Mười một trợ duyên sinh định

Trong Chú giải Tiểu tụng (Khuddakapātha atthakathā) của Bhadantācariya Bud- dhaghosa thường nói đến mười một loại nhân duyên sinh ra định, gồm những nội dung cụ thê như sau:

1. Gọn gàng tươm tất

Gọn gàng tươm tất ở đây được hiểu là lối sống tối giản. Thông qua cách bài trí trong căn nhà, nếu mọi thứ ngăn nắp gọn gàng, ta biết được chủ nhân của ngôi nhà đó có lối sống như thế nào. Cũng cùng nguyên lý như vậy, chắc chắn người đó sẽ đạt được định một cách nhanh gọn.

Từ khóa: Sạch sẽ ngăn nắp

2. Cân bằng ngũ căn

Ngũ căn hay còn được gọi là Ngũ quyền (pañca indriya), gồm có: 1. Tín (saddhindriya); 2. Tấn (viriyindriya); 3. Niệm (satindriya); 4. Định (samādhindriya); 5. Tuệ (paññindriya). Niệm căn đem đến cho ta sự cân bằng, đồng thời cũng trợ duyên cân bằng cho tấn căn và định căn. Tấn căn giúp ta hoạt bát, còn định căn khiến ta trở nên bình yên. Nếu tấn căn quá mạnh sẽ dẫn đến trạo cử, còn quá yếu sẽ làm cho ta giải đãi lười nhác; ngược lại, định căn quá yếu cũng rất dễ khiến ta trạo cử.

Muốn rải tâm từ thật tốt, ta cần tăng trưởng định căn một cách tập trung chuyên chú. Trạng thái cân bằng giúp ta dễ nhập vào thiền định. Khi mới bắt đầu cần chú trọng hơn về tấn căn, sau đó sẽ tịnh hóa nó một cách tịch tĩnh vi tế. Chính niệm có được chủ yếu là do cân bằng được hai căn vừa nêu.

Từ khóa: Cân bằng tấn căn và định căn

3. Khéo chọn đối tượng

Chọn lựa đối tượng rải tâm từ thích hợp là yếu tố cơ bản quyết định thời gian sinh định nhanh hay chậm. Nếu như ta chọn đối tượng không phù hợp với mình, quá trình chẳng những tiến bộ rất chậm mà còn làm ảnh hưởng đến tâm an yên nữa.

Thực tế cho thấy, những đề mục của Thiền Quán vốn cũng không phải là yếu tố duy nhất ảnh hưởng đến chất lượng thiền tập, ngoài ra còn có một nhân tố khác nữa, đó chính là sự phát tâm. Hơn nữa, đề mục Thiền Quán có thể tùy vào định lực sâu cạn mà có khác. Từ Biến tác tướng đến Thủ tướng, rồi đến Tợ tướng, chúng ta cần phải thiền tập thuần thục, mãi đến khi nhu nhuyến thì mới thôi.

Những điều kiện vừa nêu nhắc cho hành giả biết là cần phải tự mình trang bị những kỹ năng cơ bản và cần thiết, chẳng những thế còn phải thuần thục từng bước thao tác. Khi đối mặt với thực tế, hành giả khéo biết chọn lựa cho mình một cách giải quyết uyển chuyển và thích hợp nhất.

Bốn mục nêu trên đều có liên quan đến niệm căn và cũng chính là yếu tố thứ hai trong việc cân bằng ngũ căn. Tâm tỉnh thức sẽ dẫn đến tấn căn. Từ mục thứ năm đến mục thứ bảy giúp sinh định căn dưới ba loại trạng thái khác nhau. Một khi thao tác đúng kỹ thuật, ta rất dễ an trú trong định.

Làm sao để tâm từ có thể sinh ra định? Còn nhớ ở phần Hôn trầm thụy miên cái trong chương Ngũ cái, tôi cũng có đề cập đến rồi. Ta cũng có thể suy niệm về công đức của tâm từ và tấn căn, cũng như nghĩ về tác hại của hôn trầm và sân hận, v.v. hoặc đồng thời cũng có thể thêm phần tụng niệm kinh văn, v.v. Qua đó ta thấy, nhờ vào sự hỗ trợ của chính niệm và tâm từ mà tấn căn cũng được sinh khởi. Kế đến nữa là mức độ tinh tấn còn tùy thuộc vào thực trạo cử nhiều hay ít, v.v.

Ngoài ra, nếu muốn kiểm soát tốt tâm tán loạn thì phải nhờ đến tấn căn cũng như định lực thì mới có hiệu quả. Ví như khi tâm quá ư hoạt bát, thường thì cần đến tâm vắng lặng thì mới có thể chế ngự được nó, do đó mọi thứ, kể cả việc nằm mộng giữa ban ngày cũng cần phải cảnh giác cao độ.

Khi cảm xúc của mình rơi vào trạng thái buồn chán, ủ rũ, thì cần phải khích lệ tâm trở nên hoạt bát. Hơn bao giờ hết, lúc này thật sự cần đến sự hiện diện của hỷ, ta có thể nghĩ đến những kỷ niệm đẹp giúp tinh thần trở nên hoan hỷ hơn.

Điều kiện thiết yếu của mục thứ bảy: Tôn trọng, không nên can thiệp. Khi thiền tập thuận lợi, chớ nên tác động đến sự cân bằng giữa các trạng thái với nhau.

Đôi khi ta muốn mình trở nên tinh tấn hơn bao giờ hết, nhưng chính điều này làm ảnh hưởng đến sự cân bằng vốn có của nó. Kinh nghiệm thực tế cho thấy, dòng chảy của sự cân bằng không thể nào duy trì mãi, vì vậy ta cần phải ý thức được rằng khi nào và bằng cách nào ta tiếp tục cân bằng, khi nào thì không.

Từ khóa: Hãy để trí tuệ giải quyết hết thảy

Ta thường gần với ai, chính người đó sẽ tác động đến tâm niệm của ta. Các vị thiền sinh mới luôn cần sự giúp đỡ hướng dẫn từ những người xung quanh mình, và điều này cũng rất được khuyến khích. Khi Thiền Rải Tâm Từ, ta nên hạn chế giao tiếp với những người hay nóng giận hoặc trạo cử. Ngược lại, ta cũng nên thân cận với những bậc tâm từ vắng lặng, vì các vị ấy là tấm gương sáng để ta noi theo.

10. Nghĩ về những lợi ích của thiền định và giải thoát

Mục này hành giả không chỉ ứng dụng được cho Thiền Rải Tâm Từ mà có thể phát triển thêm định của tâm từ, vì vậy tốt nhất ta nên tư duy về mười một lợi ích của tâm từ.

11. Trưởng dưỡng năm thiền chi

Mục này chuyên về thiền định, cường độ rung cảm mạnh hay nhẹ đều còn tùy thuộc vào tâm kiên định của mỗi hành giả. Ban đầu, ta rõ biết những lợi ích, tính tất yếu và tính quan trọng của thiền định. Tiếp đó, ta bước vào cấp độ sâu hơn của tâm với một con đường đã được lập trình từ trước. Đây chính là tâm từ bỏ “việc làm có chủ đích” và an trú một nơi vượt qua “tâm bình phàm”. Muốn đạt được cảnh giới như vậy, cần phải có thời gian tích lũy. Kế nữa là trong suốt quá trình thiền định, hành giả cần phải đặc biệt cẩn trọng, bởi vì chỉ có như thế thì mới có thể tránh khỏi được việc bị đánh mất kiểm soát hoặc bị lệch sang một hướng khác hẳn so với lộ trình đã đề ra.