua những hàng khách ở gian George rồi chuyển sang gian Aleksander để sau đó nhận biểu tượng quyền lực ở gian Andreyev. Truyền hình quốc gia cùng năm kênh truyền hình khác tường thuật trực tiếp buổi lễ. Nước Nga xem tổng thống mới tuyên thệ trước Hiến pháp “bảo vệ chủ quyền, độc lập, an ninh và toàn vẹn lãnh thổ của quốc gia, phục vụ trung thành các công dân”. Lúc đó, bên trong điện Kremlin, các nhân viên bắt đầu dọn bàn cho bữa tiệc trưa nhỏ tôn vinh ngày lễ. Trong số hàng chục vị khách được Putin mời, không có các tướng lĩnh quân đội, không có lãnh đạo các cơ quan an ninh. Đó là những người mà ông quen biết đã lâu. Tôi được mời vào giờ chót. Người tiền nhiệm chức tổng thống của ông - Dmitry Medvedev cùng với phu nhân Svetlana Vladimirovna cũng có mặt. Ba vị khách người Đức, một người Ý, một người Thụy Sĩ, một người Pháp và thêm một người bạn từ Budapest. Chỉ có thế. Phu nhân Putin - Lyudmila Aleksandrovna - ngồi cạnh chồng. Đôi vợ chồng đã ly thân từ lâu và chẳng bao lâu nữa sẽ ly dị. Tổng thống điềm tĩnh giới thiệu khách và kể chuyện gì đã kết nối ông với mỗi người trong số họ.
Trong vòng hai giờ tiếp theo đó, hầu như mọi người không nói về chính trị. Cũng giống như nhiều chính khách, Vladimir Putin có khả năng xuất hiện ở những vẻ ngoài khác nhau tùy theo tình hình và hiệu ứng cần thiết. Hình ảnh một nhà hoạt động quốc gia mà ông giữ trong lễ khánh thành và khi tham gia cuộc duyệt binh nhỏ trong sân điện Kremlin đang thay đổi: bằng giọng nhẹ nhàng, thoải mái, ông đưa ra các nhận xét đầy tự trào khi nói về việc tuổi trẻ đã trôi qua, hay tóc, màu tóc của những người ngồi bàn bên cạnh có phải tự nhiên không. Trên bàn là bánh kếp với trứng cá đen, xúp bắp cải Nga, cá từ hồ Ladoga và sườn lợn. Riêng tâm trạng của Dmitry Medvedev và phu nhân có thể thấy còn lâu mới là hoan hỉ. Đã một tiếng đồng hồ trôi qua kể từ khi cặp đôi này không còn là đôi vợ chồng số một ở nước Nga. Ngày hôm sau, nghị viện sẽ một lần nữa phê duyệt Dmitry Medvedev vào chức thủ tướng, và ông sẽ trở thành Chủ tịch Đảng cầm quyền.
Tối muộn hôm đó, Vladimir Putin thực hiện ước mơ thời thơ ấu của mình. Để làm điều này, trong những tháng qua, ông đã tập luyện mỗi khi được rảnh. Ông cùng các vị khách của mình ra đấu trường Megasport trên đại lộ Khodynski để cùng với một đội được tuyển chọn sẵn, đấu với các ngôi sao khúc côn cầu huyền thoại Xô viết. Đội ông đã thắng và ghi được hai bàn. Các vận động viên chuyên nghiệp thời Xô viết và Tổng thống gần như trạc tuổi. Trò chơi khúc côn cầu, không nghi ngờ gì, là hoạt động vui hơn chiến dịch tranh cử tổng thống.
Sự thật và bầu cử
Trong những tháng qua, lần đầu tiên trong sự nghiệp lâu dài của mình, Vladimir Putin vấp phải sự phản kháng xã hội mạnh mẽ. Trước tiên là những cuộc biểu tình quần chúng chống lại các cuộc bầu cử quốc hội tháng 12-2011. Hàng chục nghìn người biểu tình đã xuống đường ở các thành phố Nga chống lại việc gian lận bầu cử, và việc đó xảy ra bất chấp kết quả bầu cử đã hạn chế quyền lực của Đảng Nước Nga thống nhất. Nó chính thức nhận được hơn 49% phiếu. Thế nhưng, đảng phải thỏa hiệp với việc mất 77 ghế trong Quốc hội. Thay cho con số 2/3 chiếm được trước đó có thể cho phép tiến hành bất kỳ thay đổi Hiến pháp nào, giờ “Nước Nga thống nhất” chỉ có một con số tương đối.
“Chính Putin đã giáo dục những người hiện giờ xuống đường biểu tình chống lại ông”, nhà văn Viktor Yerofeyev nói trong một trả lời phỏng vấn. Ông là người đại diện cho tầng lớp trung lưu cao cấp và là một người chống đối Putin năm 2011. “10 năm qua, chúng ta đã đi qua một con đường rất quan trọng. Putin sẽ không bao giờ có thể thương lượng với những người này. Tôi nói thế này: Những giá trị đạo đức của ông ấy đã lỗi thời. Ông ấy đã củng cố quốc gia được một chút, bảo đảm tự do. Chúng ta biết ơn ông ấy vì điều đó, nhưng chúng ta phải tiến lên” (45).
Việc huy động qua mạng xã hội, như Facebook hay Twitter đã gây lo ngại cho các nhà chiến lược điện Kremlin, những người chính xác là 10 tuần trước đó đã bắt đầu mùa bầu cử nóng bỏng. Đầu tiên, chỉ có Thư ký báo chí của Putin trực tiếp bày tỏ quan điểm về những cuộc biểu tình, qua cách thể hiện mềm mỏng: “Mỗi người có quyền nói lên ý kiến của mình”, Dmitry Peskov tuyên bố một cách kiềm chế, “chúng tôi tôn trọng quan điểm của những người biểu tình, chúng tôi đã nghe những gì họ nói và chúng tôi sẽ tiếp tục lắng nghe họ” (46).
Phản ứng của Aleksey Kudrin đi chệch khá rõ khỏi hàng ngũ chung. Bộ trưởng Tài chính kỳ cựu và là gương mặt tin cậy của Putin đã phát biểu công khai, lên án những mánh khóe của các cuộc biểu tình và đòi phải bỏ phiếu lại. “Tôi chia sẻ những cảm xúc tiêu cực của các vị liên quan đến kết quả bầu cử quốc hội ở Nga”, ông viết trong một thư ngỏ gởi người biểu tình (47). Vladimir Putin im lặng và chỉ phản ứng với những phát biểu công khai của Ngoại trưởng Hoa Kỳ, người sau ngày bầu cử đã phê phán cách thức nó được tiến hành.
“Những báo cáo đầu tiên là đáng báo động”, Hillary Clinton nói khi đang công du Đức. Bà tuyên bố “quan ngại sâu sắc” với các cuộc bầu cử vừa được tiến hành và tại cuộc họp báo ngẫu hứng đòi hỏi “phải phân tích sâu sắc tất cả các báo cáo tin cậy về việc gian lận và các thủ đoạn tại cuộc bầu cử ở Nga” (48). Trong vài năm qua, Hoa Kỳ đã tài trợ cho các đại diện xã hội dân sự qua tổ chức phi chính phủ “Tiếng nói” của Nga, tổ chức đã gởi hàng trăm quan sát viên tới các khu vực bầu cử. “Tiếng nói” được tổ chức tốt và là một phần không thể tách rời của phe đối lập (49).
Putin đáp lại ngay lập tức, như với chất gây dị ứng: “Tôi đã xem phản ứng đầu tiên của các đối tác Hoa Kỳ chúng ta”, ông nói vội trong buổi truyền hình trực tiếp một cuộc họp nào đó. “Trước tiên, điều mà bà Ngoại trưởng làm - là trao cho cuộc bầu cử những đặc điểm và đánh giá. Bà nói, các cuộc bầu cử diễn ra không trung thực và không công bằng, cho dù các tài liệu từ Văn phòng các Định chế Dân chủ và Nhân quyền của OSCE còn chưa gởi tới”. Ông nói tiếp: “Clinton đã đưa ra giọng điệu cho các nhà hoạt động nhất định của đất nước chúng tôi. Họ nghe thấy những tín hiệu này và tích cực bắt đầu công việc được sự ủng hộ của Ngoại trưởng Hoa Kỳ” (50). Ông nhấn mạnh, Chính phủ Nga, khác với Hoa Kỳ, tìm cách để bảo đảm “các nhà quan sát ngoại quốc theo dõi chính sách của chúng tôi và thủ tục của chúng tôi. Chúng tôi rất ủng hộ nó và không chống đối”.
Đối với Putin, nhận xét của Hillary Clinton là một thủ đoạn chiến thuật, một bằng chứng nữa cho thấy Hoa Kỳ muốn loại bỏ ông khỏi chức vụ, sử dụng chính những phương tiện mà Hoa Kỳ từng khởi xướng “Cách mạng Cam”(26) ở Ukraine năm 2004. Ông vẫn nhớ rõ các cuộc biểu tình ở Kiev những ngày đó và nhận định, theo hình mẫu này, người ta đang muốn gây mất ổn định cả nước Nga. “Các bạn nghĩ rằng mọi thứ là tình cờ à?”, ông đặt câu hỏi tu từ với chúng tôi khi tiếp tục quay bộ phim của mình, “tôi không tin”. Từ lâu, Kremlin đã bàn thảo về việc có thể làm gì để ngăn chặn ảnh hưởng của nước ngoài thông qua việc tài trợ cho phe đối lập. Những sự kiện tháng 12 càng củng cố ý kiến của Putin và đội ngũ của ông rằng cần phải đưa ra những bước đi quyết liệt trong một tương lai gần.
(26) Cách mạng Cam là từ dùng để chỉ một loạt các cuộc biểu tình và các sự kiện chính trị diễn ra tại Ukraine từ cuối tháng 11-2004 đến 1-2005, sau khi kết thúc cuộc bầu cử tổng thống năm 2004 - vốn bị cho là gian lận. Trên Quảng trường Độc Lập (Maidan Nezalezhnosti) ở trung tâm Kiev, hàng trăm người ủng hộ ông Viktor Yushchenko bắt đầu tụ họp với những chiếc khăn màu cam - màu cờ của lực lượng vận động tranh cử của ông để phản đối chiến thắng của ông Viktor Yanukovych - BTV.
Thư ký báo chí của Hillary Clinton ở Bộ Ngoại giao không che giấu việc Hoa Kỳ ủng hộ phe đối lập. “Trước bầu cử, Hoa Kỳ đã chi hơn 9 triệu đô la để hỗ trợ tài chính và đào tạo kỹ thuật cho các nhóm xã hội dân sự và sẽ tiếp tục làm điều này trong tương lai để bảo đảm các cuộc bầu cử tự do và minh bạch” (51).
Vào những ngày sau đó, Putin đã nghiên cứu cẩn thận hơn dữ liệu các cuộc thăm dò trong các hồ sơ nằm trên bàn làm việc của ông vào mỗi buổi sáng. Khảo sát dư luận xã hội không thể báo trước những hiểm họa đối với các cuộc bầu cử tổng thống. Những ứng viên khác, mặc cho sự bất mãn, cũng không nhận được thêm điểm. Việc chuyển giao cho Medvedev chức Chủ tịch Đảng cầm quyền mà Putin chưa bao giờ là thành viên chính thức, đã mang lại hiệu quả. Không ai, ngoại trừ phe đối lập, gắn Putin với Đảng Nước Nga thống nhất vốn đang liên tục bị tấn công. Không một định chế nào làm việc theo đơn đặt hàng nhà nước, không Trung tâm Levada - thân cận với phe đối lập - thấy một đối thủ nghiêm trọng nào cho Putin. Ở đây nói về việc chiến thắng sẽ trông như thế nào. Các nhà xã hội học chỉ ra những kết quả giống nhau trong phạm vi từ 55% đến 63% tùy thời điểm khảo sát. Theo kết quả của các nghiên cứu xã hội học, thậm chí trong cuộc mít-tinh đối lập lớn nhất của “những người Bolotik” - những người biểu tình đã tự gọi mình theo tên của Quảng trường Bolotnaya - chỉ 18% đồng tình với khẩu hiệu “Nước Nga không có Putin”. Đa số người dân đã dứt khoát bác bỏ đòi hỏi này (52).
Dẫu sao, Vladimir Putin cũng bị tổn thương. Vài ngày sau, trước sự bất bình của các cố vấn của mình, ông đã đưa ra những phát biểu không có tính ngoại giao lắm trong cuộc họp báo truyền hình thường niên trước năm mới. Các công dân hỏi, Vladimir Putin đáp trong cuộc marathon truyền hình được phát sóng trực tiếp trong hơn ba giờ đồng hồ. Lúc đầu, ứng viên tổng thống còn hài hước nhưng sau đó chuyển sang châm biếm cay độc. Nếu nhiều thanh niên, mà ông thấy trong các cuộc biểu tình - là “sản phẩm của chế độ Putin” thì “điều đó thật tuyệt”, - ông nói. Và ông nói thêm: ban đầu, ông tưởng những dải băng trắng mà những người biểu tình mang để bày tỏ phản kháng, là “để tránh thai”. Từ ngụ ý này thường được sử dụng ở Nga để nói về những kẻ thất bại. Họ “không có một chương trình thống nhất, một con đường xác định để đạt được những mục đích của mình” (53).
Sau chương trình, cuộc thảo luận buổi tối với bộ tham mưu nhỏ bao gồm các cố vấn đã căng thẳng không kém phát biểu của Putin trong buổi họp báo trên truyền hình. Việc phê phán của các cố vấn là hiển nhiên. Họ nói ông đã không đánh giá đúng tâm trạng và chọn giọng điệu quá sắc nhọn. Ứng viên tổng thống cũng tổn thương không kém. Ông cảm thấy mình bị tấn công, và bỏ đi nghỉ vài ngày ở Siberia trong chuyến nghỉ phép ngắn ngày đã lên kế hoạch trước. Ở đó, ông sẽ săn bắn và thảo luận tình hình với người bạn, đồng minh chính trị Sergey Shoigu, người đã nhiều năm lãnh đạo Bộ các Tình trạng khẩn cấp. Putin đã làm quen với những dữ liệu được phân tích và các nghiên cứu về tầng lớp trung lưu đang tăng ở các thành phố lớn. Ông nghe người bạn Kudrin của mình, người đề nghị ông nói chuyện với phe đối lập, và hứa sẽ suy nghĩ. Nhưng vài ngày sau, ông đã trả lời bằng sự từ chối. “Tôi nói với ai ở đó, và nói cụ thể chuyện gì?”, ông đặt cho Kudrin câu hỏi tu từ, bảo ông ấy hãy suy nghĩ lại (54).
Tại các cuộc bầu cử này, ông cho rằng phe đối lập ở những thành phố lớn không đáng kể. Ông nói cuộc bầu cử sẽ thắng ở các khu vực đó. Và hóa ra ông đúng. Nhà văn Viktor Yerofeyev đã xây dựng tính hai mặt của tầng lớp trung lưu ở các thành phố lớn của Nga như sau: “Mặc cho tham nhũng, sát hại nhà báo, sự thiếu tôn trọng của Putin với các đối thủ và một loạt lỗi lầm khác, nước Nga chưa bao giờ tự do như bây giờ. Không bao giờ người ta được tự do dịch chuyển như thế. Đã đến lúc bỏ lại cảm tưởng rằng người dân muốn đưa Putin và những thành tựu của ông ta vào kho phế liệu. Nếu những người theo chủ nghĩa dân tộc đến, sẽ thật đáng sợ” (55).
Ngày 4-3-2012, Putin chính thức thắng cử, nhận được gần 64% phiếu. Ông bỏ xa đáng kể Gennady Zyuganov - Chủ tịch Đảng Cộng sản, về nhì với 17% phiếu. Tỉ phú Mikhail Prokhorov - một trong những người giàu nhất nước và là ứng viên của tầng lớp trung lưu, nhận 8%. Thế nhưng, chiến dịch tranh cử này, lần đầu tiên đã đòi Putin tập trung toàn bộ sức lực.
Vào tối Chủ nhật sau khi đóng cửa các khu vực bầu cử, khi xuất hiện trong đám đông cuồng nhiệt những người ủng hộ mình trên Quảng trường Manezhnaya ở trung tâm Moskva, ông đã chìm trong xúc động. “Tôi đã hứa với các bạn: chúng ta sẽ thắng, và chúng ta đã thắng!”. Ông hét lên với đám đông, lệ tràn trên mắt (56). Putin không muốn cho mọi người thấy, lần này, việc trở lại với chức tổng thống là một nhiệm vụ khó khăn đối với ông.
Dĩ nhiên, ông biết phương Tây đã tích cực tham gia chiến dịch tranh cử thế nào, và đã đưa ra các kết luận. Rất khó tìm thấy các thông tin về tương quan lực lượng thật trên báo chí Đức trong chiến dịch tranh cử ở Nga. Các bình luận viên cố gắng gieo cho công chúng rằng đang diễn ra “cuộc nổi dậy của tầng lớp trung lưu”. Các tin tức khen ngợi công thức thành công của “cuộc diễu hành một triệu người” như một tín hiệu của việc thay đổi chế độ. Nếu không phải ngay lập tức, thì ít ra, cũng là trong tương lai gần. Kết thúc kỷ nguyên Putin, dường như chỉ là vấn đề thời gian, mà có thể là chỉ trong vài tháng nữa.
Thật khó chịu trước tình trạng mơ hồ một khi đã đi vào hoạt động tích cực. Cái yếu tố xi măng gắn kết những người biểu tình và nhà báo trong những tuần lễ này - chỉ là cảm giác dễ chịu của một cuộc đấu tranh chung vì chính nghĩa.
Giờ đây, chống tham nhũng vì sự thượng tôn pháp luật và dân chủ cũng đang diễn ra trong nước Nga. Nhà báo bị mê hoặc tham gia vào cuộc đấu tranh vì chính nghĩa thay cho việc thông tin điều gì đang xảy ra và đã xảy ra như thế nào, lại còn quan tâm tới các bằng chứng. Mong muốn tìm tới cái gì đó tương tự như “Mùa xuân Ả Rập”(27) hay cuộc “Cách mạng Cam” tiếp theo, đã lớn lên gần như từng phút trong chiến dịch bầu cử và suýt tràn bờ. Sự hưng phấn trong các bài phóng sự đã che đậy việc đa số cảm xúc và hình ảnh chứng minh thực tế của sự phát triển các sự kiện mong muốn - một cuộc nổi dậy có thể - được truyền đi chỉ từ hai thủ đô Moskva và Saint Petersburg(28).
(27) Mùa xuân Ả Rập: là làn sóng cách mạng với các cuộc nổi dậy, diễu hành và biểu tình phản đối chưa có tiền lệ tại các quốc gia Ả Rập như: Tunisia, Algeria, Ai Cập, Yemen, Jordan, Mauritanie, Ả Rập Saudi, Oman, Sudan, Syria, Iraq, Libya và Maroc. Điểm chung của các cuộc biểu tình này là việc sử dụng rộng rãi kỹ thuật chống đối dân sự gồm đình công, biểu tình và các cách thức khác - BTV.
(28) Saint Petersburg - thành phố lớn thứ hai sau Moskva - được mệnh danh là thủ đô phía bắc của Nga - BTV.
Chương trình của phe đối lập được hình dung cụ thể ra sao? Những nhân vật chính muốn gì? Về chuyện đó không cách nào thật sự biết được. Chương trình cụ thể của Aleksey Anatolyevich Navalny - nhân vật đối lập nổi tiếng nhất nước Nga - không được viết gì trong các bài báo, ngoại trừ việc ông ta là một blogger nổi tiếng, nhìn điển trai và đấu tranh chống tham nhũng. Về việc điều gì đã kết nối các nhà đối lập khác nhau, như Sergey Udaltsov - điều phối viên các lực lượng cánh tả và cựu Phó Tổng thống Boris Nemtsov, cũng không đọc được nhiều trên các bài báo.
Và lẽ đương nhiên, không có gì nghi ngờ việc ai đang đứng trên con đường đột phá dân chủ - Vladimir Putin. Tùy theo khuynh hướng của các nhà báo, ông là kẻ độc tài, nam tính, hay trong trường hợp tốt nhất, là “một gã cũng được trong chính trị”. Tai họa của nước Nga - như logic của bản cáo trạng xã hội này đưa ra - là kết quả trực tiếp của ý chí tổng thống, chứ không thể là kết quả của sự phát triển xã hội.
Niềm hy vọng rằng chẳng bao lâu Tổng thống Nga sẽ trở thành lịch sử, vào ngày bầu cử đã không được thực hiện. Sự va chạm với thực tiễn đòi hỏi khả năng biện chứng. Trả lời câu hỏi, tại sao không diễn ra bước ngoặt chính trị, người ta chẳng buồn để tâm đến những nhận định sai lầm của riêng mình. Thay vào đó, họ nói về việc cử tri Nga chưa đủ độ chín cần thiết.
Dĩ nhiên, sự trở lại của Putin vào điện Kremlin là kết quả của những “mưu đồ đen tối”, như tờ Spiegel online viết. Bởi vì dù gì đi nữa, “cuộc bầu cử tổng thống hiện nay cũng bị thao túng”, để chỉ cho ông chủ điện Kremlin thấy dẫu sao, tệ lắm thì ông ta cũng có một đa số nào đó. Thế nhưng, theo ý kiến các nhà báo, đó là “một đa số giả”. Một nhan đề đã được hình thành như thế chỉ một thời gian ngắn sau khi công bố kết quả bầu cử, “đa số của Putin chỉ có tính số lượng, chứ không chất lượng”. Bởi đó không phải là tiếng nói của các thị dân triển vọng trẻ, ngồi trong quán cà phê Starbucks ở Moskva và Saint Petersburg. Đó là tiếng nói của những người đã quen hài lòng với những thứ nhỏ bé - những người đã về hưu, bác sĩ, giáo viên, các giảng viên đại học, quân nhân và nhân viên an ninh - tác giả bài báo viết (57). Dân chủ - như chương trình truyền hình “Tìm kiếm tài năng”. Đối với cuộc khủng hoảng chính trị, như Lenin viết trong công trình Sự sụp đổ quốc tế II, chỉ “người ở dưới muốn” thôi thì không đủ, mà còn phải sao cho “những người ở trên không thể”(29). Thế nhưng, thời của cuộc bầu cử tổng thống không phải là trường hợp đó, không bên trên, cũng không bên dưới. Sau cuộc bầu cử, có những trường hợp riêng biệt theo quán tính tiếp tục được xem như là biểu hiện của một xu thế chung. Vẫn như trước kia, họ không muốn hiểu là các thành phố Nga và các khu vực nông thôn ở Nga phát triển theo các nhịp độ khác nhau, và càng không có mong muốn làm theo nghĩa vụ báo chí, khẳng định những công bố bằng các sự kiện. Ý tưởng của vô số các chính khách phương Tây và nhà báo, những người cho rằng họ tới Nga như tới một nước đang phát triển với sứ mệnh nhân đạo, phổ biến hơn những quan sát không thiên vị. Và điều đó bất chấp việc xã hội Nga rõ ràng sở hữu một nền tảng riêng vững chắc.
(29) Luận điểm về “tình huống cách mạng” của Lenin. Theo đó, tình huống cách mạng xảy ra khi “người ở dưới không thể sống theo cách cũ và người ở trên không thể lãnh đạo theo cách cũ” - ND.