Tiền thật ra chỉ là một công cụ, không hơn không kém. Nó có thể phục vụ cho cái thiện và cũng có thể phục vụ cho cái ác, hoặc đơn giản là nó chẳng giúp được gì cả.
Trong cuộc đời, có những lúc chúng ta cố theo đuổi một mục tiêu nào đó song vẫn chưa biết là mình có thành công hay không. Thế rồi đột nhiên, thật diệu kỳ làm sao, ta nhận được một dấu hiệu - một dấu hiệu rất nhỏ thôi - rằng ta đã đi đúng hướng. Điều này đã xảy đến vào ngày Jason Stevens đến cuộc hẹn gặp lần thứ hai hàng tháng.
Vẫn phòng họp ấy, vẫn hai vị trí ngồi quen thuộc ấy, hai chúng tôi say sưa hồi tưởng lại những điều cậu đã học được ở Alpine, Texas. Cũng như lần trước, bà Hastings bước vào phòng, tay cầm chiếc hộp của Red Stevens. Không mảy may do dự, Jason đứng dậy đón lấy chiếc hộp từ tay bà và mang đến cuối bàn.
Với những người khác, có thể điều này chẳng đáng bận tâm chút nào, hoặc cùng lắm đây cũng chỉ là một cử chỉ lịch sự rất nhỏ nhặt. Nhưng với Jason, tôi biết cậu ta đã được nuôi dạy trong một môi trường như thế nào, và trước đó mỗi hành động của cậu đều luôn nhằm vào một mục đích nào đó. Thế nên hành động này của Jason, dù rất đơn giản, cũng là một dấu hiệu tích cực báo hiệu sự thay đổi lớn lao trong tâm hồn của chàng trai mà Red và tôi đã hy vọng sẽ cải biến thành một người tuyệt vời trong vòng một năm tới.
Red Stevens nhìn về phía chúng tôi và nở một nụ cười tinh quái - nụ cười mà tôi nghĩ rằng xuất phát từ những tưởng tượng của ông về những công việc Jason đã phải làm nơi trang trại của Gus Caldwell.
Giọng ông vang lên:
- Chà, chào mừng cháu trở về từ vườn địa đàng - nơi được biết đến nhiều hơn với cái tên Texas. Vì lúc này ta đang nói chuyện với cháu, nên ta chắc là cháu đã sống sót sau một tháng sống cùng với Gus Caldwell. Ta biết chắc rằng đôi bàn tay đầy vết chai sần kia sẽ rất có ích cho cháu.
Tôi thoáng nghe Jason cười khẽ.
Red tiếp tục:
- Hôm nay, chúng ta sẽ bàn về một thứ mà công dụng của nó thường bị hiểu sai nhất. Đó chính là tiền. Trong những thứ cần đến tiền thì ta tin chắc rằng không gì có thể thay thế được công dụng của nó, nhưng với mọi thứ còn lại trên thế giới này, tiền trở nên hoàn toàn vô dụng.
Ví dụ như tất cả tiền bạc trên thế gian này cũng không thể giúp ta mua được thêm một ngày còn sống trên đời. Đó là lý do tại sao cháu lại ngồi đây và xem cuốn băng video của ta vào lúc này. Và một điều quan trọng khác, đó là tiền không thể làm cho cháu hạnh phúc. Tất nhiên nghèo đói cũng không làm cháu hạnh phúc được. Ta đã từng rất nghèo, và ta cũng từng rất giàu - nhưng quả thật giàu có dễ chịu hơn nhiều.
Nghe đến đây, cả ba chúng tôi cùng bật cười.
Red tiếp tục bằng một vẻ mặt nghiêm túc hơn:
- Tuy nhiên, ta biết hiện cháu không hề có khái niệm hay suy nghĩ gì về giá trị của tiền bạc. Đó không phải là lỗi của cháu, mà là lỗi của ta. Nhưng ta hy vọng trong ba mươi ngày sắp tới, cháu sẽ hiểu được đồng tiền có ý nghĩa như thế nào đối với cuộc sống của một số người trong thế giới thực này. Hầu hết những vấn đề bạo lực, những nỗi âu lo, các cuộc ly hôn hay mọi sự hồ nghi trên thế gian này đều xuất phát từ việc hiểu sai giá trị của đồng tiền. Với cháu, những khái niệm này còn khá xa lạ và mơ hồ bởi tiền bạc đối với cháu cũng tự nhiên như không khí để thở. Thật sự còn rất nhiều điều sâu xa hơn thế nữa.
Ta biết cháu lúc nào cũng rủng rỉnh tiền bạc và tiêu chúng không thương tiếc. Ta nhận trách nhiệm phải làm điều này đối với cháu bởi chính ta đã tước đi của cháu quyền được hiểu về sự công bằng giữa việc đánh đổi công sức mình làm ra để nhận được đồng tiền tương xứng. Tháng vừa rồi, cháu đã được nếm trải lòng kiêu hãnh và cảm giác hài lòng khi làm tốt công việc - dẫu là một công việc nhỏ nhặt nhất. Nếu Gus Caldwell trả công cho công việc cháu đã làm, thì cháu sẽ nhận được khoảng 1.500 đô-la. Ta biết con số này gần như chẳng là gì cả đối với cháu, nhưng ta chắc chắn nó đã mang lại nhiều điều khác, lớn lao hơn cho cháu.
Ngày hôm nay, khi cháu rời khỏi đây, ông Hamilton sẽ đưa cho cháu một phong bì đã được để sẵn trong chiếc hộp này. Trong phong bì có 1.500 đô-la. Trong vòng một tháng tới, ta muốn cháu tìm năm người khác nhau - những người đang ở trong hoàn cảnh mà một phần của 1.500 đô-la đó có thể làm nên điều khác biệt cho cuộc sống của họ. Ta muốn cháu lưu tâm tới nỗi lo lắng thiếu thốn tiền bạc sẽ ảnh hưởng tới cuộc sống của họ như thế nào. Và khi trao số tiền mà họ đang rất cần, cháu hãy cảm nhận suy nghĩ của họ về những điều quan trọng nhất đối với họ.
Ta biết rằng không dưới một lần cháu nướng trên 1.500 đô-la chỉ trong vài giờ chơi bời với những người mà cháu gọi là bạn. Giờ đã đến lúc cháu cần phải hiểu 1.500 đô-la có thể làm được những gì khi được đặt vào đúng chỗ của nó.
Đến cuối tháng, cháu sẽ phải tường thuật thật chi tiết cả năm trường hợp này cho ông Hamilton, miêu tả thật cụ thể hoàn cảnh của từng người và cháu đã giúp họ ra sao. Nếu ông Hamilton cảm thấy cháu đã học được bài học về giá trị của đồng tiền, thì ta sẽ lại nói chuyện với cháu vào tháng tới.
Hình ảnh của Red mờ dần trên màn hình.
Jason quay sang tôi:
- Cháu vẫn chưa hiểu rõ mình cần phải làm gì. Cháu sẽ tìm những người đó ở đâu và phải đưa cho họ bao nhiêu…
- Này, chàng trai, - tôi ngăn cậu ta lại. – Cả tôi và anh đều cùng ngồi nghe như nhau thôi. Tôi không có quyền cung cấp thêm bất kỳ thông tin hay sự trợ giúp nào. Bài học này, cũng như tất cả những bài học khác mà bác của anh đang muốn dạy cho anh, đòi hỏi anh phải tự mình học lấy. Tôi tin rằng Red Stevens là một người chu đáo và thông minh. Ông ấy đã cho anh mọi thứ để anh có thể thành công.
Tôi với tay lấy chiếc hộp và rút ra một chiếc phong bì nhỏ. Tôi trao nó cho Jason và nói:
- Chúng tôi mong sẽ được nghe những câu chuyện của anh vào cuối tháng.
Jason từ từ đứng dậy với vẻ hoang mang trên khuôn mặt. Cậu ta cầm lấy phong bì rồi chậm chạp bước ra cửa. Bà Hastings và tôi vẫn còn nán lại thêm vài phút nữa trong phòng họp. Cuối cùng, bà ấy phá tan không khí im lặng:
- Tôi nghĩ anh ta không có chút khái niệm nào về việc phải làm gì với phong bì tiền ấy.
Tôi suy nghĩ một lúc rồi thận trọng trả lời:
- Rất nhiều người phải mất một thời gian khá dài mới học được bài học về giá trị của đồng tiền. Jason đã vắng mặt trong lớp học đó, nên giờ cậu ta phải nỗ lực rất nhiều mới có thể bắt kịp mọi người.
Khi chỉ còn một ngày nữa là hết tháng thì chúng tôi nhận được tin của Jason. Phải thừa nhận rằng trước đó tôi cũng rất lo lắng. Jason gọi điện thoại để sắp xếp một cuộc gặp mặt vào buổi sáng ngày mai. Vào giờ đã hẹn, bà Hastings đưa cậu ta vào phòng làm việc, rồi hai người ngồi vào hai chiếc ghế da trước bàn làm việc của tôi.
Jason trông có vẻ hồi hộp và ngập ngừng. Tôi im lặng một lúc lâu, suy nghĩ xem mình sẽ làm gì nếu được yêu cầu phải tìm cho bằng được năm người sống trong những hoàn cảnh mà hành động của tôi sẽ để lại một dấu ấn trong cuộc đời của họ nhờ vào sự trợ giúp của tiền bạc – và tất cả những công việc đó phải hoàn tất trong vòng một tháng. Thế nhưng tôi phải nhanh chóng trở về vai trò của một luật sư đại diện và người thi hành di chúc của Red Stevens. Tôi biết rằng nếu Jason không làm theo đúng thỏa thuận, tôi sẽ phải ngừng cuộc hành trình này ngay lập tức. Quả thực đó là một viễn cảnh mà tôi không mong muốn chút nào.
Cuối cùng, tôi quay sang Jason và hỏi:
- Chàng trai trẻ, anh đã chuẩn bị sẵn sàng những câu chuyện của mình rồi chứ?
Jason khẽ gật đầu và lấy ra vài mảnh giấy nhàu nát từ trong túi áo của mình. Cậu ta hắng giọng rồi chậm rãi kể lại:
- Thực ra thì cháu không biết mình làm có đúng như yêu cầu không, nhưng câu chuyện của cháu chỉ có thế này thôi. Trường hợp đầu tiên xảy ra vào một buổi chiều nọ, khi cháu đang lái xe ngang qua một bãi đỗ xe, ở đó có một số cậu bé rửa xe để gây quỹ. Lúc đó đã gần tối, nên cháu biết họ cũng chuẩn bị kết thúc buổi làm việc của mình. Cháu hỏi cậu bé phụ trách nhóm về mục đích gây quỹ của họ và kết quả của buổi làm việc hôm nay. Cậu ta trả lời rằng họ là nhóm hướng đạo sinh đang kiếm tiền để có thể trang trải chi phí đến dự đại hội hướng đạo sẽ diễn ra vào tuần tới. Nhưng rất tiếc là chiều hôm đó họ chẳng kiếm được bao nhiêu và ít nhất một hoặc hai người trong nhóm sẽ không thể tham gia đại hội được. Cháu tò mò hỏi xem họ cần thêm bao nhiêu tiền nữa mới đủ cho kế hoạch của nhóm. Trong ánh mắt tuyệt vọng, cậu bé trả lời rằng họ còn thiếu gần 200 đô-la nữa. Thế là cháu quyết định nhờ họ rửa xe. Khi xong việc, cháu đưa cho cậu trưởng nhóm 200 đô-la rồi lái xe đi.
Jason nhìn về phía tôi, chờ đợi sự ủng hộ. Tôi gật đầu, ra hiệu cho cậu ta tiếp tục. Dù còn hơi run, Jason vẫn làm theo lời tôi:
- Trong một lần đến trung tâm mua sắm, khi đang loay hoay tìm chỗ đậu xe cháu để ý thấy một người phụ nữ trẻ ẵm một đứa bé trên tay, đang đứng trước chiếc xe hơi đã cũ. Người phụ nữ ấy trông rất bối rối khi bị một người đàn ông đang lái chiếc xe cẩu chặn lại, rồi to tiếng về một vấn đề gì đó. Cháu dừng lại và hỏi chuyện gì đang xảy ra. Người đàn ông kể rằng ông ấy đang làm việc cho hãng xe hơi đã qua sử dụng, và người phụ nữ kia chính là người nợ tiền trả góp của công ty. Hai tháng qua cô ta không thanh toán số tiền như đã hứa - trả góp 100 đô-la một tháng. Người phụ nữ bắt đầu khóc tấm tức, nói rằng con của cô ấy bị bệnh, và nếu bị lấy lại xe, cô sẽ không thể đi làm được, và như vậy thì cô không biết mọi chuyện sẽ như thế nào. Cháu hỏi người đàn ông khoản nợ còn lại của cô, và ông ấy bảo cô còn phải trả bốn lần nữa, mỗi lần là 100 đô-la. Cháu đưa cho ông 400 đô-la và lấy hóa đơn đã thanh toán hết đưa cho người mẹ trẻ tội nghiệp. Đây là bản sao của hóa đơn đó.
Jason đặt mảnh giấy lên bàn tôi, rồi lại tiếp tục.
- Khi vào trung tâm mua sắm, cháu gặp một cặp vợ chồng trẻ đi cùng hai đứa con nhỏ ở một quầy đồ chơi. Hai đứa trẻ cứ nằng nặc đòi cha mẹ của chúng mua đồ chơi nhưng cả hai người đều ngượng ngùng giải thích rằng năm nay ông già Noel có thể sẽ không đến thăm gia đình họ vì người cha vừa bị mất việc. Đợi đến khi hai đứa trẻ sang dãy bên cạnh để ngắm nghía các món đồ chơi, cháu đưa cho người mẹ 300 đô-la và nói với cô ấy rằng hãy mời ông già Noel đến thăm nhà họ và tặng quà cho bọn trẻ.
Khi vừa thanh toán tiền xong tại quầy thu ngân, cháu trông thấy một bà lão đang ngồi trên chiếc băng ghế dài. Bà lập cập đánh rơi chiếc ví và loạng choạng tìm một cách khó nhọc. Khi nhặt chiếc ví lên và đưa nó lại cho bà, cháu thấy bà sụt sịt khóc. Cháu ngồi xuống và hỏi xem nguyên nhân vì sao lại như thế. Bà lão kể rằng chồng bà - ông Harold – mắc phải căn bệnh tim rất nặng. Suốt năm mươi bảy năm sống chung, chưa bao giờ bà cảm thấy bế tắc như lúc ấy. Nhà thuốc không chịu nhận thẻ cơm tháng của bà để đổi lấy 60 đô-la tiền thuốc cho ông. Thế là cháu mua cho ông Harold ba tháng thuốc, còn dư lại 20 đô-la cháu cũng đưa nốt cho bà để bà dẫn ông đi ăn một bữa trưa thật ngon.
Jason nhìn tôi chờ đợi, nhưng tôi chỉ cười nhẹ:
- Nghe hay đấy, nhưng anh phải cần đến năm câu chuyện cơ mà!
Jason càng tỏ ra bối rối hơn khi tiếp tục câu chuyện thứ năm:
- Một bữa khác, khi đang đi trên đường, cháu nhìn thấy một chiếc xe hơi bị hỏng máy đậu bên lề. Cháu dừng lại và làm quen với một chàng trai trẻ tên là Brian. Cậu ấy cũng bằng tuổi cháu. Sau một lúc trò chuyện, cháu phát hiện thấy giữa hai chúng cháu có khá nhiều điểm chung, tuy rằng cậu ấy là một sinh viên rất nghèo. Cháu gọi xe cứu hộ đến để kéo xe của cậu ấy vào ga-ra. Người thợ máy bảo rằng máy xe đã hỏng và cần phải thay mới. Brian tỏ vẻ lo lắng vì chiếc xe rất quan trọng đối với cậu ấy. Cậu không biết lấy đâu ra 700 đô-la để thay phần máy xe bị hỏng đó. Nếu không có xe, cậu ấy không thể đi làm để trang trải tiền học và tự lo cho cuộc sống của mình. Lúc ấy, cháu đã dúi vào tay cậu số tiền đó và bảo rằng cậu đừng lo lắng gì cả.
Bà Hastings là người luôn tỏ ra cứng rắn trong khi giải quyết công việc, vậy mà lần này bà không thể giấu được cảm xúc của mình khi nói bằng một giọng run run xúc động:
- Tổng cộng cậu đã dùng hết 1.800 đô-la. Tôi nhớ là trong bì thư của ông Stevens chỉ có 1.500 đô-la thôi mà.
Jason có vẻ giật mình, nghiêng người về trước để nói:
- Cháu đã bỏ thêm 300 đô-la của mình. Như vậy có phạm luật không ạ?
Bà Hastings mỉm cười:
- Tất nhiên là không rồi. Ông Hamilton luôn là một người hiểu chuyện.
Nhìn sang tôi, bà ấy nói:
- Phải vậy không, ông Hamilton?
Tôi bật cười hài lòng. Vậy là Jason đã học được bài học quan trọng về giá trị của đồng tiền. Tôi hy vọng cậu ấy sẽ không bao giờ quên bài học này, một bài học mà tôi chắc rằng những ai đã trải qua sẽ luôn nhớ mãi.