Tâm từ và Buông bỏ

Mở cửa trái tim

Mettā là một thuật ngữ tiếng Pali, nói về tình yêu thương, bác ái và lòng từ bi trong Phật Pháp - đây là nội hàm quan trọng của Tâm từ. Mettā hàm ý cảm xúc, lòng tốt, tình ái hữu mà có thể duy trì những ý nghĩ, mong ước hạnh phúc cho người khác, và sẵn sàng tha thứ cho bất cứ lỗi lầm nào. Tôi thích diễn giải cụm từ Mettā gói gọn trong câu “Cánh cửa trái tim tôi mở toang cho bạn, mãi mãi, cho dù bạn là ai, cho dù bạn đã làm gì”.

Mettā là tình yêu không vụ lợi, thuận phát từ cảm hứng vô điều kiện, không mong chờ sự đền đáp.

Ngọn lửa ấm áp trong tim

Mettā có thể được so sánh với ngọn lửa sáng rực, ấm áp cháy trong tim bạn. Bạn không thể kỳ vọng thắp lên ngọn lửa của lòng trắc ẩn bằng cách nhen lửa với đồ vật khó bén lửa; giống như bạn không thể châm ngọn lửa trại bằng cách quẹt diêm dưới một súc gỗ. Mettā cũng không thể bắt đầu bằng cách gieo rắc lòng từ bi cho chính bạn hay cho một kẻ thù. Thay vào đó, hãy nhóm ngọn lửa mettā bằng cách rải lòng trắc ẩn tới đối tượng dễ bắt lửa với tình yêu.

Trong thiền Tâm từ (thiền quán về Tâm từ), bạn tập trung chú ý đến lòng trắc ẩn, rèn cảm xúc hạnh phúc cho đến khi nó thấm đẫm Tâm của bạn. Có thể so sánh phương pháp hành thiền này với cách bạn đốt lửa trại. Bạn bắt đầu châm lửa vào tờ giấy, hay bất kỳ thứ gì dễ bắt cháy. Sau đó, bạn cho thêm củi nhóm lửa, cành cây nhỏ, hay mảnh gỗ mỏng vào. Khi mồi lửa đã cháy, bạn lại chất thêm củi to hơn vào, sau một thời gian, bạn có thể cho nguyên cả khúc gỗ vào. Một khi lửa cháy bùng lên, rất nóng, bạn có thể cho cả khúc gỗ ướt và đầy nhựa vào, chúng cũng nhanh chóng bén lửa.

Tâm từ có thể giúp bạn nâng niu những sinh vật khác - cũng như chính bạn - đúng bản chất của họ hay của chính bạn. Hầu hết mọi người thấy mình không làm được điều này bởi vì họ có Tâm bới lông tìm vết.

Giai đoạn 1:

Bắt đầu với thứ dễ yêu

Tôi chuẩn bị thiền Tâm từ bằng cách hình dung về một chú mèo con. Tôi thích mèo, nhất là mèo con, vì vậy chú mèo con trong trí tưởng tượng của tôi giúp khơi dậy lòng trắc ẩn trong tôi, hệt như xăng làm bùng lên ngọn lửa vậy. Chỉ cần nghĩ đến chú mèo con thôi là trái tim tôi đã bùng lên Tâm từ.

Tôi tiếp tục hình dung người bạn này trong trí tưởng tượng của mình - hình dung nó bị bỏ rơi, bị bỏ đói và rất sợ hãi. Trong quãng đời ngắn ngủi của nó, nó chỉ biết đến sự hắt hủi, bạo lực và cô đơn. Tôi tưởng tượng ra thân thể gầy guộc của nó, lông nó bê bết máu và toàn thân nó run lên sợ hãi. Tôi suy niệm nếu tôi không chăm sóc sinh vật bé nhỏ vô vọng, yếu đuối này thì không ai chăm sóc nó cả, nó sẽ chết trong khiếp sợ, cô đơn và đau đớn. Tôi cảm nhận trọn vẹn cơn đau của chú mèo con, con tim tôi mở ra, phát tán trận bão trắc ẩn. Tôi sẽ chăm sóc sinh vật bé nhỏ ấy. Tôi sẽ bảo vệ nó và cho nó ăn.

Tôi tưởng tượng mình nhìn sâu vào đôi mắt sợ sệt kia, cố nung chảy sự sợ hãi trong đó bằng Tâm từ truyền từ đôi mắt tôi. Tôi chậm rãi đưa tay ra, vẫn duy trì tiếp xúc bằng ánh mắt. Dịu dàng, tôi nhấc chú mèo con lên và ôm nó vào ngực mình, tôi truyền hơi ấm từ thân thể mình để trút bỏ hơi lạnh ra khỏi chú mèo con. Tôi vuốt ve nó và ôm ấp nó để gột bỏ nỗi sợ hãi trong nó, tôi cảm thấy sự tin cậy của chú mèo con đang lớn dần lên. Tôi nói với chú mèo con:

“Bé xinh, không bao giờ bé phải cô đơn nữa. Không bao giờ bé phải sợ hãi nữa. Ta sẽ luôn chăm sóc bé, sẽ là người bạn và là người bảo vệ bé. Ta yêu cưng, chú mèo con xinh xắn. Cưng đi bất kể nơi đâu. Cưng làm bất kể điều gì, trái tim ta sẽ luôn chào đón cưng. Ta sẽ rải rắc Tâm từ vô bờ bến cho cưng.”

Khi tôi làm vậy, tôi cảm nhận chú mèo con ấm dần lên, thư giãn dần, và cuối cùng rên gừ gừ.

Đây chỉ là một phác thảo cho việc tôi bắt đầu thiền Tâm từ như thế nào. Thường thì tôi mất nhiều thời gian hơn. Tôi dùng trí tưởng tượng và lời nói nội tại để vẽ ra một bức tranh trong Tâm, để sáng tác ra một kịch bản giúp nhen nhóm ngọn lửa Tâm từ.

Vào cuối buổi luyện thiền, mắt tôi vẫn nhắm lại, tôi tập trung chú ý vào khu vực xung quanh trái tim mình và cảm nhận hơi ấm của Tâm từ lan tỏa.

Hãy tìm mồi lửa cho mình

Chú mèo con của tôi giống như tờ giấy bạn dùng để bắt đầu nhóm đống lửa trại. Có thể bạn không thích mèo con, vậy thì hãy chọn thứ khác - một con chó con hay một đứa bé sơ sinh chẳng hạn. Cho dù bạn chọn cái gì làm đối tượng đầu tiên cho bạn rải Tâm từ, hãy dùng vật tưởng tượng, chứ không phải món đồ hay con vật thật. Trong Tâm của bạn, bạn có thể biến chú mèo con, chú cún con, hay đứa trẻ thành bất kỳ cái gì bạn thích. Bạn sẽ cảm thấy dễ dàng và thoải mái khởi sinh Tâm từ khi bạn dùng đối tượng tưởng tượng hơn là bạn dùng vật thật.

Chú mèo con trong tưởng tượng của tôi luôn luôn gừ gừ đúng lúc chứ không cào vào đùi tôi.

Sau khi chọn đề mục đầu tiên, hãy dùng sức mạnh của trí tưởng tượng để tạo ra một câu chuyện xung quanh sinh vật đó, để đánh thức lòng trắc ẩn của bạn. Luyện tập phương pháp này là một trong những cách để tu rèn Tâm từ thành công.

Tâm từ bị tắc

Cách đây nhiều năm, một nữ thiền sinh phàn nàn với tôi rằng phương pháp này không hiệu nghiệm với cô ấy. Cô ấy đã lưu tâm đến những con vật nhỏ bé, nhất là chú mèo con tinh nghịch, rồi cả những con bọ, cả đứa trẻ mặc bỉm khóc lóc om xòm, nhưng tất cả đều không ăn thua.

Cô ấy kể tiếp với tôi là cô ấy có trồng những chậu hoa trong căn hộ của cô tại Sydney. Do vậy, tôi đề xuất cô nên chọn một cây kiểng làm đối tượng đầu tiên để nhen nhóm Tâm từ. Cô tưởng tượng một cái cây bé xíu, mỏng manh và dễ gãy. Nó èo uột đến nỗi cần rất nhiều sự chăm sóc, tình yêu thương và sự bảo vệ của cô mới sống sót được. Cô truyền hết bản năng làm mẹ cho cái cây dễ tổn thương trong chậu, ân cần tưới bón nó cho tới khi những búp chồi nảy nở, đền đáp cho Tâm từ của cô bằng một bông hoa ngào ngạt sắc hương. Cô thật sự đã áp dụng thành công phương pháp này. Đấy là lần đầu tiên điều này xảy ra trong khóa tu của cô; cô nói đó là buổi thiền duy nhất cô không mong ngóng tiếng chuông báo hiệu hết giờ của tôi vang lên.

Giai đoạn 2:

Người yêu thương gần gũi với bạn

Sau khi ngọn lửa Tâm từ đầu tiên đã bén theo cách này, hãy buông bỏ sinh vật trong tưởng tượng và thay vào vị trí đó là một con người thật, một người gần gũi với bạn, chẳng hạn như vợ (chồng), người yêu, hay bạn thân. Phải là người nào đó dễ khơi gợi và duy trì lòng trắc ẩn trong bạn. Đem ví von với ngọn lửa trại thì đây là những que đóm nhỏ. Một lần nữa, hãy dùng tiếng nói nội tại để vẽ nên một bức tranh về họ trong Tâm của bạn. Họ cần tình thân và tình yêu của bạn. Họ rất nhạy cảm, dễ thất vọng và xáo trộn trong cuộc sống. Lời bình luận nội tại của bạn cất tiếng:

“Bạn hiền yêu quý, tôi thành tâm chúc cho bạn được hạnh phúc. Cầu mong cho thân thể bạn tránh được thương tật, Tâm của bạn luôn tìm thấy sự hài lòng. Tôi trao cho bạn tình yêu vô điều kiện của mình. Bạn luôn có một nơi trong trái tim tôi. Tôi thật sự quan tâm đến bạn.”

Bạn có thể dùng những lời bình do bạn tự nghĩ ra. Bất cứ lời nào gợi lên sự ấm áp của Tâm từ trong trái tim bạn. Hãy ở bên người này. Tưởng tượng họ ở ngay trước mặt bạn cho đến khi Tâm từ sáng rực và ổn định xung quanh họ. Bây giờ, lập tức hướng sự chú ý đến thân thể bạn, chỗ gần trái tim và cảm nhận Tâm từ bùng phát.

Bạn sẽ cảm thấy rất tuyệt diệu.

Giai đoạn 3 và 4:

Một người hay một nhóm người quen

Hãy buông người thân thương trong trí tưởng tượng của bạn ra và đặt vào đó một người quen khác, rồi rải Tâm từ xung quanh họ bằng cách cất lên tiếng nói nội tại như trên. “Tôi cầu mong cho bạn sống trong hạnh phúc...”. Tưởng tượng họ đang ở ngay trước mặt bạn cho tới khi Tâm từ bắt sáng và tỏa liên tục xung quanh họ.

Phần thay thế tiếp theo là một nhóm người, có thể là tất cả những người sống cùng khu nhà với bạn. Hãy khơi gợi ngọn lửa Tâm từ xung quanh họ, theo cách giống như trên “Cầu mong cho mọi người mạnh khỏe và hạnh phúc…”. Nếu đem so với việc đốt lửa trại thì đây là lúc bạn đang cho thêm khúc củi vào.

Ánh sáng chói lọi

Bạn có thể tưởng tượng Tâm từ giống như ngọn lửa rừng rực phát tỏa từ đóa sen trắng nằm giữa trái tim bạn. Hãy để cho ngọn lửa của lòng trắc ẩn ấy lan tỏa muôn hướng, ôm trọn càng lúc càng nhiều càn khôn vạn vật cho đến khi trở nên không biên giới, lấp đầy trí tưởng tượng của bạn. “Cầu mong cho mọi chúng sinh, gần xa, lớn nhỏ, đều hạnh phúc và yên bình…”.

Làm cho toàn thể vũ trụ đắm chìm trong ngọn lửa rực cháy của lòng trắc ẩn. Nán lại nơi đó một thời gian.

So sánh với ngọn lửa trại, ngọn lửa lúc này bùng cháy, nóng rực và có thể đốt cháy cả những khúc gỗ ướt, đầy nhựa. Hãy nghĩ đến những kẻ thù. Hình dung ai đó làm bạn bị tổn thương nặng nề. Bạn sẽ kinh ngạc rằng Tâm từ của bạn lúc này đủ mạnh để tha thứ cho họ. Giờ bạn có thể chia sẻ ánh sáng chói lọi của lòng trắc ẩn với họ “Hỡi bạn, bất kể bạn đã gây cho tôi điều gì, trả thù chẳng giúp ích cho chúng ta, do vậy, thay vào đó, tôi cầu cho bạn tốt đẹp. Tôi thành thật cầu cho bạn thoát ly khỏi những tai ương, đau đớn trong quá khứ và an vui trong tương lai. Cầu cho vẻ đẹp của lòng trắc ẩn vô điều kiện sẽ chạm đến bạn, mang hạnh phúc và hài lòng đến cho bạn”. Khi ngọn lửa Tâm từ cháy mạnh, không gì ngăn cản được nó. Tiếp theo, khúc gỗ cuối cùng, “ướt và chảy nhựa nhiều nhất” được thảy vào ngọn lửa Tâm từ. Hầu hết những người tập thiền đều thấy người khó yêu thương nhất, khó trao lòng trắc ẩn nhất chính là bản thân họ.

Giai đoạn 5:

Tâm từ với chính mình

Hãy tưởng tượng bạn đang nhìn mình trong gương. Hãy nói câu này bằng tiếng nói nội tại của bạn một cách thành thật nhất “Tôi cầu ước cho bản thân tôi những điều tốt đẹp. Bây giờ tôi tự trao cho mình món quà hạnh phúc. Cánh cửa trái tim tôi đã đóng quá lâu với chính bản thân mình, giờ tôi mở nó ra. Cho dù tôi đã làm gì, hay sẽ làm gì, cánh cửa tình yêu và lòng tôn kính của tôi luôn mở ra với bản thân. Tôi tha thứ cho chính tôi về toàn bộ lỗi lầm của mình. Hãy về nhà đi. Lúc này tôi trao cho mình tình yêu không phán xét. Tôi quan tâm chăm sóc sinh vật dễ bị tổn thương được gọi là ‘tôi’. Tôi tưới đẫm vào chính tôi lòng trắc ẩn của Tâm từ”. Bạn có thể nghĩ ra lời chúc nguyện của riêng mình để cho lòng trắc ẩn chìm sâu vào bên trong bạn, tới tận nơi đáng sợ nhất. Hãy để nó làm tan chảy mọi kháng cự cho tới khi bạn hòa vào Tâm từ, lòng trắc ẩn vô hạn, như người mẹ chăm lo cho con mình vậy.

Kết thúc buổi hành thiền

Trước khi kết thúc buổi thiền Tâm từ, hãy dừng lại một hoặc hai phút để chiêm nghiệm: Bạn cảm thấy thế nào. Chú ý đến tác động của buổi thiền này đối với bạn. Hành thiền Tâm từ có thể mang lại trải nghiệm vô cùng tuyệt vời.

Để có thể đưa ra kết luận về buổi hành thiền, một lần nữa hãy tưởng tượng Tâm từ như một ngọn lửa cháy rực từ đóa sen trắng trong tim bạn.

Hình dung ngọn lửa Tâm từ cháy rực từ đóa sen, tỏa hơi ấm ra ngoài.

Khi ngọn lửa rực cháy giống như một quả cầu chói lòa phừng phực năng lượng ở giữa đóa sen, hãy tưởng tượng những cánh sen bao quanh quả cầu Tâm từ, bảo đảm hạt giống lòng trắc ẩn cắm chắc trong tim bạn, sẵn sàng phát tỏa lần nữa trong lần hành thiền Tâm từ lần tới. Hãy mở mắt ra và từ từ đứng lên.

Buông bỏ: một hình thức khác của Tâm từ

Đôi khi, thay vì chọn lòng trắc ẩn hay hơi thở làm đề mục thiền, ta nhìn vào Tâm của mình và nhận ra điều tốt nhất nó cần ở khoảnh khắc này là buông bỏ. Về cơ bản, hành thiền buông bỏ là một dạng thức khác của nhận thức tĩnh lặng trong khoảnh khắc hiện tại. Cần phải tĩnh lặng, bởi vì buông bỏ thật sự có nghĩa là bạn không ra mệnh lệnh, không phàn nàn, không có gì để nói hết.

Buông bỏ chỉ diễn ra ở khoảnh khắc hiện tại.

Bạn nhận thức mọi thứ đúng như chúng xuất hiện lúc này, và bạn cho phép chúng đi vào, ở lại, hay ra đi, bất cứ lúc nào chúng muốn. Hành thiền buông bỏ giống như ngồi trong một căn phòng, bất cứ ai bước qua cửa đi vào, bạn đều cho vào. Họ ở lại bao lâu tùy họ. Thậm chí đó là những con quỷ kinh khủng, bạn cũng cho chúng vào ngồi. Bạn không hoảng sợ. Nếu Đức Thế Tôn đi vào, cùng với vầng hào quang quanh Ngài, bạn vẫn cứ ngồi yên, hoàn toàn bình thản “Xin Ngài cứ vào nếu Ngài muốn”, “Ngài có thể ra đi bất cứ lúc nào”. Bất kể điều gì len vào Tâm bạn, điều tươi đẹp hay kinh khủng, bạn cứ lùi lại, để mặc nó, không phản ứng gì hết - cứ thinh lặng quan sát và luyện tập nhận thức tĩnh lặng trong khoảnh khắc hiện tại. Đó là hành thiền buông bỏ.

Đừng cố gọt giũa cho mọi việc hoàn hảo hay cột chặt tất cả những đầu mối trước khi buông bỏ. Cuộc sống không bao giờ hoàn hảo và các bổn phận không bao giờ chấm dứt.

Buông bỏ một cách nhân từ tức là có dũng khí ngồi im và đặt Tâm vào giữa sự không hoàn hảo.

Nếu tất cả đều thất bại…

Hành thiền buông bỏ có thể trở nên mạnh vô biên. Nếu hành thiền hơi thở, hành thiền Tâm từ hay bất kỳ chủ đề hành thiền nào đều không có tác dụng, thì thường là do nền móng được xây không đúng cách. Khi đó, bạn cứ hành thiền buông bỏ. Bất luận điều gì đang diễn ra đều tốt. Bất kể bạn đang trải nghiệm điều gì cũng tốt - không thiên vị, không lựa chọn, không tốt hay xấu, không tranh luận, không bình luận. Hãy cứ buông bỏ. Có thể bạn còn tiếng nói nội tại, nhưng chỉ là lời bình luận về buông bỏ.

Cứ giữ nguyên hiện trạng. Đấy cũng là Tâm từ.

Hãy cứ ở lại với những ý nghĩ liên quan đến chủ đề thiền, chứ không phải về bất cứ điều gì khác. Phương pháp hành thiền này tiệm tiến đến việc hoàn tất nhận thức tĩnh lặng trong khoảnh khắc hiện tại.

Nếu tôi đau đớn, nếu tôi bị nhức đầu, đau bụng, hay đau ở nơi nào đó, hoặc nếu tôi đang bị một con muỗi chích, tôi nói “Cứ kệ đi!”. Tôi không tranh luận với nó, tôi không bực mình về nó. Tôi đang quan sát những cảm giác trên thân thể tôi khi con muỗi châm vòi vào da thịt tôi và cảm giác ngứa ngáy theo sau. “Cứ kệ đi!”. Nếu bạn đang nằm trên giường ban đêm và không ngủ được. “Cứ kệ đi!”. Hoặc cơn đau nhức không chịu nguôi. “Cứ kệ đi!”. Để yên đó. Đừng cố chạy trốn. Nếu con quỷ vào phòng chăng nữa, bạn không đuổi nó ra, nhưng bạn cũng không mời nó vào. Bạn chỉ việc buông nó ra, mặc kệ nó.

Buông bỏ là tu luyện Tâm từ bình thản.

Thế đủ tốt rồi

Khả năng hành thiền tôi có được là nhờ tôi luôn giữ thái độ “Thế đủ tốt rồi!” với bất cứ điều gì tôi đang trải qua. Khả năng hành thiền là do thái độ quyết định: miễn là tôi đang theo dõi hơi thở, thế là đủ tốt với tôi rồi. Khi bạn hành thiền, hãy giữ mình hài lòng và dễ dàng thỏa mãn.

Đây không phải là lười biếng, mà là rèn luyện Tâm từ thật sự.