Trên chiếc cột tại cửa đền thờ thần Apolo Hy Lạp cổ có khắc dòng chữ: “Phải hiểu được chính mình!”. Câu nói đơn giản này được các nhà triết học nhận định là trí tuệ cao nhất của nhân loại. Nhận rõ bản thân, chính là cơ sở và tiền đề giúp bạn thoát khỏi sự bận rộn mù quáng.
Hiểu chính mình, cũng chính là tiền đề của mọi quyết định. Bạn cần hiểu rõ vị trí, vai trò của bản thân, giá trị mình theo đuổi là gì. Cần phải biết mình muốn làm gì, có thể làm gì, sau đó mới đưa ra quyết định.
Tại Đại học Harvard, buổi học đầu tiên của giáo sư dạy về EQ chính là dạy cho sinh viên cách làm thế nào để hiểu được chính mình. Bởi vì chỉ khi hiểu được năng lực và nhu cầu của bản thân, mới có thể đưa ra những quyết định có lợi cho mình. Đối với người phải đưa ra quyết định mà nói, biết được bản thân mình có thể làm gì, còn quan trọng hơn cả việc biết mình muốn làm gì. Đây cũng chính là một yếu tố quan trọng mà trường Havard xem xét khi tuyển sinh. William Fitzsmmons - trưởng ban tuyển sinh Đại học Harvard từng nói: “Mỗi năm sinh viên chính quy được tuyển vào trường chỉ chiếm khoảng 5,5% lượng đăng ký, tuy nhiên, trường Harvard lại không tuyển sinh theo một công thức nào cả, chỉ cần bạn cho rằng bản thân mình có đủ năng lực để vào Harvard, chúng tôi sẽ cho bạn cơ hội ”.
Có thể rất ít người biết người được gọi là “ông hoàng tuyển sinh” của Harvard, người thậm chí thay đổi cả diện mạo tuyển sinh của Harvard này đã từng bị Harvard từ chối. Bởi vì vào những năm 60 của thế kỉ XX, trường Đại học Havard là một ngôi trường dành cho “tầng lớp tinh anh”, mà lúc đó William Fitzsmmons lại có xuất thân bần hàn. Khi ông nhờ thầy giáo của mình viết thư giới thiệu, thầy giáo chỉ có thể khuyên nhủ ông: “Nơi đó không thuộc về chúng ta, em không thể vào được Harvard đâu”. Đối mặt với sự phân biệt đối xử như vậy, William Fitzsmmons lại tin rằng bản thân hoàn toàn có đủ năng lực để bước chân vào và tạo ra sự thay đổi cho Havard, thế là ông kiên quyết phải vào được trường. Quyết định như vậy chính là sự khẳng định bản thân, thấu hiểu bản thân. Hiện thực cũng chứng minh rằng William Fitzsmmons đã đúng. Ông không chỉ thuận lợi vào được trường mà còn trở thành người có chức vụ cao nhất trong hội đồng tuyển sinh của trường Harvard.
Có thể thấy, hiểu được bản thân mình thật sự quan trọng. Đặc biệt trong quá trình phải đưa ra quyết định, càng nên hiểu năng lực của bản thân. Chuyên gia tâm lý học hành vi hiện đại chia người phải đưa ra quyết định thành bốn kiểu tính cách bao gồm kiểu thực tế, kiểu hướng ngoại, kiểu ôn hòa và kiểu phân tích. Mỗi một loại đều có những đặc trưng tính cách khác nhau:
1. Đặc trưng của kiểu thực tế - không bị ảnh hưởng bởi tâm trạng, dùng não trái để tư duy, quyết đoán
Nếu bạn là kiểu thực tế, vậy thì tư duy của bạn rất rõ ràng, mục đích cũng rất đơn giản đó là làm thế nào để có thể đưa ra quyết định một cách quyết đoán. Chẳng hạn, bạn tham gia một lớp đào tạo ngôn ngữ, bạn sẽ không dùng quá nhiều thời gian để quan tâm đến những vấn đề khác không liên quan tới nội dung lớp học, mà chỉ hi vọng sẽ thu được những kiến thức hữu ích về ngôn ngữ. Người đưa ra quyết định thuộc kiểu thực tế có nhận thức rõ ràng trong việc quản lý thời gian, họ sẽ tìm những thứ hữu ích nhất trong cả một cuốn sách. Sau khi học xong lớp bồi dưỡng ngôn ngữ, có thể họ sẽ oán trách: “Học khoá này quả thật cũng có thu hoạch, nhưng tại sao lại phải mất ba tiếng đồng hồ để giảng bài? Nếu lược bỏ đi những nội dung gây cười và một số câu chuyện ngoài lề, thì rõ ràng chỉ cần giảng trong một tiếng rưỡi là xong”. Đây chính là đặc trưng tính cách của kiểu thực tế: quyết đoán, không bị ảnh hưởng bởi cảm xúc, tư duy bằng não trái.
Tôi biết một doanh nhân trẻ tuổi xuất sắc, anh ấy là kiểu thực tế điển hình. Anh ấy từng lập ra một kế hoạch đào tạo kĩ năng quản lý vô cùng xuất sắc cho đội ngũ quản lý của công ty, đồng thời lập nên hội đồng quản trị do những người trẻ trong công ty đảm nhiệm, giao một số việc quan trọng của công ty cho họ thảo luận. Có một lần, công ty cần tiến hành cải cách nội bộ, giám đốc mới được bổ nhiệm đưa ra một ý kiến rất hay, những người quản lý khác cũng rất tán thành. Khi mọi người bỏ phiếu bầu, kết quả đa số mọi người đều tán thành. Nhưng anh lại cho rằng có chút không ổn. Anh cũng không có thời gian và sức lực để giải thích tại sao lại không được, chỉ có thể nói với mọi người “hủy bỏ ý kiến”, tiếp đó liền tổ chức một buổi thảo luận cho vấn đề tiếp theo. Đây cũng chính là cách giải quyết điển hình nhất của kiểu thực tế, họ có thể nhanh chóng đưa ra quyết định, đồng thời sẽ không bị bất kì yếu tố tình cảm nào làm ảnh hưởng, đồng thời muốn những người xung quanh đều như vậy.
2. Đặc trưng của kiểu hướng ngoại - bị cảm xúc chi phối, tư duy bằng não phải, quyết đoán
Đặc trưng chủ yếu của kiểu hướng ngoại là bị chi phối bởi cảm xúc, giỏi việc sử dụng tư duy trực giác của não phải để đưa ra những quyết định quyết đoán. Nếu kiểu người này cũng tham gia cùng một lớp bồi dưỡng ngôn ngữ, có thể sẽ cảm thấy hứng thú với những việc ngoài ngôn ngữ. Họ sẽ tương đối bài xích những thứ mang tính thực tế như biểu đồ, kế hoạch, và thích những thứ miêu tả hài hước, đầy trí tưởng tượng.
Ông Lee Iacocca - nguyên chủ tịch Công ty Ford Motor từng nói: “Có nhiều lúc, chúng ta không thể không tin trực giác của mình, bởi vì nó giống như Thượng đế đang chỉ hướng cho chúng ta. Thế nhưng chúng ta cũng không thể hoàn toàn dựa vào trực giác, bởi vì thượng để không phải lúc nào cũng ở bên chúng ta”. Kiểu hướng ngoại thường hay phụ thuộc vào trực giác của bản thân, bởi vì họ đã quen dùng não phải để tư duy. Thế nào là trực giác? Trực giác chính là sự nắm bắt và phản ứng nhanh chóng của não bộ con người đối với tính chỉnh thể, tính hài hoà và tính tuần tự ẩn chứa trong một số sự vật. Nó có thể giúp chúng ta vượt qua những ảnh hưởng của thông tin, nhanh chóng đưa ra quyết định chính xác một cách đơn giản. Trong quá trình ra quyết định, tôi nghĩ bạn sẽ gặp phải trường hợp này. Những lúc bạn phải lao tâm khổ tứ về một việc nào đó, thậm chí phải vắt óc suy nghĩ, cuối cùng vẫn không thể có một quyết định vừa ý. Nhưng khi bạn tạm thời chuyển sự tập trung của mình sang chỗ khác, thì trong đầu bạn bỗng nảy ra một phương án tốt hơn. Đây chính là trực giác trong tâm lý học.
3. Đặc trưng của kiểu ôn hòa - do dự, sáng tạo
Kiểu ôn hòa thường thích trực tiếp tham gia vào các cuộc trao đổi nghiên cứu thảo luận, bởi vì họ thích ở cùng với những người có chung sở thích. Đối với họ mà nói, không khí giao lưu tại buổi thảo luận là quan trọng nhất. Thông thường, những người thuộc kiểu ôn hòa thường đưa ra quyết định khá chậm, bởi vì họ bị ảnh hưởng bởi cảm xúc, cũng bởi vì họ luôn thích suy xét đến cả người khác trong những quyết định của mình.
Đương nhiên, kiểu ôn hòa cũng sẽ có phương pháp riêng phù hợp với mình, đó là họ giỏi tận dụng trí tuệ của tập thể. Giống như ngài Thomas Dye - nhà xã hội học người Mỹ từng nói: “Quyết sách chính xác đến từ trí tuệ của tập thể”. Theo “lý luận” nổi tiếng của ông: chỉ khi con người trực tiếp tham gia vào việc đưa ra quyết sách cụ thể, mới có thể được gọi là có quyền lực. Cũng có thể nói, một quyết định đúng đắn sẽ không tách rời trí tuệ tập thể. Bất kì một thành tựu vĩ đại nào cũng không phải công sức của một cá nhân, mà là thành quả sự hợp tác của cả tập thể. Trong quá trình đưa ra quyết định, nếu có thể điều động tính tích cực của tất cả mọi người, đoàn kết, hợp sức, vậy thì nhất định sẽ có thể hình thành nên những ý tưởng có ích.
4. Đặc trưng của kiểu phân tích - do dự, không bị ảnh hưởng bởi cảm xúc, tư duy bằng não trái
Kiểu phân tích thường thích thu thập tư liệu và số liệu, đồng thời họ coi đó là căn cứ để đưa ra quyết định. Đối với những người thuộc kiểu này, mấy tiếng đồng hồ thảo luận có thể đều cảm thấy rất vô vị. Tuy nhiên họ lại có thể bỏ ra mười ngày để tiến hành thảo luận đến cùng các vấn đề làm thế nào để vận dụng “cây quyết định”7 để giải quyết vấn đề không gian vũ trụ. Họ tham gia thảo luận cũng không phải là để bản thân mình được thư giãn, mà là muốn thông qua thảo luận để có thể tích lũy được nhiều những thông tin có giá trị hơn. Thông tin mà họ có được càng nhiều, thì việc quyết định cũng có phần chắc chắn và tự tin hơn.
7 Cây quyết định (tiếng Anh: decision tree) là một đồ thị của các quyết định và các hậu quả có thể của nó (bao gồm rủi ro và hao phí tài nguyên).
Người đưa ra quyết định thuộc kiểu này không thích trực tiếp đưa ra quyết định. Họ cần phải có lượng lớn thông tin hoặc tư liệu làm cơ sở, chẳng hạn như các số liệu cụ thể, biểu đồ hoặc các tư liệu khác.
Bây giờ, bạn có thể tiến hành so sánh bốn kiểu nêu trên, xem xem bản thân thuộc loại nào. Đương nhiên cũng không loại trừ khả năng sẽ có loại là sự kết hợp của hai kiểu trở lên. Sau khi bạn thực sự hiểu đặc trưng tính cách của bản thân, mới có thể đưa ra quyết định một cách tốt nhất.