Chương 1Thất bại nhanh

T

hất bại thường được hiểu là không thành công; những từ ngữ gắn liền với thất bại rất nặng nề và liên quan đến sự thua cuộc. Nhu cầu thành công ngay từ lần đầu tiên và lúc nào cũng phải thành công đã ăn sâu vào văn hóa làm việc. Tuy nhiên, thất bại không nhất thiết phải bị coi là kết thúc hay không đạt được kết quả gì. Thất bại có thể đồng nghĩa với thất vọng, chậm trễ hay vỡ mộng - nhưng điều đó cũng có nghĩa là chúng ta đang khám phá sức mạnh của bản thân, hiểu hơn về thị trường, biết mình nên tin vào ai hay cái gì. Nói cách khác, chúng ta học hỏi từ thất bại. Trên thực tế, trong thời đại của sự đổi mới và khởi nghiệp, bạn sẽ không được coi trọng nếu chưa trải qua một chuỗi thất bại. Không thất bại có thể đồng nghĩa với việc bạn thiếu trí tưởng tượng, thiếu năng lực tư duy mở rộng, thiếu khả năng cải thiện và sáng tạo. Trong bối cảnh này, thuật ngữ “thất bại nhanh” trở thành mô-típ của tinh thần tiến bộ và phát kiến thông qua việc chấp nhận rủi ro, học hỏi từ thất bại và nhanh chóng chuyển sang thử thách hoặc giai đoạn phát triển tiếp theo.

Công việc đem đến rất nhiều cơ hội để thay đổi và phát triển: trong thế giới công việc, chúng ta sắp sửa bước vào cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư. Cho đến nay, nhân loại đã trải qua giai đoạn của động cơ hơi nước vào thế kỷ 18 và sự ra đời của máy dệt, một phát minh đã thay đổi đáng kể cách thức sản xuất hàng hóa. Thế kỷ 19 mang đến cho chúng ta điện năng và khả năng sản xuất số lượng lớn; và từ những năm 1970 trở đi, công việc được cách mạng hóa nhờ phát kiến điện toán. Ngày nay, chúng ta càng có nhiều bước phát triển và chuyển đổi nhờ các doanh nghiệp, những tổ chức mang lại các nền tảng công nghệ vật lý và kỹ thuật số làm thay đổi cách chúng ta làm việc và sinh sống theo cấp số nhân. IoT, the Internet of Things (Internet vạn vật), cho phép chúng ta thay đổi cách giao tiếp, trao đổi và tương tác. Trí tuệ nhân tạo, rô-bốt và trợ lý kỹ thuật số nơi công sở sẽ sớm trở nên phổ biến. Chúng ta đang giao tiếp theo những cách khác nhau, chúng ta có thể liên lạc hai mươi bốn giờ mỗi ngày, kết nối xuyên quốc gia, xuyên văn hóa, đồng thời cần phải theo kịp tốc độ công việc.

Sợ thất bại là chuyện bình thường

Mỗi sự thay đổi trong cách làm việc đều đi kèm với những thử thách và cơ hội mới, và chúng ta có thể sẵn sàng đón nhận những thay đổi này hơn nếu cho phép bản thân được thất bại trên con đường xây dựng thành công. Nhưng nói thì dễ hơn làm. Chúng ta thận trọng trước thất bại là điều dễ hiểu, bởi chúng ta đang sống trong thời đại của sự thành công và ca tụng. Hầu hết các nội dung truyền thông phổ biến đều tập trung vào câu chuyện thành công của các doanh nhân, rất ít nội dung thật sự nói về thất bại của họ và cách các tổ chức cũng như cá nhân đối phó với hậu quả khi giấc mơ của họ không thành hiện thực.

Sự thất bại qua các thời đại

Tại Hy Lạp vào năm 800 trước Công nguyên, các thương nhân thất bại trong việc làm ăn bị buộc phải ngồi ở chợ và úp giỏ lên đầu. Họ không nhìn thấy người khác nhưng bị người khác nhìn thấy, họ bị chế giễu vì mắc sai lầm và phải chịu đựng “nghi thức” lăng mạ vì đã không thành công trên con đường thương mại do chính họ chọn lựa. Tại Italy vào thời cận đại, những chủ doanh nghiệp thất bại và mắc nợ phải trần truồng diễu hành đến quảng trường thị trấn trong sự giễu cợt của đám đông. Tại Pháp vào thế kỷ 17, các chủ doanh nghiệp phá sản bị đưa đến trung tâm thị trấn, nơi sự thất bại của họ bị công bố công khai. Để không bị bỏ tù, họ phải đội mũ bê-rê màu xanh lá cây - biểu tượng của sự thất bại. Những ví dụ trên cho thấy trong lịch sử, sự thất bại đã bị đối xử khắc nghiệt như thế nào.

Có thể thấy trong thời nào cũng vậy, vì thất bại đi kèm với sự nhục nhã nên người ta sợ thất bại là điều rất dễ hiểu. Ngày nay, các doanh nhân non trẻ có nguy cơ bị chỉ trích trên báo chí và các bài xã luận, chưa kể đến việc bị chế giễu trên mạng. Tuy nhiên, những người đã thất bại và đứng dậy - như Richard Branson, Steve Jobs và J. K. Rowling - lại rất được thế giới yêu mến. Đây có phải là một tín hiệu cho thấy dòng chảy đã đổi chiều? Có phải chúng ta, trong tư cách một xã hội, đã bắt đầu thừa nhận rằng thành công ngay lập tức là điều rất khó, ngay cả với những cá nhân tài năng nhất?

Dù là giả định hay trên thực tế, những hậu quả mà một cá nhân hay một tổ chức phải nhận lãnh khi thất bại đều có thể kìm hãm sự đổi mới và sáng tạo trong kinh doanh - không khác gì hậu quả do chính nỗi đau thất bại mang lại. Đó không phải là thứ dễ khắc phục hay vượt qua. Chúng ta có thể cần thời gian, lời khuyên hữu ích và một mức độ can đảm nhất định để đứng dậy và bắt đầu lại. Nhưng đối với bất kỳ doanh nghiệp, tổ chức, hoạt động sáng tạo hay công việc kinh doanh nào, thất bại luôn là một phương án lựa chọn. Ở một mức độ nào đó, có thể nói thất bại là khó tránh khỏi nếu bạn cân nhắc đến tất cả các khả năng. Chúng ta không thể may mắn mãi, mọi việc không phải lúc nào cũng suôn sẻ, con người hành xử theo những cách khó lường trước, nguồn lực của chúng ta cạn kiệt, chúng ta kiệt sức. Do đó, việc trù tính cho thất bại cũng quan trọng như việc lên kế hoạch để thành công.

Thất bại trong những bối cảnh công việc khác nhau

Chương này không đi vào lý do thất bại. Có rất nhiều lý do khiến các doanh nghiệp, tổ chức hoặc nơi làm việc nào đó sụp đổ: chiến tranh, suy thoái, thuế, lãi suất dao động, sự thay đổi các quy tắc, các quyết định quản lý yếu kém. Bậc thầy quản lý Peter Drucker cho rằng hai lý do quan trọng nhất khiến các doanh nghiệp lao đao là không trả lời được câu hỏi mấu chốt “Chúng ta kinh doanh cái gì?” và tiếp tục quản lý bằng một chiến lược không hiệu quả hoặc thiếu quan tâm đến sản phẩm hay dịch vụ. Nhưng dĩ nhiên, cũng có lúc các tổ chức đối mặt với những biến cố mang tính thảm họa khác - hỏa hoạn, mất nhân sự, sự kiện bất khả kháng. Ngoài ra, các dự án kinh doanh thất bại cũng gây ra sự thất vọng tràn trề, đặc biệt là khi doanh nghiệp đã đổ công sức cho chúng suốt nhiều năm.

Và dĩ nhiên, không phải chỉ có doanh nghiệp phá sản mới bị coi là thất bại. Chính chúng ta cũng phải đối mặt với nỗi thất vọng và thất bại thường xuyên trong công việc: chúng ta không có cơ hội thể hiện, không được chọn tham gia hội nghị hoặc bỏ lỡ cơ hội làm việc với người cố vấn mình ngưỡng mộ. Chúng ta không có cơ hội làm những việc mà ta cảm thấy sẵn sàng, muốn làm và có khả năng làm. Chúng ta không có được công việc mà bấy lâu nay ta mong ước - và càng khó khăn hơn khi phải chứng kiến một nhân viên mới hào hứng nhận được công việc đó. Dự án chúng ta đang phụ trách không thành công. Bài thuyết trình mà chúng ta lấy làm tự hào không đem lại hợp đồng như ý. Sản phẩm hay dịch vụ mới ra mắt của chúng ta không được khách hàng chọn lựa. Chúng ta không được tăng lương. Bài viết của chúng ta không được tòa soạn sử dụng.

Mọi ngành công nghiệp, mọi ngành nghề và tổ chức đều hưởng lợi từ việc rút kinh nghiệm sau thất bại, cho dù hậu quả của thất bại đó liên quan đến sự sống còn của tổ chức. Thất bại không chỉ xảy đến với những người kém thông minh hay kém tài giỏi, mà những cá nhân và tổ chức tài năng nhất, thông thái và đạt nhiều thành tựu nhất cũng có thể thất bại. Denis Waitley, nhà tâm lý học kiêm chuyên gia nghiên cứu về lòng tự trọng, chia sẻ:

Thất bại là bài học chứ không phải sự kết thúc; là sự trì hoãn chứ không phải kết cục; là một đường vòng tạm thời chứ không phải là ngõ cụt; là thứ mà chúng ta chỉ có thể tránh được nếu không nói gì, không làm gì và không là ai cả.

Theo Waitley, nếu thành công là một cái cây thì thất bại chính là phân bón giúp cây tươi tốt. Nói cách khác, chúng ta cần hiểu đúng về thất bại để đảm bảo cho chiến thắng trong tương lai.

Henry Marsh, tác giả quyển Do No Harm (tạm dịch: Không gây hại) là một bác sĩ phẫu thuật thần kinh, người đã đấu tranh cho nhu cầu thừa nhận thất bại, kể cả với những bác sĩ phẫu thuật có thâm niên và đáng kính. Ông đề cao những bài học quan trọng được rút ra khi các sai lầm xuất hiện trong một lĩnh vực đòi hỏi tay nghề cao và nhiều thử thách như phẫu thuật thần kinh. Ông cho rằng việc những người ở vị trí cấp cao lên tiếng là rất quan trọng, ngay cả khi danh tiếng của họ có nguy cơ bị tổn hại, bởi chỉ khi dám thừa nhận thất bại trong bất kỳ vai trò nào thì chúng ta mới có thể can đảm và dám chấp nhận rủi ro vì điều lớn lao và tốt đẹp nhất. Nếu chỉ dám hành động khi khả năng thất bại là 0%, chúng ta sẽ chậm tiến bộ, thậm chí có thể bị trì trệ hoặc trở nên sa sút.

Lĩnh vực thể thao cho thấy một bằng chứng khác về tầm quan trọng của việc dám thất bại. Siêu sao bóng rổ Michael Jordan đã nói về giá trị của những thất bại mà anh đã nếm trải đối với thành tựu rực rỡ mà anh đạt được trong đời:

Tôi đã ném trượt hơn chín ngàn lần trong sự nghiệp. Tôi đã thua gần ba trăm trận đấu. Có hai mươi sáu lần tôi được tin tưởng sẽ thành công với cú ném quyết định nhưng lại ném trượt. Tôi đã thất bại hết lần này đến lần khác. Và đó là lý do tôi thành công.

Trong giới học thuật, những cá nhân tài năng và thông minh cũng thường xuyên bị từ chối. Để được phê duyệt một khoản tài trợ nghiên cứu hoặc xuất bản một bài báo, các học giả phải đối mặt với một quá trình đăng ký và xét duyệt khắt khe, với rất nhiều cảm xúc mỏi mệt và giận dữ. Giáo sư Dame Jane Francis cho biết:

Đến bây giờ thì mỗi khi bị từ chối tôi vẫn cảm thấy tức giận và nản lòng vì nỗ lực của mình trở thành công cốc. Và dù rất đau lòng nhưng bạn vẫn cần nghĩ xem mình có thể làm gì khác đi trong lần kế tiếp.

Thừa nhận tính cạnh tranh trong lĩnh vực học thuật, mà thật ra là trong bất kỳ hoạt động kinh doanh nào, có thể giúp chúng ta nhận ra những thử thách mình phải đối mặt và chấp nhận rằng sự từ chối là thứ đôi khi nằm ngoài tầm kiểm soát của bản thân; dù nỗ lực hết sức, chúng ta vẫn có thể thất bại. Chúng ta sẽ thấy đôi khi những người thông minh và tài giỏi cũng thất bại, và đôi lúc họ phạm phải sai lầm nghiêm trọng. Dịch vụ truyền phát video theo yêu cầu từng là một khái niệm khá mới vào năm 2000, khi các giám đốc điều hành của Blockbuster từ chối cơ hội mua lại Netflix với giá chỉ bằng một phần nhỏ giá trị hiện nay của nó. J. K. Rowling, một trong những tác giả nổi tiếng và thành công nhất thế giới, ban đầu cũng bị nhiều nhà xuất bản từ chối. Karl Lagerfeld từng cho rằng bán lẻ trực tuyến thời trang cao cấp là không hiệu quả và sẽ không ai chi nhiều tiền cho những bộ trang phục mà họ không được nhìn tận mắt trước khi mua. Và hiện tại chúng ta đều thấy tiềm năng và thành công đáng kinh ngạc của Netflix, Harry Potter và Net-a-Porter.

Dẫu vậy, chúng ta có thể học được gì từ những sai lầm này? Và làm thế nào để biến thua thành thắng? Thất bại có thể ngăn chúng ta áp dụng tư duy phản biện vào cơ hội kinh doanh tiềm năng kế tiếp, bằng cách khiến chúng ta tê liệt trong những sai lầm và nỗi thất vọng của mình. Làm thế nào để duy trì hy vọng sau một quyết định sai lầm hay một thất bại trong công việc? Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về sự lạc quan, niềm hy vọng và sự kiên cường khi đối mặt với thất bại.

Tinh thần lạc quan, niềm hy vọng và sức bật tinh thần

Những khả năng này đều có ý nghĩa tích cực đồng thời mang giả định cơ bản rằng cả sự lạc quan lẫn sức bật tinh thần đều có tác động lớn và tốt đẹp đến năng suất và thái độ làm việc của nhà lãnh đạo, quản lý hoặc nhân viên. Sự lạc quan giúp một cá nhân diễn giải các sự kiện theo hướng tích cực thay vì tiêu cực. Điều này không chỉ đúng với những thất bại trong công việc và biến cố trong đời sống cá nhân, mà còn đúng với các sự kiện và tình huống bên ngoài. Vì vậy, thay vì dồn nén mọi thứ vào trong và tự trách mình, những cá nhân lạc quan sẽ lý giải các khó khăn theo bối cảnh tình huống mà họ gặp phải. Đây là mô hình tâm lý tích cực được phổ biến rộng rãi bởi Martin Seligman. Nhà tâm lý học này đã giới thiệu khái niệm bất lực tập nhiễm (chúng ta sẽ bàn về khái niệm này ở các chương sau) và tác động của tâm lý tích cực đến trạng thái vui khỏe. Sản phẩm phụ của thái độ lạc quan này là cảm giác không tội lỗi, thứ mà chúng ta vui vẻ đón nhận. Sự lạc quan này thể hiện như thế nào ở nơi làm việc? Hãy xem ví dụ về một người quản lý bị yêu cầu chuyển sang một bộ phận khác:

Một người quản lý bất ngờ bị điều sang bộ phận khác. Thay vì nghi ngờ năng lực của mình ở vị trí hiện tại, người này xem xét các yếu tố khách quan - chẳng hạn như bộ phận hiện tại đang thừa nhân lực, nền kinh tế đang lao đao, anh được xem là người linh hoạt và có thể thích nghi với sự thay đổi. Anh diễn giải tình hình theo hướng tích cực: chắc hẳn công ty cần người thật sự tài giỏi, và đó là lý do họ chuyển anh sang bộ phận kia. Sự thay đổi này là một cơ hội, mở ra tiềm năng thay đổi và phát triển xa hơn nữa. Người quản lý này có khả năng bật dậy từ một sự phân công công việc mà bản thân anh không mong muốn, và anh tận dụng nó như cơ hội để phát triển, tạo dựng mối quan hệ và học hỏi.

Cũng trong tình huống này nhưng có người sẽ cho rằng mình bị bỏ rơi, bị cho ra rìa, bị xem thường. Tất cả những cảm giác này là nền tảng tiêu cực cho trải nghiệm thuyên chuyển công tác mà người này nhận được. Sự lạc quan giúp chúng ta có cơ hội tốt nhất để đón nhận sự thay đổi tích cực.

Niềm hy vọng lại đem đến một góc nhìn khác, đó là sự nhen nhóm quyết tâm và ý chí hướng tới thành công ngay cả khi gặp thử thách và trở ngại. Quá trình hy vọng giúp các cá nhân coi khó khăn hoặc rắc rối là cơ hội để học hỏi, hoặc là một thử thách mới. Sự hy vọng chú trọng vào khả năng tự định hướng.

Tuy nhiên, sự hy vọng và lạc quan khác với sự kiên cường, hay sức bật tinh thần. Việc hướng đến tương lai với niềm hy vọng và sự lạc quan cho phép chúng ta xem xét các tình huống, nguyên nhân khả thi, các mối đe dọa và cơ hội với một kế hoạch tích cực. Sự kiên cường là điều thiết yếu khi kế hoạch tích cực đó thất bại - khi có sự thay đổi, thiếu chắc chắn và chúng ta cần có sự linh hoạt, thích ứng hoặc cải biến. Sức bật tinh thần không dừng lại ở sự thành bại của một dự án hay hoạt động nhất định mà nó tìm kiếm ý nghĩa bất chấp khó khăn, trong những tình huống không dễ dàng lý giải hay dự kiến.

Những người có sức bật tinh thần nhận thức được sự cần thiết của việc vừa chủ động chuẩn bị (với niềm hy vọng và sự lạc quan) vừa thực hiện các biện pháp nhất định để ứng phó với khó khăn và trở ngại. Sức bật tinh thần giúp những cá nhân này nhận ra rằng sự thất bại, những biến cố lớn, dù tích cực hay tiêu cực, có thể hủy hoại cả những người vui vẻ và lạc quan nhất. Trong công việc, mọi người cần phục hồi từ những biến cố và tổn thương - họ cần bật dậy. Trong trường hợp này, thất bại có thể là bàn đạp cho sự phát triển.

Người kiên cường biết rằng việc này không thể được thực hiện một cách nhanh chóng và dễ dàng. Ai cũng hiểu rằng người bị ảnh hưởng bởi những trải nghiệm trên sẽ cần thời gian và năng lượng để phục hồi và bật dậy, để trở lại vạch xuất phát mà từ đó họ có thể tiếp tục tiến lên. Ở góc độ này, sức bật tinh thần có thể mang lại một giá trị tích cực độc đáo cho những tình huống và rủi ro mà nếu không có khả năng này, người ta có thể xem những tình huống đó là cực kỳ tiêu cực.

Không chỉ doanh nhân mới thất bại

Mọi người thường nói về những thất bại liên quan đến hoạt động kinh doanh. Nhưng tất nhiên chúng ta có thể mạo hiểm, đi những con đường mới và thử những cách làm việc khác mà không cần phải mở một công ty. Chúng ta có thể đơn giản là bị thôi thúc bởi mong muốn tự cải thiện bản thân, đáp ứng yêu cầu của nhà tuyển dụng hoặc phản ứng với sự thay đổi liên tục của nhu cầu thị trường hay công nghệ. Tuy nhiên, khi đã đầu tư tất cả - tài chính, sức lực và tâm trí - vào một mục tiêu mới, chúng ta sẽ rất khó chấp nhận thất bại, đặc biệt khi chúng ta vẫn dồn nhiều cảm xúc và niềm tin vào triển vọng của nó.

Một số nhà tư tưởng, nhà văn, doanh nhân thành công nhất coi thất bại là cơ hội để tự do thử mọi thứ một lần nữa - để tiếp tục, điều chỉnh và tái phát triển. Thomas Edison từng tuyên bố: “Tôi không thất bại. Tôi chỉ tìm ra 10.000 cách không hiệu quả”. Có thể bạn sẽ cảm thấy xấu hổ. Có thể bạn sẽ thất vọng và bị tổn thất tài chính. Nhưng bạn cũng có sự tự do và cơ hội để bắt đầu lại theo một cách mới.

Dần dần, chúng ta bắt đầu ca ngợi những người dám mạo hiểm. Không phải những người khinh suất bỏ mặc con người và hoạt động kinh doanh, mà là những người tỉnh táo nhận ra đây là lúc dừng lại, xem xét những bài học kinh nghiệm có được, từ bỏ con đường cũ để tiến lên cùng vốn hiểu biết sâu sắc hơn, đồng thời nhận ra rằng sẽ còn những cơ hội khác cho họ theo đuổi.

Nếu chưa từng thất bại trong sự nghiệp, kinh doanh hay cuộc sống cá nhân, chúng ta có thể chỉ có được những trải nghiệm một chiều, thậm chí là những trải nghiệm nhạt nhẽo. Nếu không thử thì chúng ta sẽ không biết cái gì là hiệu quả, do đó chúng ta cần phát triển lối tư duy giúp chúng ta biết rằng mình có thể cố gắng hoàn thành mục tiêu, và nếu nỗ lực đó không thành công và chúng ta thất bại thì chúng ta có thể thử lại lần nữa... Thất bại nhanh chóng đồng nghĩa với học hỏi nhanh chóng.

Nếu may mắn được làm việc trong một môi trường khuyến khích sự mạo hiểm, chúng ta sẽ gặt hái được nhiều điều. Không phải ai cũng phản ứng với thất bại của chúng ta theo cách khích lệ và động viên - một số người sẽ thất vọng và giận dữ. Chúng ta cần học cách chấp nhận những người thấu hiểu cũng như những người nổi giận, để có thể hiểu rõ khả năng vực dậy tinh thần và làm lại từ đầu của chính mình, để rút kinh nghiệm từ thất bại và áp dụng kinh nghiệm đó vào lần mạo hiểm tiếp theo.

Lấy ví dụ về một giám đốc điều hành đang nỗ lực vươn lên vị trí lãnh đạo cao hơn tại một nhà xuất bản hàng đầu. Cô kể về một lần mạo hiểm không mang lại kết quả như ý trong con đường sự nghiệp của mình, nhưng cô không hối hận với lựa chọn đó, vì nó đã đem đến cho cô một cơ hội học hỏi tuyệt vời. Vị giám đốc giỏi giang và đầy tham vọng này đã đảm nhiệm vị trí lãnh đạo ở một lĩnh vực mới, trong vai trò là biên tập viên tạp chí, và cô chợt nhận ra mình đang dấn thân vào một môi trường hoàn toàn xa lạ với thời gian biểu mới, những ưu tiên mới và các giá trị mới. Cô kể lại sự vất vả trong sáu tháng đầu tiên khi bắt đầu công việc mới, và khi vừa bắt đầu quen với công việc thì cô lại bị sa thải - đây là một việc vừa khiến cô cảm thấy bẽ mặt vừa cảm thấy như được giải thoát. Thất bại này đã cho cô biết mình thật sự muốn gì trong công việc, mình muốn làm việc trong môi trường nào và giá trị nào là quan trọng nhất. Cô cho rằng học hỏi từ thất bại là rất quan trọng: “Bạn cần đi đến cùng và rút kinh nghiệm từ những việc không suôn sẻ”.

Thất bại nhanh, học hỏi nhanh

Tại sao cần thất bại nhanh?

Khái niệm hệ thống thất bại nhanh xuất phát từ lĩnh vực thiết kế hệ thống vận hành chương trình. Công nghệ này sẽ lập tức báo cáo khi phát hiện vấn đề có thể gây ra sự cố và dừng hoạt động thay vì tiếp tục chạy một chương trình lỗi. Ngày nay, các doanh nghiệp sử dụng thuật ngữ “thất bại nhanh” để khuyến khích hành động táo bạo nhằm xác định khả năng sống sót của một chiến lược dài hạn hoặc một sản phẩm, tránh việc mất nhiều năm đầu tư và bỏ công sức vào một phương pháp không hiệu quả.

Nắm bắt lối tư duy này là một bước tiến giúp chúng ta trở nên thoải mái hơn với những gì thiếu chắc chắn và học cách xử lý thất bại. Khi thất bại, chúng ta không nên chìm trong nỗi thất vọng mà hãy xem xét vấn đề nằm ở đâu, rút kinh nghiệm và nghĩ cách để vận dụng kinh nghiệm đó một cách nhanh chóng và hiệu quả. Đây chính là phương pháp khuyến khích chúng ta “trở lại yên ngựa” sau khi ngã và học được rằng lần sau chúng ta nên tránh chướng ngại vật đã khiến mình ngã ngựa.

Như đã đề cập, ai cũng có xu hướng né tránh thất bại. Nhưng để tránh thất bại, bạn sẽ phải tránh làm những điều mới mẻ, và việc lặp đi lặp lại những hành động cũ có thể đồng nghĩa với việc bạn ngừng tạo ra kết quả tốt nhất, vì bạn không được thử thách hay cảm thấy hào hứng với công việc bạn đang làm. Có thể bạn đang làm việc mà mình giỏi, nhưng nó sẽ không thể khiến bạn háo hức hay thúc đẩy bạn. Khi đối mặt với thử thách, kinh nghiệm và chuyên môn là thứ tạo nên bản lĩnh và năng lực của bạn. Chính điều này và nỗi sợ thất bại (có thể thông cảm được) khiến bạn dè dặt không muốn bước ra khỏi vùng an toàn - có thể đồng nghiệp và cấp trên cũng đánh giá cao kỹ năng và năng lực của bạn và muốn bạn tiếp tục làm công việc hiện tại. Tuy nhiên, điều này có thể dẫn đến sự trì trệ và dần dần làm giảm hiệu quả công việc, bởi bạn sẽ dần dần trì độn. Việc thử thách bản thân làm những điều thú vị hơn có thể đem lại tiềm năng to lớn, nhưng dĩ nhiên, bạn sẽ chưa thể thành thạo công việc mới này bằng công việc cũ - vì thế, bạn càng sớm thử, thất bại sẽ càng bớt nặng nề. Bạn sẽ gạt bỏ được nỗi sợ, thu được thông tin đáng giá mới, và khi đó, bạn sẽ ít có nguy cơ thất bại hơn ở lần sau.

Bạn làm được

Khi Bobbi Brown rời bỏ thương hiệu mỹ phẩm đình đám của mình, bà vừa cảm thấy phấn khích, vừa cảm thấy buồn bã và mất mát. Tại một bữa tiệc, bà tình cờ gặp một đầu bếp và nhận được lời động viên: “Này, cô sẽ làm được mà”. Sau này, bà sử dụng khẩu hiệu “Tôi làm được!” như một lời nhắc nhở và động lực tiến lên.

VUCA

Sự đổi mới luôn đi kèm với những thay đổi lớn. Quy luật và tính nhất quán đem lại kết quả an toàn nhưng lại thiếu sự thay đổi hay đổi mới. Do đó, sự thay đổi triệt để tất yếu sẽ đi kèm với sự thất bại, sai sót và thử thách. Học cách xóa bỏ những bài học cũ và đón nhận cách hoạt động mới là rất cần thiết để tạo ra đột phá trong công nghệ, phát kiến hay phát triển sáng tạo trong bất kỳ lĩnh vực nào. Một môi trường không chấp nhận sai sót dưới bất kỳ hình thức nào cũng là một môi trường tự quay lưng với những tiềm năng thay đổi tích cực. Theo Sunnie Giles, tác giả quyển The New Science of Radical Innovation (tạm dịch: Khoa học mới của phát kiến cấp tiến), chúng ta cần khuyến khích người khác thất bại nhanh và an toàn. Sau đó, chúng ta cần rút kinh nghiệm và nhanh chóng phổ biến kinh nghiệm đó.

Giles đưa ra từ viết tắt VUCA để tóm tắt thế giới công việc của thế kỷ 21 - theo bà, đây là giai đoạn chứa đầy Volatility (sự bất ổn), Uncertainty (sự thiếu chắc chắn), Complexity (sự phức tạp) và Ambiguity (sự mơ hồ). Trong bối cảnh đó, thất bại là điều không tránh được - mà thất bại nên được chào đón như một phương tiện để học hỏi, một cơ hội để tái khởi động và thay đổi phương hướng.

Bà đưa ra một số hướng dẫn cho các nhà lãnh đạo có mong muốn đổi mới triệt để:

1. Tạo điều kiện để nhân viên có thể thử nghiệm và đưa ra ý tưởng.

2. Mang đến cho nhân viên những thử thách phù hợp, không quá dễ hay quá khó, nhằm khuyến khích họ nghĩ ra giải pháp sáng tạo.

3. Chấp nhận - chứ không chỉ chịu đựng - thất bại như một điều thiết yếu để đổi mới triệt để.

4. Cuối cùng, trang bị một phương thức thất bại nhanh chóng và an toàn.

Sau đây là một ví dụ thực tế. Dame Inga Beale, nữ giám đốc điều hành đầu tiên của công ty bảo hiểm Lloyd’s of London, mô tả một ngày vất vả khi điều hành một công ty tái bảo hiểm Thụy Sĩ.

Tôi được bổ nhiệm để xoay chuyển tình thế của công ty, nhưng sau đó công ty bị đối thủ tiếp quản. Tôi đã rất tuyệt vọng - như thể bị mất đi đứa con của mình vậy. Sau khi nghe hung tin, tôi bị kích động gần như cả đêm, nhưng sau đó tôi đã đứng dậy, trang điểm, đi đến văn phòng và nói: “Được rồi, chúng ta sẽ chiến đấu”. Tôi để mình hoàn toàn đắm chìm trong cú sốc, sau đó tôi vực dậy tinh thần và vượt qua, và tôi đã không rơi thêm một giọt nước mắt nào nữa.

Bà cũng chỉ ra một gánh nặng khác của nhà lãnh đạo khi ứng phó với cơn thảm họa tiềm tàng. Việc ứng phó và vực dậy tinh thần là rất quan trọng đối với những người xung quanh bạn, những người luôn quan sát kỹ hành động của bạn và lấy bạn làm gương. Bà đã làm được việc này vì đã cho bản thân thời gian để chấp nhận và phản ứng với việc đã xảy ra - chứ không phải phớt lờ, sợ hãi hay né tránh cơ hội thất bại bằng cách từ chối nhiệm vụ khó khăn.

Thất bại nhanh không hề dễ dàng

Thất bại nhanh không phải để giảm thiểu tổn thất tinh thần của việc thất bại. Bất kỳ ai từng phải thông báo với nhân viên rằng dự án đã thất bại, hay phải báo cáo với cấp trên hoặc các bên có liên quan rằng họ chưa đạt được mục tiêu, chắc chắn là người đầu tiên bị tổn thương bởi nỗi thất vọng và các hệ quả của sự thất bại đó. Phải một thời gian sau thì họ mới có thể xem đây là một cơ hội tuyệt vời để rút kinh nghiệm. Ban đầu, việc đối mặt với thất bại có thể rất khó khăn.

Do đó, một mặt chúng ta không nên chế giễu những người thất bại trong kinh doanh, và mặt khác, chúng ta cũng không nên cho rằng thất bại nhanh là một chuyện lúc nào cũng tốt hay dễ dàng. Chấp nhận thất bại là điều quan trọng với bất cứ ai tại nơi làm việc, bởi như chúng ta đã biết, thất bại là điều không thể tránh khỏi. Nhưng chúng ta nên cố gắng thất bại trong chánh niệm - tức là nhận thức rõ tác động của thất bại và trách nhiệm chia sẻ những bài học kinh nghiệm mà mình có được.

Mọi thứ đang dần thay đổi. Một số tổ chức đã có những buổi trò chuyện về sự thất bại. Mọi người được khuyến khích chia sẻ về sai lầm và thất bại của mình, để rút ra bài học và không còn xem đó là một vết nhơ. Thậm chí chúng ta còn có cả một viện nghiên cứu mang tên Viện Thất Bại (www.thefailureinstitute.com); tổ chức này cũng ủng hộ hoạt động nói về thất bại. Viện ra đời vì tình trạng thiếu các nghiên cứu về thất bại trong kinh doanh, trái ngược với những tài liệu đa dạng nói về thành công. Mục đích của Viện Thất Bại là khuyến khích nghiên cứu về chủ đề này cũng như lợi ích của việc nghiên cứu thất bại đối với việc ra quyết định, chính sách và các bước phát triển kinh doanh trong tương lai. Những điều mà trước nay không thể đề cập đều được nêu ra, và mọi người được tự do chia sẻ câu chuyện thất bại của mình. Tất cả những điều này hoàn toàn không có nghĩa là văn hóa khởi nghiệp hay sự chào đón thất bại trở nên dễ dàng; đó là một việc khó khăn nhưng cũng là một phần của thế giới công việc, và chúng ta phải học cách chấp nhận nó.

Nghĩ theo chủ nghĩa khắc kỷ: Điều gì có thể tồi tệ hơn?

Khi đối mặt với thất bại hoặc nỗi thất vọng, chúng ta có thể suy nghĩ như những người khắc kỷ (Stoic). Hãy nghĩ xem điều gì khác tồi tệ hơn có thể xảy ra. Có ai thiệt mạng không? Chúng ta có phá hoại hòa bình thế giới không? Đây có phải tận thế không? Thông điệp chính của lối suy nghĩ này là chúng ta không kiểm soát và không thể dựa vào các sự kiện khách quan; chúng ta chỉ có thể chắc chắn về bản thân và phản ứng của bản thân, những điều mà chúng ta có thể tác động và kiểm soát.

Chủ nghĩa Stoic dạy chúng ta rằng thế giới rất khó lường, cuộc sống rất ngắn ngủi, chúng ta nên phấn đấu trở nên mạnh mẽ và kiểm soát bản thân. Nó khuyến khích chúng ta vượt qua cảm xúc tiêu cực và suy ngẫm về những công việc và hành động mà chúng ta nên làm thay vì tranh luận.

Một trong những phương pháp của Stoic là làm quen với bất hạnh. Triết gia Montaigne sống ở thế kỷ 16 đã đưa ra một số lời khuyên vẫn còn thông dụng đến ngày nay. Ông kêu gọi chúng ta hãy sống hết mình ngay lúc này, bởi khi chúng ta qua đời thì mọi lựa chọn đều mất đi. Vì vậy, chúng ta nên nghĩ đến mọi tình huống xấu nhất mà mình lo ngại - cắt giảm nhân lực, sự bẽ mặt, cắt giảm lương, không được công nhận và tưởng thưởng - như một cách kiểm soát nỗi sợ hãi và lo lắng. Để khi không phải tất cả những điều trên đều xảy ra, chúng ta sẽ cảm thấy biết ơn vì hầu hết những khó khăn đều là tạm thời hoặc có thể xoay chuyển được.

Chúng ta cũng có thể tự rèn luyện để tránh suy nghĩ về chuyện tốt và chuyện xấu. Những người khắc kỷ thường sử dụng một bài tập có tên “Xoay chuyển trở ngại”, trong đó họ định hình lại một vấn đề sao cho tình huống khó chịu, khó khăn hay “xấu” trở thành một tình huống tốt. Ví dụ, bạn đang giúp đồng nghiệp giải quyết một nhiệm vụ mà họ đang vất vả thực hiện, nhưng họ đáp lại bạn bằng thái độ nóng nảy, vô ơn và thô lỗ. Họ tỏ ra bất hợp tác và không muốn bạn giúp đỡ. “Xoay chuyển trở ngại” sẽ đòi hỏi bạn nghĩ về những phẩm chất mới mà đồng nghiệp này đang giúp bạn rèn luyện, chẳng hạn như tính kiên nhẫn, thấu hiểu hoặc cảm thông.

Đây chính là tư duy đằng sau thuật ngữ “những cơ hội học hỏi” mà Barack Obama vẫn thường đề cập. Trong quá trình tranh cử để trở thành tổng thống, Obama từng gặp rất nhiều trở ngại, nhưng ông đã đối mặt với nó, đặt tâm điểm tranh cử vào việc giải quyết tình huống và biến tình huống tiêu cực thành cơ hội giải quyết các vấn đề khó khăn. Đây chính là việc mà các doanh nhân rất thành thạo: tận dụng cơ hội - không phải theo nghĩa thông thường, mà là biến hoàn cảnh khó khăn thành cơ hội để cung cấp sản phẩm và dịch vụ mới. Chẳng hạn, sau trận động đất và sóng thần tại Nhật Bản vào năm 2011, những người trẻ tuổi và những nhà cải cách đã tham gia tích cực vào quá trình khôi phục bằng cách nhanh chóng tái xây dựng và đổi mới. Hay như ở Greenburg, một thành phố ở Kansas, Hoa Kỳ - sau khi bị bão tàn phá gần như hoàn toàn, nơi này đã gạt đi những suy nghĩ truyền thống để tái xây dựng một thành phố dẫn đầu thế giới về mức độ thân thiện với môi trường. Người theo chủ nghĩa Stoic biến mọi trở ngại thành cơ hội. Với họ, không có gì là tốt hay xấu, quan trọng là cách chúng ta nhìn nhận tình huống, và chúng ta hoàn toàn kiểm soát được cách nhìn nhận của mình.

Tự cảm thông

Chúng ta đã nghe nhiều về những câu chuyện thành công, chiến thắng nghịch cảnh, chinh phục thị trường, giành được học bổng, đắc cử hoặc những phát kiến được tung ra thị trường. Người ta mặc định rằng nếu bạn tài giỏi, thông minh và chăm chỉ, bạn sẽ thành công. Nhưng dĩ nhiên, chúng ta đều biết điều đó không phải là cách thế giới công việc vận hành. Người giỏi bị xem nhẹ, sản phẩm gặp vấn đề trong sản xuất, chúng ta có một ngày tồi tệ, chúng ta phạm sai lầm. Tự cảm thông không có nghĩa là viện cớ để biện hộ cho sai lầm, mà là cho phép bản thân tìm hiểu xem sai lầm nằm ở đâu. Có phải chúng ta đã quá mệt mỏi hoặc làm quá nhiều việc hay không? Trong gia đình có đang có vấn đề nào khiến ta phân tâm không? Có phải chúng ta chọn làm việc gì đó vì muốn người khác hài lòng hay không?

“Đừng để tâm lời người khác” là chuyện nói thì dễ nhưng làm thì khó. Chúng ta là những sinh vật dễ bị tổn thương hơn vẻ bề ngoài, nhất là khi thất bại xảy đến vào lúc cuộc sống chúng ta đang có những khó khăn và nỗi buồn khác. Trong những phần sau của quyển sách, chúng ta sẽ khám phá sự mất mát, thay đổi và mối quan hệ của chúng với sức bật tinh thần. Còn trong phần này, quan trọng là hãy thừa nhận rằng có điều gì đó đã mất, một điều mà bạn đã dành rất nhiều hy vọng và ước mơ vào nó nhưng lại không có được kết quả như kỳ vọng.

Hãy nhẹ nhàng với bản thân

Hãy làm theo lời khuyên mà bạn thường dùng để động viên bạn bè. Thất bại một vài lần cũng không sao, bạn không cần nghĩ ngợi quá nhiều và phán xét bản thân. Mạo hiểm luôn đồng nghĩa với thất bại tiềm ẩn; nhưng nếu không mạo hiểm thì sẽ chẳng có gì thay đổi. Dĩ nhiên, thất bại không phải là chuyện vui vẻ; thật đáng buồn khi biết điều mà bạn tin tưởng lại không đem lại kết quả như mong đợi. Rất khó để chào đón chuyện đau buồn, nhưng sau khi nhìn lại và chiêm nghiệm về những trải nghiệm thất bại đó, bạn có thể thông suốt hơn và học được rất nhiều điều hữu ích. Hãy nhớ rằng bạn không phải là người cô độc trên hành trình này; tất cả chúng ta đều gặp thất bại.

Như nội dung chương này nhấn mạnh, bất kể sức mạnh trí tuệ, địa vị, ngành nghề, độ tuổi hay giới tính của chúng ta thế nào đi nữa, chúng ta đều có thể gặp thất bại và bị từ chối. Chúng ta sẽ phải đương đầu với nỗi thất vọng và những việc không như kỳ vọng. Khi chuyện này xảy ra, ta vẫn có lựa chọn. Ta sẽ tuyệt vọng và quyết định không bao giờ đón nhận bất kỳ thử thách nào nữa, hay ta quyết định sẽ thôi ủ dột để tiếp tục hành trình và hiểu rằng không nên lãng phí sức lực vào những việc nằm ngoài tầm kiểm soát? Chúng ta đang sống trong một thế giới công việc phức tạp và đầy tính cạnh tranh, vì vậy nếu ta bao dung với chính mình, biết chấp nhận và rút kinh nghiệm từ những sai lầm và thất bại của bản thân, ta sẽ sống mà không hối tiếc. Có thể xem thất bại là điều kiện tiên quyết để thành công… Vì vậy nếu bạn muốn thành công nhanh chóng, hãy nhân đôi tốc độ thất bại.

Bài tập

Quyền được thất bại

Chúng ta thường bị kìm hãm bởi nỗi sợ thất bại. Chúng ta không thử những điều mới, không bắt tay vào công việc làm ăn mới, học kỹ năng mới,... vì chúng ta yêu cầu bản thân phải thành công trong mọi thứ mình làm và mọi điều mình thử. Chuyện gì sẽ xảy ra nếu yêu cầu đó được gạt bỏ và bạn cho phép mình thất bại? Hãy dành thời gian suy nghĩ về việc bạn sẽ làm nếu biết mình không thể thất bại. Bạn sẽ thử điều gì, bạn sẽ đón nhận trải nghiệm mới nào?

1. Bạn sẽ làm gì nếu biết mình không thể thất bại?

2. Liệt kê những việc bạn muốn làm nếu chắc chắn bạn sẽ thành công.

3. Điều gì đang kìm hãm bạn?

4. Bạn sợ hãi điều gì?

Tiềm lực phục hồi

Chúng ta đều có nguồn lực dự trữ để sử dụng khi gặp thất bại, có thể những nguồn lực đó được đúc kết qua những trải nghiệm trước đây, thứ đã dạy chúng ta biết rằng cho dù có thất vọng hay bị chế giễu như thế nào đi nữa thì chúng ta vẫn có khả năng ứng phó với thất bại. Mỗi người có một tiềm lực phục hồi khác nhau, và bạn sẽ có cách ứng phó của riêng mình.

Tiềm lực phục hồi của bạn là gì?

• Hy vọng - Bạn có duy trì được hy vọng không?

• Lạc quan - Cho dù gặp thất bại, bạn có tin vào năng lực của bản thân không?

• Cơ chế tự vệ - Bạn có bảo vệ bản thân khỏi thất bại bằng cách phủ nhận sự liên quan của mình hoặc đổ lỗi cho người khác không?

(Đây không phải câu hỏi mẹo. Cơ chế tự vệ không phải lúc nào cũng vô dụng hoặc tiêu cực - cơ thế này có thể bảo vệ chúng ta khi cần thiết. Chúng ta sẽ tìm hiểu sâu hơn về điều này ở Chương 3.)

• Sức khỏe thể chất - Bạn có chăm sóc cơ thể mình để duy trì năng lượng và sức mạnh ngay cả trong lúc thất vọng và thất bại nặng nề không?

• Sức mạnh tinh thần - Bạn có thể phân tích trải nghiệm và nhận ra các lựa chọn cho tương lai để giữ vững giá trị và tiềm năng của mình không?

• Thời gian để phục hồi - Bạn có tử tế với bản thân không? Bạn có cho mình thời gian để vượt qua những lần thất bại không?

• Kỹ năng giải quyết vấn đề - Bạn có khả năng suy ngẫm về tình huống thất bại và nghĩ cách để phòng tránh hay có hướng giải quyết khác vào lần sau không?

• Sự hỗ trợ từ xã hội - Bạn có ai để dựa vào và hỗ trợ bạn trong khoảng thời gian khó khăn không?

Thú nhận

Tất cả chúng ta đều thất bại theo một cách nào đó, vào một thời điểm nào đó. Có thể có những bài kiểm tra chúng ta không vượt qua được, có những sở thích chúng ta không thể theo đuổi, có những cuộc thi chúng ta không chiến thắng. Cuộc sống không có thất bại là cuộc sống vô cùng hạn hẹp. Nó cho thấy chúng ta đã luôn hành xử và trải nghiệm cuộc sống trong một phạm vi vô cùng an toàn và nhỏ hẹp.

• Câu chuyện thất bại của bạn là gì? (Chúng ta đều có một câu chuyện như vậy.)

• Điều gì khiến bạn cảm thấy xấu hổ khi chia sẻ?

• Hãy viết ra chi tiết mọi thứ liên quan đến thất bại đó.

Học hỏi từ thất bại

Đâu là những cơ hội học hỏi của bạn? Bạn đã học hỏi được gì từ những lần thất bại để có thể xoay xở tốt hơn trong tương lai? Dành thời gian để suy ngẫm về thất bại có thể là việc khó đối với một số người. Có thể bạn sẽ không muốn nghĩ về những lúc mọi chuyện không suôn sẻ. Tuy nhiên, khi làm được điều đó, chúng ta có thể rút ra những bài học kinh nghiệm đáng giá. Chúng ta có thể học hỏi cho bản thân và cho những người mà chúng ta làm việc cùng.

1. Hãy suy nghĩ về một thất bại bạn đã trải qua.

2. Bạn đã học được điều gì từ đó?

3. Bạn muốn chia sẻ bài học nào từ thất bại này?

4. Bạn sẽ phản ứng như thế nào nếu gặp chuyện tương tự trong tương lai?

Suy ngẫm trước

Việc tập hình dung ra viễn cảnh tiêu cực nghe có vẻ khác thường. Chúng ta thường được khuyến khích suy nghĩ tích cực và lạc quan. Tuy nhiên, việc hình dung những viễn cảnh xấu có thể mang lại nhiều lợi ích chứ không phải chỉ là một hành động tiêu cực có tính chất phá hoại. Tưởng tượng tất cả những tình huống xấu, những mất mát và hình dung chúng ta sẽ trông ngốc nghếch đến mức nào có thể giúp chúng ta chuẩn bị cho những thất bại không thể tránh khỏi. Và hiếm khi toàn bộ những viễn cảnh tiêu cực trong tưởng tượng này đều trở thành hiện thực. Bài tập này được những người khắc kỷ coi là một phương tiện để xây dựng khả năng phục hồi và sức mạnh. Việc lên kế hoạch và suy nghĩ theo cách này giúp bạn chuẩn bị cho mọi tình huống.

1. Nghĩ về điều đang khiến bạn lo lắng.

2. Liệt kê tất cả những việc xấu có thể xảy ra.

3. Điều gì có thể ngăn cản việc xấu xảy ra?

4. Ai có thể phá vỡ kế hoạch của bạn?

5. Hành động nào của bạn có thể phá hoại sự thành công của hoạt động hay sự kiện này?

Bỏ qua và mỉm cười

Khi đối mặt với nỗi thất vọng hay thất bại, chúng ta có thể bị đắm chìm trong cảm giác thất bại đó. Nó có thể khiến chúng ta lo lắng và buồn bã. Chúng ta có thể nhớ đi nhớ lại chuỗi sự kiện dẫn đến cái kết đáng thất vọng đó. Chúng ta có thể ôm mặt xấu hổ hoặc tránh né những người biết về sự việc. Tuy nhiên, những điều này không giúp chúng ta rút kinh nghiệm và vượt qua, vậy nên thay vào đó, chúng ta cần cảm thông với bản thân và chấp nhận thất bại. Mỉm cười có thể làm thư giãn hàng trăm cơ bắp trên khuôn mặt chúng ta. Mỉm cười còn giúp xoa dịu hệ thần kinh. Khi cười, chúng ta có thể tử tế và cảm thông với chính mình. Hãy thử bài tập sau đây:

1. Kể tên thất bại mà bạn đang nghĩ tới.

2. Thừa nhận rằng đây là một nỗi thất vọng khiến bạn không vui.

3. Không đổ lỗi mà hãy gia tăng sự thấu hiểu về trải nghiệm thất bại đó.

4. Cảm thông cho bản thân.

5. Bỏ thất bại lại phía sau.

6. Mang theo bài học kinh nghiệm.

7. Mỉm cười.

Rút kinh nghiệm từ những sai lầm

Khi phạm sai lầm, chúng ta có thể cảm thấy vô cùng tồi tệ. Chúng ta có thể giày vò bản thân và không khoan dung với chính mình. Tuy nhiên, sai lầm hay thất bại đó có thể giúp chúng ta học được một bài học quan trọng, thứ sẽ vô cùng có giá trị trong tương lai. Khi bạn phạm sai lầm, hãy liệt kê ra giấy tất cả những điều khiến bạn căng thẳng. Hãy nhìn thật kỹ danh sách này và tự hỏi: Bạn học được gì từ chúng? Lần sau bạn sẽ hành động khác đi như thế nào? Sau đó hãy xé tờ giấy và vứt bỏ. Bạn đã học được điều cần học, và đó mới chính là điều bạn nên lưu giữ - chứ không phải cảm giác căng thẳng vì mắc sai lầm.