12Tâm lý con cua

Nếu bạn thả một con cua vào giỏ thì bạn phải nhớ đậy nắp giỏ thật kĩ, nếu không con cua sẽ bò theo thành giỏ thoát ra ngoài. Ngược lại, nếu như trong chiếc giỏ đã có từ hai con cua trở lên, thì khi đó cho dù bạn có quên đậy kín nắp giỏ, cua cũng sẽ không bò ra ngoài nữa, bởi vì mỗi khi có con cua nào đó trong giỏ muốn bò ra ngoài thì lập tức sẽ có ngay một con cua khác dùng hết sức mình kéo cho con cua kia phải rơi xuống, cứ như vậy lặp lại, cho nên cuối cùng sẽ không có con cua nào có thể bò ra khỏi giỏ được¹.

¹ Xem thêm về “Hiệu ứng con Cua” hay “Tâm lý con Cua”, tiếng Anh “Crabs in a bucket”.

Trong Hồng lâu mộng¹ con cua được miêu tả là “giáp sắt giáo dài chết chưa quên”². Bởi vì loài cua không có tinh thần tập thể, thứ duy nhất nó quan tâm chỉ là chuyện lợi ích; thấy lợi quên nghĩa, thích kéo nhau cùng chết chùm; không chịu được khi thấy người khác hơn mình, không có tinh thần đồng đội; không chịu hy sinh cái tôi cá nhân của mình để hoàn thành hoài bão của cả nhóm; hoành hành ngang ngược, thích hãm hại người khác. Cho nên người Trung Quốc xưa thường ví đám quan tham ô lại như loài cua nhằm lên án thói cửa quyền của họ.

Trong các gia đình, các bé “út cưng” nói chung thường như thể “ông vua con” ngang ngược vô lối, thích làm gì tùy thích. Giữa bạn bè với nhau, cũng không thiếu những người bạn “ngang như cua” luôn làm bừa làm bãi, bất chấp lý lẽ. Trên thương trường cũng thường có các đơn vị ngang ngược độc chiếm thị trường. Trong xã hội, cũng có đám lưu manh côn đồ, ngang nhiên lộng hành. Thậm chí trên chính trường, cũng có không ít nhân vật tai to mặt lớn ngang ngược lộng quyền khiến nhân dân lầm than.

Một người, nếu tư cách đạo đức có vấn đề, chỉ nghĩ đến thành tựu cá nhân mà xem nhẹ thành công của tập thể, đó chính là tâm lý con cua. Tâm lý con cua chính là những hành động xấu xí kiểu “không muốn ai vượt hơn mình”, “không ăn được thì đạp đổ”, nó sẽ gây hại cho cuộc sống, khiến cho đất nước bị tụt hậu, xã hội rối ren, gia đình rối loạn, bạn bè trở mặt với nhau.

Thế giới hiện đại là một xã hội kết nối cùng nhau chung sống, nhưng con người hiện đại lại thường nặng lòng tư lợi, do đó mới dẫn đến việc phá hoại môi trường sống chung, làm ô nhiễm không khí và nguồn nước chung vì chạy theo lợi ích riêng. Nếu như mọi người đều biết suy nghĩ cho tập thể, biết yêu mình và yêu người, thì mới có thể làm ra những việc có lợi cho mình và cũng có lợi cho người.

Đức Phật trước khi chưa thành Phật, có một kiếp đã vào trong địa ngục, lúc ngài đang chịu vô lượng thống khổ có phát nguyện rằng: “Ta nguyện gánh chịu hết thảy sự đau khổ của chúng sinh ở trong địa ngục”. Bởi vì ngài có tâm từ bi, một lòng vì chúng sinh, hy vọng chúng sinh thoát khỏi khổ đau, mà trong khoảnh khắc ấy đã được sinh lên trời, có thể thấy rằng, chỉ cần phát một tâm vì chúng sinh thì công đức to lớn này không gì sánh bằng!

Khổng Tử nói rằng: “Kẻ sĩ và người nhân hậu không mong sống mà làm hại đến điều nhân, mà có khi thà hi sinh tính mạng để hoàn thành điều nhân”¹. Người xưa coi trọng đạo đức còn hơn mạng sống, cho rằng người có lòng vì người, có tinh thần hy sinh và cống hiến cho mọi người mới là người có nhân cách cao đẹp.

¹ Âm Hán Việt: “Chí sĩ nhân nhân, vô cầu sinh dĩ hại nhân, hữu sát thân dĩ thành nhân”, trích Luận ngữ.

Lão Tử² cũng nói: “Thánh nhân không tích trữ. Càng (biết) vì người, bản thân càng có (nhiều). Càng (biết) cho người bản thân càng (có) thêm nhiều”³. Nếu như chúng ta có thể bố thí cho chúng sinh, chịu cho đi, nguyện vì người mà phục vụ, có thể dẹp bỏ lòng tư lợi cá nhân, hòa ái giúp đỡ lẫn nhau, thì chắc chắn có thể nhân đây mà có được phúc đức vô lượng.

Ngược lại, những người ích kỷ, luôn ôm lòng ghen ghét đố kỵ với người khác, cuối cùng chắc chắn sẽ bị tẩy chay, chúng ta nên lấy đó để cảnh tỉnh bản thân!